Irak: co się stało z ogrodem Eden?Zgodnie z Konstytucją Republiki Turcji, termin "Turek", z politycznego punktu widzenia, obejmuje wszystkich obywateli Republiki, niezależnie od ich pochodzenia etnicznego lub religii. Mniejszości etniczne w rzeczywistości nie mają oficjalnego statusu.
Między nowoczesnością a tradycją, sekularyzmem a odrodzeniem islamu
Statystyki pokazują, że większość populacji mówi po turecku jako języku ojczystym; znaczna mniejszość mówi po kurdyjsku, podczas gdy niewielka liczba obywateli używa arabskiego jako pierwszego języka. Chociaż szacunki dotyczące populacji kurdyjskiej w Turcji nie zawsze były wiarygodne, na początku tego wieku Kurdowie stanowili około jednej piątej ludności kraju. Są oni obecni w dużej liczbie we wschodniej Anatolii, gdzie stanowią większość populacji w kilku prowincjach. Inne mniejszościowe grupy etniczne oprócz Kurdów i Arabów to Grecy, Ormianie i Żydzi (którzy mieszkają prawie wyłącznie w Stambule), a także Czerkiesi i Gruzini, którzy mieszkają głównie we wschodniej części kraju.
Podobnie jak w innych krajach Bliskiego Wschodu, patriarchalny i patrylinearny model przetrwał w Turcji na większości obszarów wiejskich, gdzie rodziny gromadzą się wokół wodza i tworzą prawdziwą solidarność i struktury społeczne w wiosce, często mieszkając we wspólnych lub sąsiednich przestrzeniach. Na tych obszarach, gdzie tradycyjne społeczeństwo jest nadal dominującym modelem, praktyki i zwyczaje przodków przetrwały i przenikają wszystkie etapy życia rodzinnego (uważanego za centrum społeczeństwa, często ze szkodą dla jednostki): od celebracji małżeństwa, przez poród, po obrzezanie synów.
Według oficjalnych statystyk, 99 % tureckiej populacji to muzułmanie (10 % szyici).
Oprócz większości muzułmańskiej, są tu także niewielkie mniejszości Żydów i chrześcijan (ci ostatni podzieleni są na greckich prawosławnych, ormiańskich prawosławnych, katolików i protestantów).
Kraj jest konstytucyjnie świecki. W rzeczywistości od 1928 r., ze względu na poprawkę do konstytucji, islam nie jest już uważany za oficjalną religię państwową. Od tego czasu miało miejsce wiele napięć spowodowanych ścisłym sekularyzmem narzuconym przez instytucje, postrzeganym przez niektórych jako ograniczenie wolności religijnej. Na przykład noszenie zasłony (a także tradycyjnego tureckiego nakrycia głowy, tarbush) było przez długi czas zakazane w miejscach publicznych, dopóki nowa poprawka do konstytucji, przyjęta w lutym 2008 r. pośród wielu kontrowersji, nie pozwoliła kobietom na powrót do noszenia jej na kampusach uniwersyteckich.
Co więcej, do 1950 r. nauczanie religii nie było dozwolone; dopiero po tej dacie prawo państwowe zezwoliło na zakładanie szkół religijnych i uniwersyteckich wydziałów teologicznych, a także na nauczanie religii w szkołach państwowych. Pokazuje to dość interesujący element: oprócz świeckiej i zurbanizowanej elity, duża część ludności wiejskiej Turcji pozostaje głęboko zakorzeniona w wierze islamskiej i tradycyjnych wartościach.
Przez lata siły zbrojne nieustannie podkreślały swoją prerogatywę jako gwaranta tureckiej świeckości, której znaczenie uważają za fundamentalne, do tego stopnia, że wielokrotnie interweniowały w życie publiczne państwa, gdy tylko dostrzeżono jakiekolwiek zagrożenie dla samego sekularyzmu, W ostatnim czasie wydaje się to bardziej niż kiedykolwiek kwestionowane zarówno przez obecność prezydenta Recepa Tayypa Erdoğana (który wraz z popierającą go partią AKP deklaruje się jako umiarkowany islamista), jak i przez powszechne przebudzenie żądań religijnych we wszystkich sferach.
