Tawadros II, koptyjski prawosławny patriarcha Aleksandrii, w Rzymie z papieżem21 libijskich męczenników do uznania przez Kościół katolickiKoptowie: dusza EgiptuW swojej książce "The Great Heresies" z 1936 roku, Hilaire Belloc, słynny angielski pisarz i intelektualny przyjaciel równie znakomitego Gilberta Keitha Chestertona, identyfikuje pięć wielkich herezji chrześcijaństwa, które, według jego analizy, okazują się być przyczyną pewnych złożonych zjawisk w historii ludzkości.
Powody konwersji
Cóż, islam jest jedną z pięciu herezji zidentyfikowanych przez Belloca, który definiuje herezję jako zjawisko, które charakteryzuje się niszczeniem nie całej struktury prawdy, ale tylko jej części, a poprzez ekstrapolację składnika pozostawia lukę w tej strukturze lub zastępuje ekstrapolowany składnik innym aksjomatem.
Podążając śladami chrześcijańskich autorów, takich jak Jan Damasceński, Belloc utrzymuje, że islam jest chrześcijańską herezją, podobną z jednej strony do doketyzmu i arianizmu, w dążeniu do uproszczenia i zracjonalizowania niezgłębionej tajemnicy Wcielenia tak bardzo, jak to możliwe według ludzkich kryteriów, a z drugiej strony do kalwinizmu, w przypisywaniu ludzkim działaniom charakteru określonego przez Boga.
W rzeczywistości islam ekstrapolował z myśli judeochrześcijańskiej atrybuty Boga i inne koncepcje: osobową naturę; najwyższą dobroć; ponadczasowość; opatrzność; moc stwórczą jako źródło wszystkich rzeczy; istnienie dobrych duchów i aniołów, a także demonów zbuntowanych przeciwko Bogu pod przywództwem Szatana; nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie ciała; życie wieczne; oraz karę i odpłatę po śmierci.
Jednak w przeciwieństwie do innych herezji, islam nie tylko nie narodził się w środowisku chrześcijańskim, a jego herezjarcha nie był ochrzczonym chrześcijaninem, ale poganinem, który przyjął idee monoteistyczne (mieszankę heterodoksyjnej doktryny żydowskiej i chrześcijańskiej połączonej z pogańskimi elementami już obecnymi w Arabii) i zaczął je rozpowszechniać, ale nie umarł, wręcz przeciwnie, wkrótce stał się nową religią, rodzajem "post-heretyku" i rozprzestrzenił się na całym świecie.
Według Hilaire'a Belloca sukces tej herezji zrodzonej przez Mahometa można wyjaśnić kilkoma kluczowymi elementami:
Głębokie podziały doktrynalne i polityczne wśród chrześcijan (omówiliśmy to już w odniesieniu do konfliktów przed i po chalcedońskich);
-Ekstremalne uproszczenie doktryny i wyeliminowanie tajemnic niezrozumiałych dla mas wierzących;
-Kryzys ekonomiczny, polityczny i religijny w świecie chrześcijańskim i w Cesarstwie Bizantyjskim, którego społeczeństwo znajdowało się w stanie ciągłego nieporządku i nietolerancji. Wolni ludzie, i tak już duszeni długami, byli obciążeni wysokimi podatkami, a longa manus imperialis, z rozrastającą się biurokracją, nie tylko ekonomicznie obciążała życie obywateli, ale także w kwestiach wiary, z kontrastami między różnymi peryferyjnymi herezjami a centralną ortodoksją reprezentującą nie tylko walkę religijną, ale także etniczną, kulturową i językową;
-Tendencja całego Wschodu do zjednoczenia się pod jednym potężnym charyzmatycznym przywódcą, który uosabiał zarówno władzę polityczną, jak i autorytet religijny;
-Siła militarna rosła stopniowo, głównie dzięki rekrutacji nowych sił wśród Mongołów z Azji Środkowej i Centralnej (Turków);
-Korzyści podatkowe dla tych, którzy skapitulowali (a zatem mogli zrzucić uciążliwe bizantyjskie jarzmo), wraz ze znacznie prostszym i prostszym systemem podatkowym.
To tylko niektóre z elementów, choć główne, które pomagają wyjaśnić, dlaczego duża część populacji Egiptu (i innych regionów śródziemnomorskich, gdzie chrześcijaństwo było religią zdecydowanej większości obywateli) uległa arabizacji i islamizacji.
Koptowie wczoraj i dziś w Egipcie: prześladowana mniejszość
Początkowo podbój arabsko-islamski wydawał się korzystny dla KoptowieUwolniło ich to od bizantyjskich prześladowań i pozwoliło im zachować swój kult i tradycje.
Jednak wysokie podatki nałożone przez muzułmanów na tych, którzy odmówili przejścia na islam (podatki zwane "dżizja" i "kharaj", zarezerwowane dla "dhimmi", tj. obywateli mniejszości) doprowadziły do pogorszenia warunków życia obywateli niemuzułmańskich, którzy musieli dostarczać pieniądze i żywność wojskom okupacyjnym w zamian za zwolnienie z obowiązkowej służby wojskowej i prawo do wyznawania swojej religii, choć z licznymi ograniczeniami.
Jan z Nikiu, koptyjski biskup, opisuje, w jednej z niewielu niemuzułmańskich relacji z islamskiego podboju Egiptu, niewiarygodne okrucieństwa popełnione na ludności chrześcijańskiej, która była nękana ponad wszelką miarę.
