Wśród 28 krajów europejskich, których dorosła populacja identyfikuje się z jakimś wyznaniem religijnym, Hiszpania zajmuje 22 miejsce, choć 75 % Hiszpanów uznaje, że ich wartości mają chrześcijańskie korzenie, nawet połowa tych, którzy deklarują się jako obojętni lub ateiści.
86 % uznaje znaczenie roli kościołów (w tym Kościoła katolickiego) w opiece społecznej, natomiast obecny poziom zaufania do Kościoła katolickiego, choć wciąż się poprawia, jest stosunkowo niski i wynosi średnio 3,8 na 10, co plasuje go za organizacjami pozarządowymi, ale jest zbliżone do poziomu zaufania do dużych firm (3,7) i mediów (3,9) oraz wyraźnie przewyższa partie polityczne (1,5).
Z drugiej strony, średnia waga, jaką obywatele przywiązują do religii w swoim życiu, otrzymuje ocenę 4 na 10 ̶ czwarte najniższe miejsce wśród krajów europejskich z danymi z 2017 roku ̶ , średnia ta wzrasta do 9,3 wśród nauczycieli religii.s
Oto niektóre z wniosków zawartych w sprawozdaniu Perspektywy społeczeństwa i nauczycieli na temat religii, jej publicznej obecności i miejsca w nauczaniu, autorstwa Víctora Pérez-Díaza, laureata Narodowej Nagrody w dziedzinie nauk politycznych i socjologii z 2014 roku, oraz Juana Carlosa Rodrígueza, obu z Analistas Socio-Políticos, i zaprezentowane na kurs szkoła letnia w El Escorial zatytułowana Religia w dzisiejszej Hiszpanii, organizowany przez Fundacja Europejska Społeczeństwo i Edukacja.
Opracowanie analityków oparte jest na dwóch badaniach opinii publicznej. Jeden z nich zastosowano na reprezentatywnej próbie populacji Hiszpanii w wieku od 18 do 75 lat, a drugi na reprezentatywnej próbie nauczycieli religii katolickiej w szkolnictwie ogólnym i w szkołach publicznych. Obie zostały przeprowadzone online.
Kierownicy kursów, Silvia Meseguer (UCM) i Miguel Ángel Sancho (EFSE), opracowały to badanie w ramach projektu Społeczeństwo obywatelskie, religijność i edukacja, zlecone Society and Education przez międzynarodową organizację Porticus, która była zainteresowana uzyskaniem informacji o sytuacji edukacji religijnej w Hiszpanii. Kurs w imieniu rektora otworzył Andrés Arias Astray, dyrektor generalny Fundacji Generalnej Uniwersytetu Complutense w Madrycie.
Sekularyzacja - złożony proces
Víctor Pérez-Díaz określił proces sekularyzacji w Hiszpanii jako "złożony, zagmatwany, sprzeczny i otwarty, o bardzo różnych odcieniach w społeczeństwach zachodnich i w reszcie świata".
Juan Carlos Rodríguez, współautor raportu, podkreślił niektóre z wniosków, które jego zdaniem rzucają nowe światło na oceny i postrzeganie publicznej obecności religii przez społeczeństwo. I stwierdził, że "po raz pierwszy porównuje się opinie społeczeństwa z opiniami jednego z hipotetycznie centralnych agentów w transmisji perspektywy religijnej, nauczycieli religii".
Zdaniem profesora Rodrígueza proces sekularyzacji w Hiszpanii ma niuanse: opinia publiczna uznaje komponent religijny w życiu ludzi, uznaje wkład organizacji religijnych w opiekę nad potrzebującymi, ma tendencję do akceptowania obecnego statusu przedmiotu Religia, a nawet docenia inny możliwy przedmiot na historii religii. Krótko mówiąc, "pozostaje tylko stwierdzić, że w Hiszpanii istnieje cywilizowane współżycie między tymi, którzy uznają znaczenie doświadczenia religijnego w swoim życiu, a tymi, którzy go nie uznają".
Niektóre wnioski
"Zmienna, która najlepiej wyjaśnia różnice w opiniach znalezione w badaniu, to ta, która łączy tożsamość i praktykę religijną rozmówców", mówi Juan Carlos Rodríguez. Według raportu klasyfikują się oni w następujący sposób: 58,7 % to katolicy (17,7 % jest praktykujących, a reszta prawie lub wcale nie praktykuje); 3,2 % to wyznawcy innych wyznań; 11,2 % deklaruje się jako agnostycy; 15,7 % to ateiści, a 10,5% jest obojętnych. [Fundeu.es zwraca uwagę, że "agnostyk nie afirmuje istnienia lub nieistnienia Boga, o ile nie są one możliwe do udowodnienia. Z kolei ateiści to ci, którzy "zaprzeczają istnieniu Boga"].
Jeśli chodzi o nauczycieli religii, 86,1 % uczestniczy w nabożeństwach religijnych co tydzień lub prawie co tydzień, co dotyczy tylko 18,7 % wierzącego społeczeństwa.
