Adwent - czas miłosierdziaOkoliczności historyczne
Był to rok 1818. Wojny z Napoleonem przyniosły narodowi wielkie trudy. Region Salzburga, kościelne księstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego, rządzone od wieków przez arcybiskupa, w 1805 roku utracił niepodległość i całkowicie zubożał. Kroniki opowiadają, że tłumy żebraków przemierzały ulice miasta Salzburg, prosząc mieszkańców o datki na cele charytatywne, aby przeżyć. Nie tylko w mieście i na wsi odczuwano skutki wojny: zniszczenia, grabieże i śmierć.
Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego z lat 1814-1815 wytyczyły nową granicę między Bawarią a Austrią 20 kilometrów na północ od Salzburga, przez środek miasta Laufen, wzdłuż rzeki Salzach, tak że małe przedmieście Oberndorf zostało odcięte od centrum miasta. Rodziny zostają rozerwane, a miasto zubożone, ponieważ żeglarze i stoczniowcy tracą to, co od wieków było podstawą ich dobrobytu, a mianowicie przywileje na transport soli w dół Salzach do Dunaju i przez niego na Węgry. Następują katastrofy powodziowe i klęski nieurodzaju, takie jak ta z 1816 roku, która przechodzi do historii jako "rok bez lata", ponieważ erupcja wulkanu Tambora w Indonezji ma negatywny wpływ na klimat świata. Niepewne czasy, bieda, trud - co może dać nadzieję?
Wigilia, 24 grudnia 1818 r.
Nie ma jednoznacznego dowodu na to, że myszy przegryzły miech organów w kościele św. Mikołaja w Oberndorfie do tego stopnia, że nie są one już sprawne. Faktem jest, że organy, które od pewnego czasu wymagają renowacji, już nie działają - a jest Wigilia! 26-letni pastor pomocniczy Joseph Mohr szuka rozwiązania dla świątecznej aranżacji muzycznej. Sześciostrofowy wiersz bożonarodzeniowy zanosi do organisty Franza Xavera Grubera, który oprawia go w muzykę. Napisał ją w 1816 roku w Mariapfarr, miejscowości położonej głęboko w Alpach, gdy był tam pomocnikiem proboszcza. Być może przedstawienie Dzieciątka Jezus na ołtarzu, z rzucającą się w oczy kręconą głową, zainspirowało go do napisania wersu pierwszej strofy: "Słodki chłopiec o kręconych włosach".
Tego samego dnia Gruber skomponował prostą melodię na dwa głosy i chór. "Cicha noc, święta noc" zaśpiewali po mszy o północy Joseph Mohr (tenor) i Franz Xaver Gruber (bas) w dwóch głosach przy świecach obok szopki w kościele - obecnie w górnoaustriackim mieście Ried - z towarzyszeniem Mohra na gitarze. Choinka była jeszcze wtedy nieznana i upowszechniła się dopiero w pierwszej połowie XIX wieku w Europie Środkowej.
Mieszkańcy Oberndorfu - rolnicy, rzemieślnicy, żeglarze - obchodzili Boże Narodzenie, dekorując swoje domy iglastym drewnem i świerkowymi gałązkami. Następnie dokładnie wysprzątali wszystkie pomieszczenia i przeszli przez wszystkie pokoje i stajnię z miską płonącego kadzidła. Wieczorem udawali się do kościoła na Mszę Świętą o północy. Tam ci prości ludzie z Oberndorfu po raz pierwszy usłyszeli pieśń "Cicha noc" i natychmiast poruszyła ich serca: w tamtych czasach wojny, potrzeby i niepewności było to przesłanie pokoju, skupienia i zbawienia z powodu nowo narodzonego Dziecka: "Jezus, Zbawiciel, jest tutaj!
Ludzie
Joseph Mohr urodził się w mieście Salzburg w 1792 roku. Był nieślubnym dzieckiem, ale jego matka nie była bynajmniej kobietą lekkiego życia, bo w tamtych czasach prości ludzie mogli się żenić tylko wtedy, gdy pozwolił na to właściciel ziemski lub władze polityczne. Józef był osobą uzdolnioną, zwłaszcza muzycznie, a pomagali mu w tym panowie duchowi. Wydaje się, że nie miał innego wyjścia, jak zostać księdzem. Nigdy nie przebywał długo w jednym miejscu jako duszpasterz, być może także ze względu na swoje kruche zdrowie, zwłaszcza płuca. W Oberndorfie przebywał tylko przez dwa lata, od 1817 do 1819 roku.
