"Ona": Matka Boska w sztuce współczesnejDaniel Martín SalvadorMuzyka musi wzmacniać Słowo".Vetraria Muñoz de Pablos to rodzinna firma zajmująca się tworzeniem, renowacją i konserwacją witraży. To całkiem normalne, że wchodząc do kościoła natrafiamy na tego typu sztukę, jednak zazwyczaj nie wiemy zbyt wiele o tym, co dzieje się w tym miejscu.
Pablo Muñoz Ruiz, absolwent sztuk pięknych i członek zespołu Vetraria, sprowadza witraże do naszego poziomu, abyśmy mogli je trochę lepiej poznać.
Na czym polega renowacja witraży?
-Restauracja jako idea proponuje odzyskanie dobra, które uległo zniszczeniu lub pogorszeniu w celu przywrócenia go do stanu początkowego, w miarę możliwości, eliminując czynniki, które pogorszyły jego stan i poprawiając jego zachowanie na przyszłość. Zastosowanie tego w praktyce jest złożone, ponieważ istnieje wiele różnych przypadków. Ponadto renowacja witraża obejmuje różne obszary, a nie tylko renowację obiektu. Zabytkowy witraż jest jednocześnie obudową, podporą plastyczną i ikonograficzną oraz filtrem światła. Przy restauracji witraża bierzemy pod uwagę wszystkie te czynniki i rozpatrujemy nie tylko materialne odtworzenie obiektu, ale także odtworzenie programu ikonograficznego i światła wnętrza stworzonego jako forma symboliczna.
Okno jest elementem, który sprawia, że zauważamy jego obecność na długo przed tym, jak je widzimy, ponieważ generuje świetliste otoczenie, które nas otacza. W tym sensie każdy moment w historii starał się nadać mu celowe i specyficzne znaczenie. Światło nie jest takie samo w gotyku, który opiera się na słowach Jezusa: "Ja jestem światłością świata; kto idzie za mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia", jak w baroku, w którym poszukuje się wszelkiego dostępnego białego światła, lub we współczesnej przestrzeni, która ma wiele intencji.
Zawsze podkreślaliśmy potrzebę przywrócenia każdego z tych elementów jako całości, ponieważ stanowią one część tożsamości dzieła. Logiczne jest, że istnieją bardzo różne prace w bardzo różnych przestrzeniach, z bardzo różnymi podejściami i okolicznościami, ale nasze zaangażowanie zawsze prowadzi nas do wartościowania nieruchomości jako całości, tak aby interwencja była jak najbardziej kompletna i pełna szacunku. W końcu ideałem jest, aby sama renowacja pozostała niezauważona, a samo dzieło znalazło się w miejscu, w którym było przeznaczone.
Jaki jest obecny stan sztuki witrażowej?
-Witraż, podobnie jak wiele innych dziedzin sztuki i rzemiosła, zawsze zależał w dużym stopniu od architektury. W zależności od zastosowania i zapotrzebowania na światło, jakie miała ona na przestrzeni dziejów, witraż dostarczał rozwiązań tejże architekturze. Jest to dyscyplina artystyczna, która narodziła się i ma miejsce głównie w sztuce sakralnej, ale od końca XIX wieku do chwili obecnej istnieją również bardzo dobre przykłady witraży poza tym środowiskiem religijnym.
Współczesna architektura zrezygnowała z wielu z tych dyscyplin na rzecz materiałów prefabrykowanych i standardowych zespołów do zastosowań przemysłowych, co sprawia, że dzisiejsze witraże zajmują bardzo szczególne lub bardziej ekskluzywne przestrzenie, z wyraźnym celem interwencji w środowisko, w którym się znajdują. Istnieją więc tak naprawdę dwie linie, w których się rozwija: Witraż niezależny od architektury, który jest wystawiany i eksponowany w salach wystawowych razem z malarstwem i rzeźbą. Oraz witraż w formalnej i konceptualnej transformacji, który dostosowuje się do nowych materiałów i nowych form w obrębie architektury. Koncepcje obudowy, wsparcia plastycznego i filtra światła, o których mówiłem wcześniej, są nadal nieuniknionymi czynnikami, które należy wziąć pod uwagę i dlatego nadal działają podczas tworzenia i koncepcji nowych prac.
Jak ta branża zmieniła się wraz z technologią?
