Tawadros II, koptyjski prawosławny patriarcha Aleksandrii, w Rzymie z papieżem21 libijskich męczenników do uznania przez Kościół katolickiNad brzegami Nilu, zamieszkałymi od X wieku p.n.e., narodziła się najstarsza cywilizacja w historii ludzkości: starożytni Egipcjanie. W X wieku p.n.e. narodziła się najstarsza cywilizacja w historii ludzkości: starożytni Egipcjanie.
Związek ze starożytnymi Egipcjanami
Czy istnieje związek między dzisiejszymi Egipcjanami a tymi z wczoraj? Tak, a przynajmniej częściowo, ponieważ Koptowie (Chrześcijanie Egiptu) mogą rościć sobie prawo do tytułu spadkobierców ludu faraonów. Zobaczmy dlaczego.
Starożytni Egipcjanie byli ludem posługującym się językiem chamickim. Języki berberyjski i somalijski należą do tej rodziny językowej. Arabski, z drugiej strony, obecny język Egiptu (oficjalnie: Arabska Republika Egiptu), jest językiem semickim, podobnie jak hebrajski, aramejski, fenicko-punicki, akadyjski (język starożytnych Asyryjczyków) itp. W rzeczywistości języki kamickie i semickie są częścią szerszej rodziny językowej, tj. camitosemíticaObie grupy mają jednak własną, dobrze zdefiniowaną tożsamość.
W rzeczywistości nazwy własne kraju były liczne na przestrzeni czasu: w starożytnym Egipcie "Kemet" (od koloru żyznej, gliniastej gleby doliny Nilu), następnie w języku koptyjskim "Keme" lub "Kemi"; w języku arabskim "Masr" lub "Misr" (od akadyjskiego "misru", granica), podobne do hebrajskiego Misraim; "Αἴγυπτος" ("Àigüptos") w języku greckim i "Aegyptus" w języku łacińskim.
Greckie "Αἴγυπτος" ("Àigüptos") pochodzi od "Hut-ka-Ptah", "domu ka (duszy lub esencji) Ptaha", nazwy świątyni boga Ptaha w Memfis.
Liczba imion w tej krainie symbolizuje również różnorodność tożsamości.
Dar Nilu: krótka historia Egiptu
Właściwe egipskie (kamickie) królestwa rozkwitały w autonomii co najmniej do pierwszego tysiąclecia p.n.e., kiedy to kraj ten padł łupem Persów. Następnie, w IV wieku p.n.e., został podbity przez Aleksandra Wielkiego, którego jeden z przywódców, Ptolemeusz, założył hellenistyczną dynastię znaną jako Ptolemeusze (w tym Kleopatrę, greckiego pochodzenia), która rządziła krajem aż do podboju rzymskiego w 30 r. p.n.e..
Egipt, będący częścią Wschodniego (Bizantyjskiego) Cesarstwa Rzymskiego od 395 r. n.e., został podbity przez muzułmańskich Arabów w VII wieku, nie bez współpracy z miejscową ludnością chrześcijańską (wyznawcami doktryny koptyjskiej, a nie chalcedońskiej, a zatem przeciwnej Bizancjum), a po naprzemiennym panowaniu dynastii szyickich i sunnickich (Ajjubidów, założonych przez Saladyna, Mameluków itp.), stał się prowincją Imperium Osmańskiego w 1517 roku.
Okupowany przez Francuzów Napoleona w latach 1798-1800, Egipt był rządzony przez cały XIX wiek przez Mehmeta Alego Paszę i jego potomków (jego dynastia zakończyła się wraz z ostatnim królem Egiptu, Faruqiem I, w 1953 roku), de iure pod rządami Sublime Porte, ale de facto w pełni autonomiczny. W 1882 r. Wielka Brytania zajęła Egipt, ogłaszając jego autonomię od Osmanów i ustanawiając, po I wojnie światowej, protektorat, który trwał do 1936 r., kiedy to kraj stał się niepodległy najpierw pod rządami monarchii, a następnie, po zamachu stanu dokonanym przez Wolnych Oficerów generała Muhammada Naguiba i pułkownika Gamala Abd al-Nasera (Nassera), wraz z nadejściem republiki.
Nasser pozostał u władzy do 1970 r., a jego następcą był najpierw Anwar al-Sadat, następnie Hosni Mubarak, a po Arabskiej Wiośnie i protestach, którym towarzyszyło zabicie ponad 800 osób, Mohamed Morsi i obecny prezydent Abdel Fattah al-Sisi.
Kim są Koptowie?