Ruch Fethullaha Gülena
Fethullah Gülen urodził się w 1938 roku. Syn imama, Gülen był uczniem Saida Nursiego, zmarłego w 1960 r. mistyka kurdyjskiego pochodzenia, a po zostaniu muzułmańskim teologiem założył masowy ruch - oparty na wsparciu pełnych pasji wolontariuszy, którzy wnieśli również własne środki finansowe do sprawy - który, począwszy od edukacji studentów w latach 70. XX wieku, zaczął liczyć się w samej Turcji (gdzie początkowo był wspierany przez Erdoğana, który później stał się jego arcywrogiem) do tego stopnia, że sam Gülen zaczął liczyć na wsparcie Erdoğana, który później stał się jego arcywrogiem, w samej Turcji (gdzie początkowo był wspierany przez Erdoğana, który później stał się jego arcywrogiem, do tego stopnia, że sam Gülen został oskarżony o bycie jednym z inicjatorów nieudanego zamachu stanu przeciwko Erdoğanowi w 2016 r.), ponad milion zwolenników i ponad 300 prywatnych szkół islamskich. Mówi się, że ponad 200 instytucji edukacyjnych rozpowszechnia idee Gülena za granicą (zwłaszcza w tureckojęzycznych krajach byłego Związku Radzieckiego, gdzie potrzeba odzyskania tożsamości etnicznej i duchowej po wiekach obskurantyzmu jest najsilniejsza). Ponadto jego zwolennicy posiadają bank, kilka stacji telewizyjnych i gazet, wielojęzyczną stronę internetową i organizacje charytatywne.
Ruch Fethullaha Gülena przedstawiany jest jako naturalna kontynuacja dzieła Saida Nursiego, który głosił potrzebę walki z ateizmem przy użyciu nie tylko oręża wiary, ale także nowoczesności i postępu, jednocząc się w tym celu z chrześcijanami i wyznawcami innych religii. Z tego powodu stał się sławny zarówno we własnym kraju (skąd zresztą zdecydował się przenieść do Stanów Zjednoczonych ze względu na ryzyko oskarżeń pod jego adresem ze strony tureckich instytucji, które wraz ze świeckimi elitami uważają go za niedopuszczalne zagrożenie), jak i we własnym kraju (skąd zresztą zdecydował się przenieść do Stanów Zjednoczonych ze względu na ryzyko oskarżeń pod jego adresem ze strony tureckich instytucji, które wraz ze świeckimi elitami uważają go za niedopuszczalne zagrożenie), Posunął się nawet do spotkania z czołowymi postaciami głównych wyznań, takimi jak papież Jan Paweł II w 1998 r. oraz kilku prawosławnych patriarchów i rabinów.
W rzeczywistości głównym celem ruchu Gülena jest ponowne uczynienie islamu głównym bohaterem tureckiego państwa i instytucji, dokładnie tak, jak miało to miejsce w czasach osmańskich, oraz uczynienie z jego kraju oświeconego lidera dla całego świata islamskiego, a zwłaszcza świata tureckojęzycznego. Wynika z tego, że matryca samego ruchu jest islamska i pan-turecko-nacjonalistyczna i ze swej natury musi ścierać się z innym rodzajem nacjonalizmu obecnym w Turcji, świeckim i kemalistowskim, który z jednej strony patrzy na Europę i Zachód jako idealnych partnerów Ankary, ale z drugiej strony nie rozwiązuje nierozstrzygniętych kwestii, które wciąż szkodzą wizerunkowi kraju na świecie i powodują cierpienie całych narodów: Kurdów i Ormian, a także Greków i Cypryjczyków na północy.
