Jak należy rozumieć i wykonywać posługę papieża? Jest to centralne pytanie dla Kościoła katolickiego, dla jego relacji z innymi Kościołami i wspólnotami chrześcijańskimi, a także dla rozwoju jego misji ewangelizacyjnej.
To jest to, co dokument badania opublikowany przez Dykasterię ds. Jedności Chrześcijan pod tytułem "Biskup Rzymu. Prymat i synodalność w dialogach ekumenicznych i odpowiedziach na encyklikę "Ut unum sint"" (13-VI-2024).
W encyklice tej św. Jan Paweł II wezwał w 1995 r. do przemyślenia sposobów, w jakie papież może sprawować swoją posługę, aby "mógł pełnić posługę wiary i miłości" uznaną przez wszystkich zainteresowanych (n. 95). Od tego czasu Dykasteria, dawniej Papieska Rada ds. Jedności Chrześcijan, jest zaangażowana w zbieranie odpowiedzi na to zaproszenie, zwłaszcza tych wynikających z teologicznych dialogów ekumenicznych.
W podtytule "prymat i synodalność" wskazuje nie tylko na okoliczność trwającego obecnie procesu synodalnego jako odniesienia, ale głębiej, że postać prymatu i jego posługa ma być wyrażona w ramach synodalności Kościoła.
Tekst jest również odpowiedzią na ustalenia Papież FranciszekDzisiaj nie można w pełni zrozumieć posługi Piotrowej bez tej otwartości na dialog ze wszystkimi wierzącymi w Chrystusa" (Homilia w wigilię Nawrócenia św. Pawła, 25 stycznia 2014 r.).
Ze względu na ograniczoną ilość miejsca, ograniczamy się tutaj do przedstawienia głównych kwestii teologicznych i ostatecznych propozycji Dykasterii dla Kościoła katolickiego jako całości.
Podstawowe kwestie teologiczne
Franciszek zauważył: "Droga ekumenizmu pozwoliła nam głębiej zrozumieć posługę Następcy Piotra i musimy ufać, że będzie tak również w przyszłości" (Homilia w wigilię Nawrócenia św. Pawła, 25 stycznia 2014 r.).
Jako owoce dialogu ekumenicznego zidentyfikowano cztery kwestie, w których pojawiły się nowe podejścia lub niuanse.
1) Biblijne podstawy posługi Piotrowej. Uznaje się szczególne miejsce Piotra, jako wierzącego i jako apostoła, pośród dwunastu apostołów; i że właśnie ze względu na swoją kruchość sprawia, że łaska Boża i pierwotna stolica Chrystusa w Kościele świecą jaśniej. W ten sposób "w wyznaniu wiary Kościoła wyłaniają się trzy podstawowe wymiary: wymiar wspólnotowy, wymiar kolegialny i wymiar osobisty" (n. 37). Z drugiej strony dokonuje się rozróżnienia między "Kościołem-matką" (Jerozolimą) w Nowym Testamencie a późniejszym prymatem Kościoła rzymskiego.
Oprócz uznania szczególnego miejsca Piotra, podkreśla się kategorię episkopatu z wzajemną współzależnością pomocy i służby między jego członkami oraz w służbie całego Kościoła. W tym kontekście rozumie się znaczenie autorytetu w Kościele i "funkcję Piotrową" ze szczególnym zadaniem troski i wyrażania jedności, ułatwiania komunikacji, wzajemnej pomocy lub korekty oraz współpracy w misji. Jako następca Piotra, biskup Rzymu ma prymat.
2) "Boskie prawo" było argumentem użytym przez Sobór Watykański I (1870) w jego deklaracji o prymacie rzymskim (konst. "Pastor aeternus"), podczas gdy zarówno prawosławni, jak i protestanci uważali je po prostu za ludzki lub historyczny rozwój. Dziś to wyrażenie, ius divinum (jak również inne, takie jak "urząd Piotrowy"), jest rozumiane w kontekście powszechnego prymatu pojmowanego w ramach kolegialności biskupów, koinonii-komunii i historycznego wymiaru Kościoła. (Doktrynalna) istota prymatu może być przeżywana (i była przeżywana) w bardzo różnych (historycznych) formach.