Ze względu na własne doświadczenie, jako kapłan zawsze zwracał uwagę na ubogich. Gdy oskarżono go o kupno sarny od kłusownika, usprawiedliwiał się mówiąc, że to dla najbiedniejszych z biednych. W Wagrainie sprzedał swoją krowę, aby dzieci mogły kupić podręczniki szkolne. Jako proboszcz lubił być z ludźmi, siedział z nimi w karczmie, grał na gitarze, którą często nosił przy sobie. Nie doczekał się sławy swojej pieśni: zmarł w 1848 roku na paraliż płuc, pochowany jest w Wagrainie. Nie wiadomo dokładnie jak wyglądał, gdyż nie zachowało się żadne jego zdjęcie.
Franz Xaver Gruber miał pod pewnymi względami nieco łatwiejsze życie niż Mohr. Urodził się w 1787 roku w Hochburgu w Salzburgu. Dzięki swojemu talentowi muzycznemu - według tradycji już w wieku 12 lat grał na organach w kościele - udało mu się przekonać rodziców i jeśli nie był zawodowym muzykiem, to został nauczycielem i wykonawcą muzyki, zwłaszcza organowej. W 1816 roku był nauczycielem szkoły podstawowej i organistą w Arnsdorfie, małej wiosce położonej trzy kilometry na północ od Oberndorfu, a później także pomocnikiem organisty w Oberndorfie.
Z trzech małżeństw - wszystkie żony zmarły - miał dwanaście dzieci, z których przeżyło tylko czworo. Być może w przezwyciężeniu tych strat pomogła mu także miłość do muzyki, bo dla niego "Cicha noc" nie była początkowo jego wielkim dziełem: skomponował kilka mszy, które teraz zostały opublikowane. W 1854 roku przyczynił się do wyjaśnienia autorstwa "Cichej nocy", kiedy to zakładano, że muzyka mogła pochodzić od Michała Haydna, który był nadwornym kompozytorem w Salzburgu i młodszym bratem bardziej znanego Józefa Haydna. W odpowiedzi na zapytanie Królewsko-Pruskiej Kaplicy Dworskiej o autorów pieśni wymienił Józefa Mohra i siebie oraz wskazał na skomponowanie pieśni 24 grudnia 1818 r. Franz Xaver Gruber zmarł w 1863 roku i został pochowany w Hallein.
Utwór
Kiedy w nocy 24 grudnia 1818 roku po raz pierwszy zabrzmiała "Cicha noc, święta noc!", nikt, nawet jej dwaj twórcy Gruber i Mohr, nie mógł przypuszczać, że stanie się ona tak znana i popularna. Prosta melodia, zgodna z ówczesnymi instrukcjami władz kościelnych dotyczącymi kultywowania pieśni religijnych, w czasie 6/8, na dwa głosy i chór, nie jest hymnem liturgicznym. Nie jest to hymn liturgiczny w ścisłym tego słowa znaczeniu, dlatego szybko trafił do domów klasy średniej na uroczyste obchody Bożego Narodzenia, w czym pomogło również użycie języka kulturalnego zamiast gwary. Melodia ma cechy zarówno pieśni pasterskiej, jak i kołysanki, a obie znajdują się w "sycylijskim" typie melodycznym, dla którego charakterystyczna jest słodka melodia i oscylujący rytm.
Początkowo uważano ją za "pieśń tyrolską", ponieważ budowniczy organów Mauracher z Zillertal w Tyrolu, który w 1824 roku zaoferował się odrestaurować organy w Oberndorfie, przywiózł ją do swojej ojczyzny. Kilka rodzin śpiewających z Zillertal rozpowszechniło tę pieśń: rodzina Rainerów śpiewała ją tam podobno już w Boże Narodzenie 1819 roku, a trzy lata później także dla cesarza Austrii Franciszka I i jego gościa z Rosji, cara Aleksandra. Rodzina Strasser, również z Zillertal, wykonała rękawice i połączyła występy na targach z występami muzycznymi. Udowodnione jest, że czwórka dzieci Strasserów śpiewała "Cichą noc" w Lipsku podczas Bożego Narodzenia w 1831 roku.
Śpiewacze podróże rodziny Rainerów zaprowadziły ich do Nowego Jorku, gdzie w 1839 roku po raz pierwszy usłyszano "Cichą noc". Pieśń rozpowszechniła się jeszcze bardziej dzięki umieszczeniu jej w różnych zbiorach i wśród protestanckich hymnów liturgicznych, co tłumaczy się tym, że tekst pieśni w mniejszym stopniu podkreślał silne katolickie nabożeństwo do Maryi, powszechne w tym czasie w okresie Bożego Narodzenia. W XIX wieku pojawiły się nawet głosy krytyczne ze strony duchownych katolickich: co do tekstu, bo mówili, że jest sentymentalny i bez smaku, a więc nie może uchwycić tajemnicy Bożego Narodzenia; co do melodii, bo jest płaska i monotonna, i że lepsze są inne hymny religijne. Nie mogło to jednak powstrzymać jej przed rozprzestrzenieniem się na cały świat.