Termin "koptyjski" wywodzi się właśnie z greckiego "Αἴγυπτος" ("Àigüptos") i odnosi się głównie do rdzennej ludności chrześcijańskiej Egiptu, która po pierwszym rzymsko-bizantyjskim, a następnie arabsko-islamskim podboju nadal mówiła własnym językiem (koptyjskim) i wyznawała swoją wiarę, w szczególności (i głównie) wiarę nie-chalcedońskiego Koptyjskiego Kościoła Prawosławnego.
Jednak na przestrzeni wieków znaczna część ludności Egiptu przeszła na islam, a koptyjscy chrześcijanie stopniowo porzucili swój starożytny język na rzecz arabskiego, tak że dziś termin "koptyjski" odnosi się wyłącznie do Egipcjan wyznających wiarę chrześcijańską.
Koptowie nazywają siebie "rem-en-kimi" (lud ziemi egipskiej) w swoim języku i stanowią obecnie od 10% do 20% populacji Egiptu, od 12 do 16 milionów ludzi - największą mniejszość chrześcijańską na całym Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej.
Język koptyjski
Język starożytnego Egiptu został podzielony przez uczonych na sześć faz historyczno-lingwistycznych: archaiczny egipski (przed 2600 r. p.n.e.); starożytny egipski (2600 r. p.n.e. - 2000 r. p.n.e.); średnioegipski (2000 r. p.n.e. - 1300 r. p.n.e.); późnoegipski lub neoegipski (1300 r. p.n.e. - 700 r. p.n.e.); ptolemejski egipski (okres ptolemejski, 700 r. p.n.e.); ptolemejski egipski (okres ptolemejski, 700 r. p.n.e.); późnoegipski lub neoegipski (1300 p.n.e. - 700 p.n.e.); ptolemejski egipski (okres ptolemejski, koniec IV w. p.n.e. - 30 p.n.e.) i demotyczny (VII w. p.n.e. - V w. n.e.); koptyjski (IV-XIV w.).
Język koptyjski jest zatem niczym innym jak starożytnym językiem egipskim w jego końcowym stadium i jest zapisywany zmodyfikowanym alfabetem greckim dostosowanym do specyficznych potrzeb tego języka (dodanie siedmiu liter, pochodzących z grafemów demotycznych). Był używany co najmniej do XVII wieku. Obecnie jest używany wyłącznie w liturgii kościołów, które nazywają siebie koptyjskimi (nie tylko Koptyjski Kościół Prawosławny, ale także Koptyjski Kościół Katolicki i Koptyjski Kościół Protestancki).
Język koptyjski miał fundamentalne znaczenie dla filologicznej rekonstrukcji języka faraonów, zwłaszcza dzięki odszyfrowaniu hieroglifów (wraz z odkryciem Kamienia z Rosetty), do tego stopnia, że Jean-François Champollion, francuski archeolog i egiptolog, był nie tylko wielkim znawcą języka koptyjskiego, ale dzięki tej bazie językowej był jednym z pierwszych, którzy opracowali gramatykę i wymowę starożytnego języka egipskiego.
Chrześcijaństwo koptyjskie
Pierwsze chrześcijańskie kazania w Egipcie pochodzą od Marka Ewangelisty. W czasach imperium Nerona, od 42 r. n.e., Marek został wysłany przez Piotra, aby głosić Ewangelię w Aleksandrii, stolicy prowincji Egiptu, gdzie znajdowała się bardzo ważna kolonia żydowska (znana z Biblii Siedemdziesięciu). W 62 roku Marek dołączył do Piotra w Rzymie, by dwa lata później powrócić do Aleksandrii i ponieść tam śmierć męczeńską.
Aleksandria była drugim co do wielkości i najważniejszym miastem w Cesarstwie Rzymskim i stała się siedzibą apostołów, a także jednym z głównych ośrodków rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa. Egipt był także kolebką chrześcijańskiego monastycyzmu, dzięki słynnym Antoniuszowi i Pachomiuszowi.
Czwarty i piąty wiek były sceną wielkiej walki w ramach chrześcijańskiego ruchu ekumenicznego, zwłaszcza w kwestiach chrystologicznych. W rzeczywistości istniało kilka przeciwstawnych nurtów dotyczących natury Chrystusa:
-Monofizytyzm, wyznawany przez Eutychesa (378-454), zgodnie z którym w Chrystusie natura boska całkowicie pochłania naturę ludzką;
-Arianizm, wyznawany przez Ariusza (256-336), który wyznawał naturę stwórczą (wyłącznie ludzką) Chrystusa, zaprzeczając Jego współistotności z Ojcem;
Nestorianizm, wyznawany przez Nestoriusza (381 - ok. 451), dla którego Chrystus jest zarówno człowiekiem, jak i Bogiem, z dwiema odrębnymi i nie współistniejącymi naturami i osobami (najpierw człowiek, potem Bóg);
-Chrześcijaństwo "chalcedońskie" (nadal wyznawane przez katolików, prawosławnych i protestantów), zgodnie z którym w Chrystusie istnieją "dwie natury w jednej osobie", które współistnieją "bez pomieszania, niezmienne, niepodzielne, nierozłączne" (Sobór Chalcedoński, 451).