-Technologia wpływa na wszystko. A sztuka i technika zawsze szły ze sobą w parze. W przypadku witraży tym bardziej, że wszystko, co je buduje, wszystkie materiały, z których korzysta i procesy niezbędne do jego powstania były i są niewątpliwym popisem technologicznym, zarówno w produkcji szkła i towarzyszących mu metali, jak i późniejszej obróbce i przetwarzaniu.
Z drugiej strony świat cyfrowy od ponad dwóch dekad jest częścią każdego warsztatu. Dla nas cyfrowe skalowanie, wielonarzędziowe centra CNC, laserowe cięcie i grawerowanie czy plotery są doskonale zintegrowane z wieloma codziennymi zadaniami. Ale wszystkie te najnowocześniejsze narzędzia współistnieją ze średniowiecznymi procesami, XIX-wiecznymi maszynami i narzędziami ręcznymi, których również używamy na co dzień. Praca jest wciąż taka sama i wykonywana zasadniczo w taki sam sposób jak przed wiekami, nawet jeśli istnieją narzędzia, które w niektórych aspektach ją ułatwiają.
Czy oryginalne dzieła sztuki zmieniają się po renowacji?
-Zależy to od przypadków i degradacji, jakiej uległy. Można powiedzieć, że konserwacja jest konsekwencją złej konserwacji, a więc że konserwacja obejmuje uszkodzenia, które nie powstałyby lub nie byłyby dramatyczne, gdyby były dobrze konserwowane. W przypadku witraży, które nie mają zabezpieczeń lub fizycznych barier broniących ich, łatwo o stłuczenie i utratę szkła, co tradycyjnie prowadziło w wielu przypadkach do niefortunnych interwencji kryzysowych, które kończyły się wytworzeniem innych rodzajów szkód i komplikowały kolejne renowacje.
Renowacja jest zawsze dramatyczna dla dzieła sztuki każdego rodzaju, ponieważ polega na leczeniu uszkodzeń, które naruszyły dzieło, dlatego ważne jest, aby była przeprowadzona przez wykwalifikowanych specjalistów, którzy mogą przywrócić mu dawną świetność i zagwarantować jego zachowanie i stabilność w czasie.
Jaki proces musi być przeprowadzony przy konserwacji witraży?
-W celu konserwacji witraża, podobnie jak każdego innego obiektu, należy najpierw ocenić możliwe przyczyny jego degradacji, zarówno fizyczne, jak i środowiskowe, oraz ustalić odpowiednie środki ochronne, które zapobiegną powstaniu tych szkód. Po ustaleniu tych przyczyn i zapewnieniu odpowiedniej ochrony należy ustalić wytyczne konserwatorskie i restauratorskie, które są łatwe do przeprowadzenia po maksymalnym zminimalizowaniu szkód. Przywrócenie stanu poprzedniego jest znacznie droższe niż konserwacja. To, co się dzieje, to fakt, że konserwacja wymaga nadzoru i kurateli, które muszą być zorganizowane przez ludzi, którzy są przeszkoleni, aby wiedzieć, co robić w każdej chwili w uporządkowanych ramach, a ta część jest skomplikowana do skoordynowania.
Czy w kościołach proces ten przebiega inaczej, bo są to miejsca święte?
-Pracujemy zawsze z myślą, że witraż pełni funkcję w kościele, a nie jest zdekontekstualizowanym obiektem w muzeum, i że powinien pełnić tę funkcję tak długo, jak długo kościół jest czynny. To jest jego uzasadnienie i jego racja bytu, i jest to ważny czynnik, który należy brać pod uwagę przy podejmowaniu interwencji.
Czasami przywraca się dzieło, które nie znajduje się na właściwym miejscu, lub brakuje mu elementów, które zostały utracone, a są niezbędne do jego zrozumienia, lub które było częścią grupy, która została zmieniona lub pomniejszona. W takich przypadkach odzyskanie pierwotnej idei, która przywraca dziełu jego funkcję religijną, jest więcej niż konieczne, ponieważ stanowi ona część jego tożsamości, jest tym, do czego zostało zaprojektowane i co je uzasadnia. Nie zawsze jest to możliwe, ponieważ logicznie wiąże się z wykorzystaniem środków, które nie zawsze są dostępne, ale ważne jest, aby posunąć się tak daleko, jak to możliwe, aby to się stało.
¿Jak wygląda proces twórczy przy tworzeniu witraży?