Dzisiaj
Kościół św. Mikołaja, w którym po raz pierwszy usłyszano "Cichą noc", został rozebrany na początku XX wieku ze względu na ciągłe zalewanie i niebezpieczeństwo osiadania. Od 1937 roku w bezpiecznym miejscu w Oberndorfie stoi ośmiokątna Kaplica Pamięci Gruber-Mohr.
Tłumaczenia i wersje piosenki istnieją w ponad 320 językach i dialektach. Najczęściej śpiewa się pierwszą, drugą i szóstą zwrotkę.
W miejscach, gdzie Gruber i Mohr urodzili się i pracowali, w Salzburgu i Górnej Austrii, znajdują się muzea i miejsca pamięci o Cichej Nocy. Ale także gdzie indziej, w tym w Stanach Zjednoczonych, we Frankenmuth w stanie Michigan znajduje się obszerne archiwum związane z tą pieśnią, przekazane przez rodzinę Bronnerów, a na przyległej posesji znajdują się tablice z tekstem "Cichej nocy" w 311 językach.
W 2004 roku asteroida otrzymała nazwę "Gruber-Mohr". W 2011 roku "Cicha noc, święta noc" została uznana przez UNESCO za niematerialne światowe dziedzictwo kulturowe.
Tekst oryginalny w języku niemieckim, a tekst w tłumaczeniu angielskim
Poniżej zamieszczono oryginalny tekst "Cichej nocy", a także bezpośrednie prywatne tłumaczenie, bez rymów i adaptacji.
Tekst oryginału Joseph Mohr w języku niemieckim
1. Stille Nacht! Heilige Nacht! Alles schläft; einsam wacht Nur das traute heilige Paar. Holder Knab im lockigten Haar, Schlafe in himmlischer Ruh! Schlafe in himmlischer Ruh!
2. Stille Nacht! Heilige Nacht! Gottes Sohn! O wie lacht Lieb' aus deinem göttlichen Mund, Da uns schlägt die rettende Stund`. Jesus in deiner Geburt! Jesus in deiner Geburt!
3. Stille Nacht! Heilige Nacht! Die der Welt Heil gebracht, Aus des Himmels goldenen Höhn Uns der Gnaden Fülle läßt seh'n Jesum in Menschengestalt, Jesum in Menschengestalt
4. Stille Nacht! Heilige Nacht! Wo sich heut alle Macht Väterlicher Liebe ergoß Und als Bruder huldvoll umschloß Jesus die Völker der Welt, Jesus die Völker der Welt.
5. Stille Nacht! Heilige Nacht! Lange schon uns bedacht, Als der Herr vom Grimme befreit, In der Väter urgrauer Zeit Aller Welt Schonung verhieß, Aller Welt Schonung verhieß.
6. Stille Nacht! Heilige Nacht! Hirten erst kundgemacht Durch der Engel Alleluja, Tönt es laut bei Ferne und Nah: Jesus der Retter ist da! Jesus der Retter ist da!
Prywatne tłumaczenie na język hiszpański
1. cicha noc! święta noc! Wszystko śpi; tylko święta para czuwa w samotności. Słodkie kędzierzawe dziecko, śpij w niebiańskim spoczynku! Śpij w niebiańskim spoczynku!
2. Cicha noc, święta noc, Synu Boży! O, jak miłość śmieje się w Twych boskich ustach, gdy zbawcza godzina brzmi dla nas, Jezu, w Twym narodzeniu! Jezu w Twym narodzeniu!
3. cicha noc, święta noc! Ona, która przyniosła światu zbawienie, ze złotych wyżyn nieba pozwala nam zobaczyć pełnię łaski, Jezusa w ludzkiej postaci, Jezusa w ludzkiej postaci!
4. cicha noc, święta noc! Gdzie dziś wylała się cała moc ojcowskiej miłości i jak brat Jezus objął życzliwością ludy świata, Jezus ludy świata.
5. cicha noc, święta noc! Pomyślawszy już dawno o nas, gdy Pan wybawia od gniewu, w odległych czasach ojców obiecał odpust dla całego świata, obiecał odpust dla wszystkich.
6. cicha noc, święta noc! Po raz pierwszy dana do zrozumienia pasterzom przez Alleluja aniołów, rozbrzmiewa głośno daleko i szeroko: Jezus, Zbawiciel, jest tutaj! Jezus, Zbawiciel, jest tutaj!
Austria