Inne chrześcijańskie i islamskie kroniki również zgadzają się, że duża liczba koptyjskich chrześcijan (których islamscy okupanci nazywali "wielbłądami") przeszła na islam, aby uciec przed daninami i prześladowaniami, które doprowadziły do wymuszeń na dużą skalę, a następnie głodu, w wyniku którego zginęły dziesiątki, jeśli nie setki tysięcy ludzi.
Koptowie w XIX i XX wieku
Począwszy od XIX wieku, zwłaszcza pod reformatorskimi rządami dynastii Mehmeta Alego Paszy, społeczność koptyjska została zwolniona z podatków zarezerwowanych dla mniejszości i stopniowo włączona w życie narodowe, przyczyniając się znacząco do narodowego przebudzenia intelektualnego i politycznego, które doprowadziło do uzyskania niepodległości. Był to prawdziwy "złoty wiek" dla Koptów.
W rzeczywistości stali się oni, przynajmniej de iure, pełnoprawnymi obywatelami państwa, chociaż pozostają wykluczeni z najwyższego urzędu, prezydentury republiki, która jest wyłączną prerogatywą muzułmanów. Kilku Koptom udało się jednak zająć ważne stanowiska polityczne na szczeblu krajowym i międzynarodowym, na przykład Boutros Ghali, i osiągnąć godny pozazdroszczenia status z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia, posiadając dużą część bogactwa kraju. Nawiasem mówiąc, należą oni głównie do klasy średniej i stanowią dużą część egipskich pracowników umysłowych, lekarzy i farmaceutów.
W połowie XX wieku, wraz z nadejściem reżimu Nassera, polityka nacjonalizacji reżimu mocno uderzyła w społeczność chrześcijańską i sprowokowała masowy exodus na Zachód.
Od początku XXI wieku Egipt był świadkiem eskalacji konfliktów międzyetnicznych i międzyreligijnych, również z powodu niestabilności politycznej i gospodarczej oraz wzrostu i wzmocnienia fundamentalizmu islamskiego i terroryzmu.
Chociaż koptyjskie Boże Narodzenie, obchodzone 7 stycznia, zostało oficjalnie uznane za święto bankowe przez rząd egipski od 2002 r., do 2005 r. budowa i renowacja kościołów i klasztorów musiała być zatwierdzona przez prezydenta. Ponieważ prawo stanowiło, że chrześcijańskie miejsca kultu były zaniedbywane i nieużywane (ponieważ nie można było ich przywrócić, ponieważ wymagane były pozwolenia, które systematycznie nigdy nie były wydawane), kościoły i klasztory były często rekwirowane przez państwo i przekształcane w meczety, a "nielegalnych" kościołów jest coraz więcej (pomimo tego, że chrześcijanie stanowią około 10% populacji, w Egipcie jest tylko 2869 kościołów w porównaniu do 108 000 meczetów). W 2016 r. parlament przyjął nowe przepisy w tym zakresie, które są niewątpliwie łagodniejsze, ale nadal nieco uciążliwe.
Dzisiejsza społeczność koptyjska
Postawa egipskich władz wobec społeczności koptyjskiej w ostatnich latach wahała się między otwartością a obojętnością.
Z jednej strony wolność religijna jest gwarantowana przez konstytucję, ale z drugiej strony jest coraz więcej przypadków przemocy i prześladowań. Najbardziej uderzające są oczywiście ataki terrorystyczne na kościoły i miejsca kultu, czasami z dziesiątkami ofiar na atak. Od 2011 roku setki egipskich Koptów zginęło w starciach na tle religijnym, a wiele domów, kościołów i firm zostało zniszczonych. Należy powiedzieć, że przypadki te świadczą również o rosnącej i pozytywnej bliskości instytucji i obywateli wobec chrześcijan, choć często towarzyszy im nieskuteczność lub obojętność w zapobieganiu i karaniu tych aktów.
Kolejnym drażliwym punktem jest wolność religijna, zwłaszcza jeśli chodzi o publiczne wyznawanie wiary lub konwersję z islamu na chrześcijaństwo. Według Human Rights Watch i innych organizacji międzynarodowych, przejście z chrześcijaństwa na islam w Egipcie jest w rzeczywistości łatwe, ale prawie niemożliwe, zarówno ze względu na ryzyko dla bezpieczeństwa konwertyty (który jest społecznie i ekonomicznie napiętnowany, w wielu przypadkach tracąc pracę i ryzykując życie, często z rąk rodziny i przyjaciół), jak i ze względu na problemy związane z prawnym uznaniem zmiany religii, czemu sprzeciwiają się władze, mimo że jest to obowiązkowe z mocy prawa.
Istnieje również odwieczny problem uprowadzonych koptyjskich kobiet i dziewcząt zmuszanych do przejścia na islam i poślubienia muzułmańskich mężczyzn: według oficjalnych szacunków amerykańskich organizacji pozarządowych i grup parlamentarnych, między 2011 a marcem 2014 r. około 550 koptyjskich dziewcząt zostało uprowadzonych i zmuszonych do przejścia na islam: około 40% z nich padło ofiarą przemocy seksualnej przed przejściem na islam, a wiele z nich później poślubiło swoich porywaczy i gwałcicieli.
W 2022 r., pomimo oczekującego przyjęcia nowej ustawy o statusie osobistym egipskich chrześcijan, Egipt został sklasyfikowany jako 35. najbardziej niebezpieczny kraj na świecie dla chrześcijan.
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