-Jak już mówiliśmy, witraż potrzebuje i wykorzystuje dużą i różnorodną ilość materiałów, technik i procedur. Każda z nich ma swoją specyfikę i wymaga specyficznej wiedzy. Przekłada się to na sumę kilku rzemiosł, które w poprzednich etapach historii były rozwijane w sposób specjalistyczny przez różnych pracowników. W dzisiejszych czasach te duże warsztaty wyspecjalizowanych pracowników nie są już możliwe i jedna osoba podejmuje się wszystkich zadań do wykonania. Rysowanie, kartonowanie, cięcie, malowanie, piece i wytapianie, ołowianie, kowalstwo, murarstwo, część biurowa i handlowa również.
Jest to dość złożone. Ale dla nas najważniejszy jest dialog lub rozmowa, która powstaje z miejscem, do którego jest przeznaczona. Nie chodzi tylko o stworzenie dzieła, które można umieścić w przestrzeni lub oknie, ale o to, by praca miała sens w swoim miejscu. Chodzi o to, żeby cię urzekło i mówiło ci coś, kiedy je widzisz, żeby prowadziło twoje spojrzenie, a kiedy odwracasz się, żeby wyjść, żeby cię otuliło i towarzyszyło ci. To jest nasze zadanie.
Czy są jakieś ciekawe fakty dotyczące witraży, których ludzie zazwyczaj nie znają?
-Cóż, szczerze mówiąc, powiedziałbym, że prawie wszystko. Witraże znajdują się zwykle na wysokości, która czyni je niedostępnymi dla prawie każdego, a gdy można je zobaczyć z bliska, trudno je zrozumieć, jeśli ktoś wcześniej nie wyjaśnił nam, co widzimy poza obrazem. Staramy się upowszechniać je tak bardzo, jak tylko możemy, wśród specjalistów od dziedzictwa kulturowego, miłośników sztuki i innych grup. Zdanie "Nie mogłem sobie wyobrazić, że to może tak wyglądać" jest dość częste.
Istnieje wiele różnych technik mających zastosowanie do szkła, które pozwalają nam stworzyć witraż. Może być malowane jak obraz techniką wodną lub olejną, topione w kawałkach lub warstwach w piecu, łączone z metalami takimi jak ołów, brąz lub żelazo, lub odlewane z materiałów takich jak beton lub żywica. Nie wspominając już o wielu różnych procesach, które pozwalają nam zmienić charakter szkła, aby zmienić jego kolor lub kształt. Witraż jest sztuką nieznaną większości ludzi, a jednak jest niezwykle uwodzicielski i ekscytujący dla tych, którzy się do niego zbliżają i zaczynają go odkrywać.
Jakie dzieła sztuki szklarskiej polecasz nam zobaczyć?
-Moglibyśmy zacząć przytaczać wiele europejskich dzieł, takich jak Sainte Chapelle, która jest nieuniknionym odniesieniem i ekscytującym widokiem. Wolę jednak skupić się na Hiszpanii, ponieważ mamy bardzo dobre witraże i bardzo dobre zespoły. W sztuce religijnej moglibyśmy zacząć od wymienienia wielu katedr. W katedrze w Segowii od kilku lat pracujemy nad ambitnym projektem, który kapituła katedry finansuje z wielkim wysiłkiem i który zostanie ukończony za kilka lat. Posiada ona wspaniały zespół manierystycznych witraży, a także inne niezwykłe witraże z XVII i XIX wieku. Katedra w Ávili również, w zakresie prezbiterium i transeptu. Sewilla jest fantastyczna. Granada. Oczywiście katedra w León. Jest kilka nieznanych perełek, jak np. witraże w kaplicy szpitala Niño Jesús w Madrycie z 1881 roku. Kościół Los Jerónimos, obok muzeum Prado.
A poza środowiskiem religijnym wspaniałe są witraże w Banco de España w Madrycie. Posiada on kolekcję z końca XIX i początku XX wieku, która jest punktem odniesienia w każdej książce o sztuce. Posiada również bardzo ciekawe współczesne witraże z lat 80-tych. Na Uniwersytecie Complutense na Wydziale Filozofii, czy w auli Szkoły Architektury. Nie jest trudno znaleźć witraże w naszym otoczeniu, to co jest trudne to to, aby ludzie docenili je za to czym są: klejnotami, które nas oświetlają i wzbogacają.
