"Tylko stając w obliczu prawdy o tych okrutnych zachowaniach i pokornie szukając przebaczenia u ofiar i ocalałych, Kościół może znaleźć drogę, by znów z ufnością być postrzeganym jako miejsce przyjazne i bezpieczne dla potrzebujących". Tymi słowami papież Franciszek zwrócił się do uczestników spotkania Naszą wspólną misją jest ochrona dzieci Bożych, organizowana we wrześniu 2021 r. przez Papieską Komisję ds. Ochrony Małoletnich oraz Konferencje Episkopatów Europy Środkowo-Wschodniej.
Rzeczywiście, straszna rzeczywistość wykorzystywania seksualnego osób małoletnich i bezbronnych przez osoby konsekrowane, kapłanów lub w środowiskach kościelnych, jest jedną z najpoważniejszych ran mistycznego Ciała Chrystusa.
"Jeden przypadek nadużycia to o jeden przypadek za dużo", jak powtarzają w swoich ostatnich komunikatach niektórzy biskupi i przedstawiciele Kościoła w Hiszpanii. Tylko jeden, "prosty przypadek" nie jest ani "prosty" ani "przypadek". W każdym nadużyciu są ofiary, ludzie ze zniszczonym życiem i zaufaniem oraz sprawcy. W dziedzinie nadużyć popełnianych przez osoby specjalnej konsekracji w Kościele, nie tylko wiktymizator jest częścią Kościoła, ale także ofiara. Każda osoba maltretowana jest również dzieckiem Bożym i częścią Kościoła, a jako taka, Kościół jest podwójnie zraniony. Kościół katolicki został do samego rdzenia pogrążony w tych zachowaniach, które go deformują i głęboko ranią. Uzdrowienie i zadośćuczynienie za te zbrodnie będzie więc bolesne, długie i wspólne dla całego Kościoła. Rana społeczna
Choć w społecznym i medialnym świetle te przestępcze działania znalazły się niemal wyłącznie w sferze kościelnej, zwłaszcza katolickiej, to ogólne dane dotyczące wykorzystywania seksualnego małoletnich pokazują, że mamy do czynienia z problemem ogólnospołecznym, który ma również mrożące krew w żyłach skutki w sferze najbliższej - rodzinie - bezbronnych małoletnich.
Potwierdzają to np. dane zebrane w najnowszym badaniu Fundacji ANAR w Hiszpanii, poświęconej opiece nad nieletnimi z grupy ryzyka, w której w latach 2008-2019 przeanalizowano ponad 6 tys. przypadków.
Wnioski z tego badania wskazują, że 49,2 % nadużyć wobec nieletnich popełnianych jest w bliskim środowisku rodzinnym: ojców i matek, ojczymów i macoch. W tym samym opracowaniu podano odsetek tych nadużyć popełnionych przez księży lub zakonników, które stanowią 0,2 % całości, czyli kilkanaście przypadków, które dotarły do Fundacji.
Ten procent nie uchyla wielkiej odpowiedzialności każdego krzywdziciela, zwłaszcza jeśli mówimy o kimś, kto powinien swoim życiem ukazywać Chrystusa, ale pokazuje klucz do tego zagadnienia: mamy do czynienia z problemem społecznym, boleśnie rozpowszechnionym i w większości niewidocznym.
Rzeczywistość, do której nie możemy się odnieść ani poprzez pomniejszanie jej znaczenia, ponieważ procenty są niewielkie, ani poprzez ekstrapolację danych lub przyjmowanie "założeń", które zdradzają prawdziwe ofiary: nieletnich lub osoby bezbronne, które zostały wykorzystane.
Społeczna świadomość tych faktów zwróciła uwagę na straszną i powszechną rzeczywistość tych zachowań, a także na potrzebę zajęcia się przede wszystkim odpowiednim treningiem afektywności i cielesności, który może być wzmocniony przez mechanizmy prewencyjne, możliwe do zastosowania w różnych obszarach: w rodzinie, szkole, sporcie czy kościele.