Sobory Efeski i Chalcedoński
Na Soborze Efeskim (431) pięć wielkich Kościołów macierzystych (Jerozolima, Aleksandria, Rzym, Antiochia i Konstantynopol) zgodziło się, że w Chrystusie istnieje "doskonałe zjednoczenie boskości i człowieczeństwa", ale na Soborze Chalcedońskim (451), na którym przyjęto formułę "dwóch natur w jednej osobie", Kościół Aleksandryjski odrzucił tę ostatnią definicję, a za nim poszły inne Kościoły, w tym Ormiański Kościół Apostolski (omówiliśmy to w poprzednim artykule). Kościoły te są zatem nazywane "przedchalcedońskimi".
Przez wieki błędnie uważano, że Kościoły niechalcedońskie były monofizytami, ale w rzeczywistości bardziej poprawne jest nazywanie ich miafistami, zgodnie z terminem, którego sami używali po Chalcedonie. W rzeczywistości wyznają oni, że w Chrystusie rzeczywiście istnieje tylko jedna natura, wyjątkowa i niepowtarzalna w historii ludzkości, ale że ta natura nie jest ani tylko boska (monofizytyzm), ani tylko ludzka (arianizm), ale powstaje w wyniku nierozerwalnego zjednoczenia boskości i człowieczeństwa.
Miofizytyzm
Dlatego zamiast monofizytyzmu ("mone physis", jedna natura) mówimy o miafizytyzmie ("mia physis", jedna natura, według słów Cyryla Aleksandryjskiego, a później Sewera z Antiochii), ponieważ w koncepcji biblijnej każda natura odpowiada jednej osobie, a ponieważ Chrystus jest jedną osobą w Trójcy, nie mógł mieć dwóch natur.
Następnie Kościoły mykefiskie coraz bardziej dystansowały się od oficjalnych Kościołów Cesarstwa Rzymskiego (łacińskiego i bizantyjskiego), chalcedońskich i wspieranych przez cesarzy, i dlatego zostały nazwane "melkitami" (od "malik": arabskiego króla lub cesarza, tłumaczenie z greckiego "basileus"). W związku z tym cesarscy władcy sprzeciwiali się im. Dlatego też sprzyjali podbojowi arabsko-islamskiemu, właśnie po to, by uniknąć bizantyjskich prześladowań i zostać uznanym za społeczność chronioną, choć podlegającą zwiększonemu opodatkowaniu zgodnie z prawem muzułmańskim, które stanowiło, że chrześcijanie, podobnie jak Żydzi, byli "dhimmi", obywatelami drugiej kategorii podlegającymi specjalnym ograniczeniom, takim jak zakaz publicznego wyznawania wiary, budowania nowych miejsc kultu ponad te już istniejące w czasie podboju islamskiego, prozelityzmu i tak dalej.
Podejście ekumeniczne
Od XIII wieku warunki życia koptyjskich chrześcijan pogarszały się, co doprowadziło do zbliżenia części wspólnoty z Kościołem rzymskim. Obecnie istnieje Koptyjski Kościół Katolicki (choć mniejszościowy, w komunii z Rzymem), który współistnieje z większościowym Koptyjskim Kościołem Ortodoksyjnym (na czele którego stoi papież Aleksandrii, patriarcha Stolicy św. Marka) oraz z innymi mniejszościowymi Kościołami (greckimi prawosławnymi, ormiańskimi, syriackimi, protestanckimi itp.)
Po Soborze Watykańskim II Kościół katolicki i Koptyjski Kościół Ortodoksyjny zbliżyły się do siebie poprzez owocny dialog ekumeniczny, który doprowadził w 1973 r. do pierwszego od piętnastu wieków spotkania papieża Pawła VI i papieża Szenudy III, patriarchy Koptów, oraz do wspólnej deklaracji, wyrażającej oficjalne porozumienie w sprawie chrystologii i kładącej kres wielowiekowym nieporozumieniom i wzajemnej nieufności:
"Wierzymy, że nasz Pan, Bóg i Zbawiciel Jezus Chrystus, Słowo Wcielone, jest doskonały w swojej Boskości i doskonały w swoim Człowieczeństwie. On uczynił Swoje Człowieczeństwo jednym ze Swoją Boskością, ani zmieszanym, ani pomieszanym. Jego Boskość nie została oddzielona od Jego Człowieczeństwa ani na chwilę, ani na mgnienie oka. Jednocześnie potępiamy doktrynę Nestoriusza i Eutychesa".
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
