Relikwie naszego Pana: miejsca święteEwangelie opowiadają o dwóch cudach rozmnożenia chleba i ryb. W tym tekście badam gatunki ryb, datę i możliwe miejsca, w których odbyło się pierwsze z nich; w kolejnym tekście odniosę się do drugiego rozmnożenia.
Nasza hipoteza mówi, że pierwsze rozmnożenie nastąpiło wczesną wiosną roku 29, w obecnej Taghbie, a Jezus rozmnożył sardynkę z jeziora, Mirogrex terraesanctaezakonserwowane w soli.
Jezioro Galilejskie
Zaczniemy od podania kilku podstawowych faktów dotyczących miejsca cudu.
Na stronie Jezioro Galilejskie (zwane również Jeziorem Genezaret, Tyberiadzkim lub Kineret(patrz rys. 1) jest głównym zbiornikiem słodkiej wody w północnym Izraelu i jest uważany za subtropikalny. Jezioro znajduje się -210 metrów poniżej poziomu morza: jest to najniższe jezioro na ziemi. Ma on w przybliżeniu eliptyczny kształt, mierząc 21 kilometrów w najdłuższym punkcie w kierunku północ-południe i 12 kilometrów szerokości w kierunku wschód-zachód. Jego głębokość jest zmienna i wynosi do 42 metrów. Z północy na południe przecina ją rzeka Jordan.
Klimat jest półsuchy śródziemnomorski, ze średnią ilością opadów 380 mm/rok. Temperatura wody waha się od 15 do 30º C, a jej zasolenie wynosi 0,27 g/l. Warunki panujące w jeziorze są bardzo korzystne dla dużej produkcji rybnej i od najdawniejszych czasów prowadzi się w nim stałą eksploatację rybacką, zwłaszcza w północnej części, a na jego brzegach znajdują się liczne porty. Ponadto jego środowisko jest odpowiednie dla rolnictwa.
Pierwsze mnożenie
Pierwsze rozmnożenie chleba i ryb jest jedynym cudem Jezusa opisanym w czterech Ewangeliach. Pan uczynił to dla Galilejczyków w okolicy (Mt 14,13-21; Mk 6,30-44; Łk 9,10-17 i J 6,1-15).
Przytaczamy wersję Jana, ucznia Jezusa, który oprócz tego, że jako jedyny ewangelista był z zawodu rybakiem (Mt 4,21; Mk 1,19; Łk 5,10), był najprawdopodobniej obecny przy cudzie: "Po tym Jezus udał się na drugi brzeg Jeziora Galilejskiego (lub Tyberiadzkiego). Wielu ludzi poszło za nim, bo widzieli znaki, które czynił dla chorych. Potem Jezus wszedł na górę i usiadł tam ze swoimi uczniami. Zbliżała się Pascha, święto Żydów. Jezus spojrzał w górę i widząc, że przybywa wielu ludzi, rzekł do Filipa: "Skąd weźmiemy bochenki chleba, aby ci mogli jeść? Powiedział to, aby go sprawdzić, bo dobrze wiedział, co zamierza zrobić. Filip mu odpowiedział: "Dwieście denarów chleba to za mało, żeby każdemu dać kawałek.
Jeden z jego uczniów, Andrzej, brat Szymona Piotra, mówi do niego: "Oto chłopiec ma pięć bochenków jęczmienia i dwie ryby; ale co to jest dla tak wielu?" Jezus powiedział: "Powiedzcie ludowi, żeby usiadł na ziemi". Było tam dużo trawy. Usiedli; samych mężczyzn było około pięciu tysięcy. Jezus wziął chleby, wypowiedział dziękczynienie i rozdał je tym, którzy siedzieli, oraz tyle, ile chcieli z ryb.
Gdy się posilili, mówi do swoich uczniów: "Zbierzcie to, co zostało, niech nic nie ginie". Zebrali je i napełnili dwanaście koszy kawałkami pięciu jęczmiennych chlebów, które pozostały po tych, którzy się posilili. Gdy ludzie zobaczyli znak, który uczynił, powiedzieli: "To jest naprawdę Prorok, który ma przyjść na świat". Jezus, wiedząc, że zamierzają Go zabrać, aby ogłosić Go królem, wycofał się znowu sam na górę".
Miejsce pierwszego mnożenia
Miejsce pierwszego rozmnożenia chlebów i ryb jest przedmiotem sporów uczonych, ponieważ ani lokalizacja starożytnego miasta Betsaida, w pobliżu którego dokonał się cud według Ewangelii Łukasza, nie jest jasna, ani relacje czterech ewangelistów nie są całkowicie zgodne.
Wśród różnych opinii jesteśmy skłonni zgodzić się z opinią Baldi (1960) y Pixner (1992), które umiejscawiają to miejsce w obecnym Tabghana podstawie tradycji zgodnej z niektórymi relacjami ewangelicznymi (rys. 1).
Głównym argumentem jest pisemne świadectwo hiszpańskiej pielgrzymki Egeriapod koniec IV wieku. Powołuje się na kamień, czczony już przez pierwszych chrześcijan, na którym Pan miałby spoczywać pokarm: "Niedaleko stąd [Kafarnaum] widać kamienne stopnie, na których stał Pan. Właśnie tam, nad morzem, jest pole pokryte trawą, z dużą ilością siana i wieloma palmami, a obok nich siedem źródeł, z których każde dostarcza obfitej wody. Na tej łące Pan zadowolił lud pięcioma chlebami i dwiema rybami. Warto wiedzieć, że kamień, na którym Pan położył chleb, stał się teraz ołtarzem.