Zresztą nie tylko Kościół katolicki został wstrząśnięty tymi zbrodniami. W następstwie zarzutów dotyczących przerażających nadużyć w klubach sportowych na Haiti czy w Afganistanie, FIFA zobowiązała się do stworzenia globalnej sieci dochodzeniowej zajmującej się problemem nadużyć seksualnych we wszystkich dyscyplinach sportu (która nie została jeszcze formalnie ukonstytuowana), podczas gdy inne wyznania religijne również są w trakcie dochodzenia, zapobiegania i zadośćuczynienia w następstwie przypadków takich jak te opublikowane w dochodzeniu. Nadużycie wiary realizowany przez Houston Chronicle w środowiskach baptystów.
Kościół w obliczu nadużyć
"Trzęsienie ziemi" wywołane przez wiedzę o nadużyciach seksualnych w Kościele katolickim rozpoczęło się ponad dwie dekady temu.
Dochodzenia prowadzone w Stanach Zjednoczonych, a także wiedza o nadużyciach popełnianych przez duchownych w Irlandii czy takie przypadki jak sprawa księdza Marciala Maciela, sprawiły, że na światło dzienne wyszła bolesna rzeczywistość, którą od tamtej pory Kościół nie tylko stara się naprawiać, ale także zapobiegać w sferach kościelnych i poza nimi.
Jan Paweł II, a zwłaszcza Benedykt XVI, byliby kluczowi w podnoszeniu świadomości i potrzeby zadośćuczynienia za te zbrodnie w całym Kościele.
W 2001 roku papież św. Jan Paweł II promulgował Motu Proprio Sacramentorum Sanctitatis TutelaNowe prawo, które ustanowiło pewne poważne przestępstwa ścigane poprzez Kongregację Nauki Wiary, obejmowało wykorzystywanie seksualne nieletnich przez duchownych.
Sam Benedykt XVI w liście do Kościoła w Irlandii, w świetle straszliwych nadużyć popełnionych w tym kraju przez członków Kościoła, nie pozostawił wątpliwości co do bolesnego i długiego zadania zadośćuczynienia, przebaczenia i uzdrowienia, które będzie musiał podjąć cały Kościół: "Zdradziłeś zaufanie pokładane w tobie przez niewinnych młodych ludzi i ich rodziców. Musisz za to odpowiedzieć przed Bogiem Wszechmogącym i przed należycie ukonstytuowanymi sądami".
Benedykt XVI miałby zaktualizować Normy swojego poprzednika dotyczące najcięższych przestępstw zastrzeżonych dla Kongregacji Nauki Wiary, rozszerzając odpowiedzialność karną w odniesieniu do przestępstw wykorzystywania seksualnego nieletnich.
Spotkanie Ochrona małoletnich w Kościele która odbyła się w Watykanie w lutym 2019 roku, doprowadziła do uznania "Jeszcze raz należy podkreślić, że powaga plagi wykorzystywania seksualnego dzieci jest niestety zjawiskiem historycznie rozproszonym we wszystkich kulturach i społeczeństwach. Dopiero stosunkowo niedawno stała się przedmiotem systematycznych badań, dzięki zmianie wrażliwości opinii publicznej na problem, który wcześniej uważany był za tabu, tzn. że wszyscy wiedzieli o jego istnieniu, ale nikt o nim nie mówił".na co zwrócił uwagę papież Franciszek w swoim końcowym przemówieniu.
Podczas tego samego spotkania papież wskazał na potrzebę proszenia całego Kościoła o przebaczenie i zadośćuczynienie: "Chciałbym wyraźnie powtórzyć: jeśli choćby jeden przypadek nadużycia - które samo w sobie jest potwornością - zostanie odkryty w Kościele, zostanie potraktowany z największą powagą. W uzasadnionym gniewie ludu Kościół widzi odbicie gniewu Boga, zdradzonego i uderzonego w twarz przez tych nieuczciwych księży. Echo tego niemego krzyku maluczkich, którzy zamiast znaleźć w nich ojcostwo i duchowych przewodników, znaleźli swoich katów, wprawi w drżenie serca znieczulone hipokryzją i władzą. Naszym obowiązkiem jest uważne wsłuchanie się w ten zduszony cichy krzyk"..