3) i 4) W odniesieniu do definicji prymatu jurysdykcji i nieomylności papieskiej zawartych w Soborze Watykańskim I, różne grupy dialogu teologiczno-ekumenicznego wskazały na potrzebę pogłębienia interpretacji definicji dogmatycznych Soboru Watykańskiego I, "nie w izolacji, ale w świetle Ewangelii, całej tradycji i w ich kontekście historycznym" (n. 59).
Pogłębienie Soboru Watykańskiego I w świetle Soboru Watykańskiego II
W odniesieniu do tego ostatniego, kontekstu historycznego, należy pamiętać o: ryzyku koncyliaryzmu; przerwaniu Soboru przez wybuch wojny francusko-pruskiej; rozróżnieniu między wypowiedziami Soboru a jego intencjami (zapewnienie jedności Kościoła w wierze i miłości, a także jego wolności głoszenia Ewangelii i niezależności w mianowaniu urzędów kościelnych); ważne jest również rozróżnienie między tekstem a jego interpretacją (por. Ważne jest również rozróżnienie między tekstem a jego interpretacją (por. List biskupów niemieckich z 1875 r., zatwierdzony przez papieża Piusa IX, z potwierdzeniem, że episkopat jest tak samo boską instytucją jak papiestwo; i że nieomylność papieża jest umieszczona w ramach nieomylności Kościoła pod pewnymi warunkami, a nie ponad, ale w służbie Słowa Bożego).
Ogólnie rzecz biorąc, rozumie się, że "Sobór Watykański I może być właściwie przyjęty jedynie w świetle nauczania Soboru Watykańskiego II" (n. 66). Ponownie umiejscowił on posługę papieską w jej relacji do episkopatu (kolegialność biskupia). I przywrócił związek między sakramentalnymi i prawnymi "uprawnieniami" nadanymi przez święcenia biskupie, utrzymując, że wykonywanie władzy biskupa jest ostatecznie kontrolowane przez najwyższą władzę Kościoła. W naszych czasach - zauważa dokument - "soborowa koncepcja kolegialności została rozwinięta w ramach szerszej zasady synodalności, zwłaszcza w nauczaniu papieża Franciszka" (n. 66; por. Franciszek, Przemówienie z okazji 50. rocznicy ustanowienia Synodu Biskupów, 17 października 2015 r.).
Jednak pomimo tych deklaracji, dialogi ekumeniczne nadal wskazują na pewne trudności w odniesieniu do niektórych zasad: zabezpieczenie wyrażania nieomylności w świetle objawienia przekazanego w Piśmie Świętym; oddanie nieomylności w służbę nieomylności całego Kościoła (pewność, że bramy piekielne go nie przemogą); ułatwienie sprawowania kolegialności biskupiej; dowartościowanie "przyjęcia" doktryny przez wiernych (przynależność do "sensus fidei et fidelium").
Propozycje Dykasterii ds. Jedności
W propozycjach dykasterii dokonano rozróżnienia między wkładem, zasadami i sugestiami dotyczącymi odnowionego rozumienia i sprawowania prymatu.
a) Wkład. Tekst podkreśla, że istnieje możliwość pójścia naprzód w niektórych kierunkach: wspólna refleksja nad naturą Kościoła i jego misją w świecie; współzależność między prymatem a synodalnością na wszystkich poziomach Kościoła; rozumienie synodalności jako fundamentalnej cechy całego Kościoła, w tym aktywnego uczestnictwa wszystkich wiernych; rozróżnienie i wzajemne powiązanie między kolegialnością a synodalnością.
Jako przyszłe kroki w dialogu teologicznym proponuje się następujące:
- Poprawa powiązań i artykulacji między dialogami ekumenicznymi, zwłaszcza między dialogami wschodnimi i zachodnimi;
- Odnieść się do prymatu i synodalności jako wymiarów eklezjalnych.
- Należy pamiętać, że "posługa prymacjalna ("jeden") jest nieodłącznym elementem dynamiki synodalności, podobnie jak aspekt wspólnotowy, który obejmuje cały Lud Boży ("wszyscy") oraz wymiar kolegialny, który jest częścią sprawowania posługi biskupiej ("niektórzy")" (Franciszek, Przemówienie do prawosławno-katolickiej grupy roboczej św. Ireneusza, 7 października 2011 r.).
- Wyartykułowanie tej trójstronnej refleksji na poziomie lokalnym, regionalnym i powszechnym.