Z drugiej strony, jak wiadomo, w ostatnich dekadach maleje zaangażowanie katolików w obrzędy religijne. Najwyraźniejszym przykładem w badaniu jest ewolucja wagi małżeństw katolickich w ogólnej liczbie małżeństw zawieranych każdego roku, która spadła z około 90 % na początku lat 80. do 21 % w 2019 r.
Religia w życiu
Średnie znaczenie, jakie ogół obywateli przywiązuje do religii w swoim życiu, otrzymuje ocenę 4 na 10 (czwarta najniższa pozycja wśród krajów europejskich z danymi w 2017 r.), przy czym średnia ta wzrasta do 9,3 wśród nauczycieli religii, jak zauważono powyżej.
Około 85,8 % nie doświadczyło żadnych wyraźnych skutków dla swoich uczuć religijnych w czasach pandemii, a uderzające jest, według raportu, że tylko 12 % odczuło potrzebę pomocy, w porównaniu z 79,1 %, które takiej potrzeby nie doświadczyły.
58,4 % zgadza się z ideą wyłączenia manifestacji religijnych ze sfery publicznej (ale 97,5 % nauczycieli religii uważa inaczej, w czym zgadza się z 63,2 % praktykujących katolików); 71 % woli, aby kościoły powstrzymywały się od wyrażania opinii w sprawach politycznych, ale 73,7 % nauczycieli religii uważa inaczej.
Z drugiej strony 78 % uważa, że politycy nie powinni otwarcie wyrażać swoich przekonań religijnych, ale 70 % nauczycieli religii jest przeciwnego zdania. Pomimo tej widocznej tendencji do relegowania religii do sfery prywatnej, 86 % uznaje znaczenie roli kościołów w opiece społecznej.
Wykształcenie i religijność
Wbrew temu, co wydaje się być dominującym trendem w dyskusji publicznej na te tematy, tylko 47,6 % respondentów przywiązuje dużą lub dość dużą wagę do debaty politycznej na temat roli religii w edukacji, w porównaniu z 52,5 %, którzy przywiązują do niej małą lub żadną wagę.
W każdym razie Juan Carlos Rodríguez zauważa, że "wydaje się, iż debata ta nie rzuciła wiele światła na opinie ankietowanych, ponieważ nie tylko większość myli się w szacowaniu odsetka uczniów uczęszczających na religię, ale poza opinią wyrażoną na temat publicznego finansowania ośrodków religijnych, bardzo niewielu (33,8 %) zdaje sobie sprawę, że takie finansowanie występuje również w innych krajach europejskich. Służy to jako przestroga w interpretowaniu poglądów społeczeństwa na politykę dotyczącą religii w edukacji i być może innych pokrewnych kwestii.
Ponadto tylko 27 % rozpoznaje jakikolwiek istotny wpływ na swoją religijność w wyniku uczęszczania na Religię w szkole. Natomiast 44,2 % zgadza się z preferowaniem kontaktu z doświadczeniem religijnym w szkole lub w rodzinie. Jednak społeczeństwo jest tu bardzo podzielone, gdyż 55,8 % nie zgadza się z tym stwierdzeniem.
Nauczyciele religii: w większości kobiety
Nauczyciele religii w Hiszpanii to w większości kobiety, nieco starsze od średniej wieku nauczycieli w szkołach publicznych, posiadające średnio 1,5 stopnia naukowego. Uczą średnio 20,8 lat i pozostają dłużej w swoich szkołach niż ich koledzy ze szkolnictwa publicznego. Wysoko cenią swoje szkolenia i łączą tradycyjne i nowoczesne techniki nauczania, jak większość nauczycieli hiszpańskich od dawna. Nauczyciele religii wyrażają jednak pewien brak pewności i niepewność co do swojej przyszłości jako nauczycieli.
Według 451 PT3T ankietowanych nauczycieli zainteresowanie przedmiotem w ich szkole w ostatnich latach utrzymywało się na stałym poziomie, ale dla 25 % wzrosło, a dla 24 % spadło. Ogólnie rzecz biorąc, są skłonni uważać, że zarówno uczniowie, jak i inni nauczyciele postrzegają religię jako mniej ważną niż inne przedmioty, a przekonanie to uwypukla się, gdy wyrażają opinię na temat tego, jak postrzegają ją ich rówieśnicy.
Jeśli chodzi o współżycie z kolegami w szkole, 92,9 % twierdzi, że dużo się z nimi wiąże, a 82,6 % zgadza się, że uważa ich za podobnych do każdego innego nauczyciela. Jest większość (53,5 %), która obserwuje wśród swoich kolegów neutralny stosunek do nauczania religii w szkołach publicznych, więcej jest też tych, którzy uważają, że koledzy ci mają stosunek pozytywny (30,2 %) niż negatywny (16,3 %).
Nauczyciele, którzy znają propozycje Konferencji Episkopatu Hiszpanii dotyczące przyszłości przedmiotu (76,7 %), mają o nich dobre lub bardzo dobre zdanie, w porównaniu z 9,5 %, którzy mają o nich złe lub bardzo złe zdanie. 95,3 % uważa, że bardzo dobrze, że przedmiot Religia liczy się do średniej ocen na maturze i EVAU (University Entrance Examination), a 92,3 % uważa, że źle lub bardzo źle, że nie ma alternatywy.