Turcja i Europa
Turcja złożyła wniosek o członkostwo we Wspólnocie Europejskiej (obecnie włączonej do UE) w 1959 r., a umowa stowarzyszeniowa została podpisana w 1963 roku. W 1987 r. ówczesny premier Özal złożył wniosek o pełne członkostwo. W międzyczasie więzi gospodarcze i handlowe między Turcją a UE (już w 1990 r. ponad 50 % eksportu Ankary trafiało do Europy) stawały się coraz silniejsze, dając znaczny impuls żądaniom Republiki Turcji w Brukseli, która jednak nadal ma poważne obawy wobec tego euroazjatyckiego kraju, głównie ze względu na turecką politykę w zakresie praw człowieka (w szczególności kwestię kurdyjską, która zostanie przeanalizowana w następnym rozdziale), Kwestia kurdyjska, która zostanie omówiona w późniejszym artykule), drażliwą kwestię Cypru i rosnące odrodzenie konfliktu między świeckimi i religijnymi ludźmi (kolejnym powodem do niepokoju jest bardzo silna władza wojska w kraju jako strażników konstytucji i świeckości państwa, co poważnie zagraża niektórym podstawowym wolnościom obywateli).
Pomimo tych obaw, w 1996 r. ustanowiono unię celną między Ankarą a UE, podczas gdy kolejne rządy tureckie zwielokrotniły swoje wysiłki w nadziei na rychłe przystąpienie: reformy w zakresie wolności słowa i prasy, używania języka kurdyjskiego, innowacji kodeksu karnego i ograniczenia roli wojska w polityce. W 2004 r. zniesiono karę śmierci. W tym samym roku UE zaprosiła Turcję do przyczynienia się do rozwiązania długotrwałego konfliktu między Grekami cypryjskimi a Turkami cypryjskimi poprzez zachęcanie frakcji tureckiej - która okupuje, przy wsparciu Ankary, północ kraju - do poparcia sponsorowanego przez ONZ planu zjednoczenia, który miał poprzedzać wejście Cypru do Unii Europejskiej. Podczas gdy rządowi w Ankarze udało się nakłonić tureckojęzyczną ludność na północy do głosowania za planem, przytłaczająca grecka większość na południu odrzuciła go. Tak więc w maju 2004 r. wyspa stała się częścią UE jako podzielone terytorium i tylko południowa część wyspy, pod kontrolą uznanego przez społeczność międzynarodową rządu cypryjskiego, otrzymała prawa i przywileje wynikające z członkostwa w UE.
Formalne negocjacje w sprawie przystąpienia Turcji do UE rozpoczęły się ostatecznie w 2005 roku. Negocjacje utknęły jednak w martwym punkcie, ponieważ Ankara, uznając Cypr za pełnoprawnego członka UE, nadal odmawia pełnego uznania dyplomatycznego rządu cypryjskiego i odmawia otwarcia swojej przestrzeni powietrznej i morskiej dla cypryjskich samolotów i statków. Problemy polityczne są jednak tylko niewielkim aspektem bardziej złożonej kwestii turecko-europejskiej.
Erdoğan
Nie tylko Cypr stoi na drodze Turcji do członkostwa w UE. Sam prezydent Recep Tayyip Erdoğan jest symbolem tureckiej równowagi między Wschodem a Zachodem.
Erdoğan, urodzony w 1954 roku, zajmował kilka stanowisk politycznych, zanim został prezydentem Turcji w 2014 roku. Wyłonił się jako wiodąca postać w tureckiej polityce w latach 90. jako burmistrz Stambułu na konserwatywnej platformie islamskiej. W 2001 r. był współzałożycielem Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP), którą poprowadził do zwycięstwa wyborczego w 2002 roku. Podczas swojej kadencji Erdoğan przeprowadził kraj przez okres wzrostu gospodarczego. Jednak jego rząd był również przedmiotem kontrowersji dotyczących demokracji, praw człowieka i wolności prasy. Erdoğan skutecznie skonsolidował władzę dzięki reformom konstytucyjnym (w tym reformie prezydenckiej z 2017 r.) i spotkał się zarówno z krajową, jak i międzynarodową krytyką za swoją autorytarną politykę, w tym represje wobec opozycji politycznej i ograniczanie wolności słowa. Jego polityka zagraniczna charakteryzuje się aktywnym zaangażowaniem w konflikty regionalne (w tym wsparciem dla różnych islamskich ruchów fundamentalistycznych) i oportunistyczną polityką wobec partnerów międzynarodowych.
Wraz z porażką w ostatnich wyborach lokalnych w marcu 2024 r. w największych miastach kraju, era Erdoğana może zmierzać ku upadkowi - a może tak jest?
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
Irak: co się stało z ogrodem Eden?