Tabgha oznacza "siedem fontann", z których część zachowała się do dziś. Uważa się, że Egeria jest jedną z pierwszych pielgrzymek do Ziemi Świętej, gdyż do 313 roku i pokoju Konstantyna, chrześcijaństwo było zakazane w Imperium Rzymskim.
Ponadto istnieją pozostałości archeologiczne, które świadczą o obecności w tym miejscu kościoła w IV wieku. Pixner (1992), dobrze znający geografię miejsca, podaje kolejny argument przemawiający za tą lokalizacją.
Wyjaśnia, że Ewangelia Marka (6,31-33) opisuje, że tłum nakarmiony w cudzie przybył na miejsce przed Jezusem. Podążali za nim na lądzie, podczas gdy Jezus płynął łodzią ze swoimi uczniami "szukając ustronnego miejsca", w którym mógłby odpocząć. Wiosną Jordan jest bardzo wysoki i trudny do szybkiego brodowania. Dlatego obszar cudu musiał być blisko głównych miast w okolicy, Kafarnaum, Chorazin i Ginnosarjak w przypadku Tabgha.
W miejscu tym stoi obecnie bizantyjski kościół upamiętniający cud, w którym zachował się kamień mogący być tym opisanym przez Egerię oraz bizantyjska mozaika z VI wieku nawiązująca do cudu (rys. 2).
Wielość gatunków ryb
Aby postawić hipotezę dotyczącą gatunków użytych przez Jezusa w pierwszym rozmnożeniu bochenków i ryb, wychodzimy od aktualnych danych o połowach z Jeziora Galilejskiego oraz od danych zawartych w Ewangeliach. Wśród obecnych gatunków ryb należy wykluczyć gatunki allochtoniczne. Istnieją dowody na wprowadzenie w 1958 r. niektórych obcych gatunków mugilidów, karasia srebrzystego oraz na wprowadzenie pierwszego rozmnożenia chleba i ryb. Hypophthalmicthys molitrix w 1969 r. i karpia pospolitego Cyprinus carpio.
Ponadto pewne jest, że Żydzi nie jedliby gatunków obecnych w jeziorze, ale uznanych przez Stary Testament za nieczyste (Kpł 11, 9-12), takich jak węgorze i sylurydy, które nie mają łusek (właściwie łuski węgorzy są mikroskopijne).
Jeśli odrzucimy gatunki nie mające znaczenia dla rybołówstwa, pozostanie sześć gatunków (rysunek 3): Sarotherodon galilaeus (Linnaeus, 1758) lub tilapii mango, Oreochromis aureus (Steindachner, 1864) lub rybę św, Tristramella simonis simonis (Günther, 1864), barbela Barbus longiceps (Valenciennes, 1842), y Carasobarbus canis (Valenciennes, 1842) (zgrupowane na wykresie jako Barbus sp.) i Mirogrex terraesanctae (Steinitz, 1952) lub sardynki z Jeziora Galilejskiego.
Jeśli weźmiemy oryginalny grecki tekst narracji Jana, to używa on słowa "Jan". opsaria (Jan 6, 9 oryginał grecki, mała rybka) zamiast ichthyes (ryba). Słowo to pochodzi od optos, co oznacza przyprawę do potraw i jest używane szczególnie do solonych i suszonych ryb. Spośród sześciu rozpatrywanych gatunków tylko jeden jest niewielkich rozmiarów w wieku dorosłym, sardynka z jeziora Mirogrex terraesanctae (rys. 4).
Jest to ryba pelagiczna, która żyje w pobliżu powierzchni wody jeziora w dużych ławicach i osiąga średnio około 14 centymetrów długości (fishbase.org). Jest to gatunek rodzimy i endemiczny dla tego jeziora, co wyraża się w słowie terraesanctae, co w tłumaczeniu z łaciny oznacza "z ziemi świętej", z kraju uświęconego przez Jezusa.
Chociaż nasze rozumowanie nie jest jednoznaczne dla tego gatunku, zakładamy, że jest to gatunek użyty w cudzie, a nie młode osobniki innych gatunków. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka.
Udokumentowane jest wykorzystywanie tego solonego gatunku jako regularnego pożywienia ludności, gdyż sardynki były poławiane sezonowo i w dużych ilościach, do 10 mt dziennie, i były solone. W Magdali, mieście położonym na południe od Tabgha, znajdują się również archeologiczne pozostałości po przemyśle solnym.
Wreszcie, w praktyce skomplikowane byłoby karmienie świeżą rybą tak dużej liczby osób, gdyż w miejscu odludnym, takim jak to opisane w Ewangeliach, bardzo trudno byłoby zbudować dużą liczbę ognisk do pieczenia tak wielu ryb.
Obecnie połowy sardynek radykalnie się zmniejszyły, nie dlatego, że zasoby zniknęły, ale z powodu braku rentowności floty poławiającej okrężnicami, głównego sposobu połowu tego gatunku, która praktycznie przestała istnieć, pozostał tylko jeden statek.
Data cudu
To właśnie relacja Jana precyzuje, że cud wydarzył się przed drugą Paschą w życiu publicznym Jezusa (Pascha obchodzona jest w pierwszą pełnię księżyca na wiosnę, w marcu-kwietniu) i prawdopodobnie umieszcza ją w wiosna roku 29 naszej ery, na rok przed śmiercią.
Ksiądz i doktor w dziedzinie teologii i nauk o morzu.