- Wyjaśnienie słownictwa (bardziej precyzyjne znaczenie synodalności/koncyliarności, kolegialności, prymatu, autorytetu, władzy, administracji, rządu, jurysdykcji; zrozumienie znaczenia "Kościoła powszechnego" nie jako władzy, ale jako autorytetu w służbie komunii.
- Promować recepcję ("recepcję ekumeniczną") wyników tych dialogów, aby stały się wspólnym dziedzictwem Ludu Bożego, ułatwiać dostęp do dokumentów dialogu, organizować wydarzenia naukowe, zachęcać do odpowiedzi i lokalnego wdrażania niektórych z nich.
- Nadać należytą wartość "dialogowi życia z doktryną". Według słów Franciszka, "dialog doktrynalny musi być teologicznie dostosowany do dialogu życia, który ma miejsce w lokalnych i codziennych relacjach między naszymi Kościołami; stanowią one autentyczne "locus" lub źródło teologii" (Przemówienie do Komisji ds. Dialogu Teologicznego między Kościołem Katolickim a Wschodnimi Kościołami Prawosławnymi, 23-VI-2022).
- Zachęcać do konkretnych gestów i symbolicznych działań Biskupa Rzymu, z kreatywnością i hojnością, promując refleksję teologiczną na ich temat.
b) Zasady i sugestie dotyczące ponownego sprawowania prymatu
Aby podjąć i odpowiedzieć na propozycje dialogów ekumenicznych i innych badań dotyczących odnowy sprawowania prymatu, proponuje się następujące kierunki:
- Inspiracja zasadą pomocniczości w celu ułatwienia uczestnictwa całego Ludu Bożego w synodalności.
- Katolicka recepcja lub oficjalny komentarz Soboru Watykańskiego I, w świetle Soboru Watykańskiego II, eklezjologii komunii i ram "hierarchii prawd" (UR 11). Prymat rzymski powinien zostać wyjaśniony poprzez podkreślenie ekumenicznej zbieżności biblijnych podstaw, historycznego rozwoju i teologicznego znaczenia prymatu i synodalności. Może to ułatwić zrozumienie terminologii Soboru Watykańskiego I.
- Najwyraźniejsze rozróżnienie między różnymi obowiązkami papieża, podkreślające jego posługę biskupią na poziomie lokalnym (i w tym sensie znaczenie katedry diecezji rzymskiej: św. Jana na Lateranie).
- Rozwój synodalnej konfiguracji Kościoła, z konkretnymi refleksjami w instytucjach i praktykach, inspirowany przez katolickie Kościoły wschodnie i wykorzystujący nowe media, a wszystko to na różnych poziomach i w różnych kontekstach kulturowych.
- Pogłębienie statusu prawnego konferencji episkopatu poprzez nadanie im odpowiedniej władzy, wzorowanej na starożytnych patriarchatach (por. LG 23), a także na kontynentalnych organach episkopatu.
- Badanie możliwości Synodu Biskupów jako ciała obradującego, zawsze z następcą Piotra i pod jego zwierzchnictwem.
- Możliwość utworzenia stałego synodu reprezentującego kolegium biskupów.
- Promowanie synodalności ad extra poprzez "komunię soborową" (spotkania przywódców kościelnych w celu promowania, poprzez procesy wspólnego rozeznawania, "praktycznego ekumenizmu" wspólnej chrześcijańskiej modlitwy, działania i świadectwa).
- Zaproszenie innych wspólnot chrześcijańskich do udziału w katolickich procesach synodalnych.
Wniosek
Konkluzja dokumentu podkreśla, że prymat musi być zakorzeniony w tajemnicy Krzyża, a jedność chrześcijan jest przede wszystkim darem Ducha Świętego, którego musimy błagać w modlitwie, ponieważ "duchowy ekumenizm" jest duszą ruchu ekumenicznego.
Oto jak ujął to Franciszek: "Jedność nie wyłoni się na końcu jako cud. Raczej jedność wyłania się w drodze; Duch Święty czyni to w drodze. Jeśli nie będziemy kroczyć razem, jeśli nie będziemy modlić się za siebie nawzajem, jeśli nie będziemy współpracować na wiele sposobów, na jakie możemy w tym świecie dla Ludu Bożego, to jedność się nie wydarzy! Ale stanie się to podczas tej podróży, na każdym naszym kroku. I to nie my to czynimy, ale Duch Święty, który widzi naszą dobrą wolę" (Homilia w wigilię Nawrócenia św. Pawła, 25 stycznia 2014 r.).