Jednym z najważniejszych kroków w tej walce byłoby opublikowanie Motu Proprio Vos Estis Lux Mundi, która aktualizuje ustawodawstwo kościelne dotyczące tych przestępstw i procedur prawnych oraz nakazuje utworzenie w całym Kościele organów zajmujących się zapobieganiem, zadośćuczynieniem i pomocą ofiarom, tak jak wcześniej ustanowiono to dla Stolicy Apostolskiej.
Ponadto w lipcu 2020 r. Vademecum w sprawie niektórych kwestii proceduralnych w sprawach dotyczących seksualnego wykorzystywania nieletnich przez duchownych, ściganych przez Kongregację Nauki Wiary. Dokument, który od tamtej pory jest kluczowym instrumentem dotyczącym ochrony ofiary, procesu badania ewentualnych nadużyć oraz środków i procedur karnych, które należy stosować.
Aktualizacja Księgi VI Kodeksu Prawa Kanonicznego poszerzyła kategorie, które zostały określone dla tych przestępstw nadużyć, włączając jako możliwe ofiary inne podmioty, które w prawie kościelnym mają podobną ochronę prawną jak małoletni, a także zachowania polegające na wykorzystywaniu małoletnich dokonywane przez osoby zakonne niebędące duchownymi lub przez osoby świeckie, które pełnią jakąś funkcję lub urząd w sferze kościelnej.
Jest to dodatek do niedawnej aktualizacji Norm dotyczących najcięższych przestępstw zastrzeżonych dla Kongregacji Nauki Wiary, które skupiają się na kwestiach proceduralnych, tak aby były zgodne z najnowszymi zmianami, jakie Papież Rzymski wprowadził w sprawach karnych, ułatwiając procedury prawne w tych przypadkach.
Oprócz norm ogólnych, Kościoły lokalne w krótkim czasie uwzględniły wskazania Stolicy Apostolskiej i utworzyły tzw. biura opieki nad ofiarami oraz wydały różne normy proceduralne, zarówno karne, jak i procesowe, aby uniknąć powtórzenia się takich przypadków.
Dochodzenia kościelne
Kilka Kościołów lokalnych zainicjowało lub zleciło niezależne badania, aby poznać liczbę osób dotkniętych nadużyciami seksualnymi w Kościele, ich potrzeby i wymagania.
W Niemczech diecezja kolońska zleciła kancelarii Gercke przeprowadzenie badania mającego na celu zbadanie wydajności kościelnej w przypadkach nadużyć seksualnych, natomiast kancelaria Westpfahl Spilker Wastl przedstawiła raport z danymi dotyczącymi diecezji monachijskiej z lat 1945-2019, stwierdzając, że w tym okresie 497 osób zostało rzekomo wykorzystanych seksualnie przez 235 osób.
Kościół portugalski będzie też promował niezależną komisję do zbadania ewentualnych przypadków nadużyć w tym kraju, a Konferencja Episkopatu Hiszpanii zleciła niedawno kancelarii prawnej Cremades-Calvo Sotelo przeprowadzenie niezależnego i profesjonalnego audytu tych spraw w Hiszpanii.
Zaangażowanie w dochodzenie i wyjaśnienie faktów w Kościele stanowi otwarcie etapu przejrzystości i zadośćuczynienia; chociaż metodologia niektórych z tych raportów wykazuje poważne braki, jak na przykład raport dotyczący Kościoła francuskiego, w którym na podstawie ankiety internetowej przeprowadzonej wśród 24 000 osób, z których 171 twierdziło, że było źle traktowanych przez duchownych, dokonano wątpliwej ekstrapolacji na 330 000 osób dotkniętych (domniemanych i niezweryfikowanych), rozszerzając ją na całą dorosłą populację Francji.
Pomimo faktu, że "spóźniliśmy się w sprawie nadużyć", jak przyznali prominentni członkowie Kościoła, szybkość, z jaką wiele kościelnych rzeczywistości, konferencji biskupich i diecezji wprowadziło odpowiednie mechanizmy prewencji, dochodzenia i biura skarg, była wzorem dla wielu innych instytucji cywilnych.
Całe społeczeństwo musi zrobić krok naprzód, aby nie rozmywać osobistej odpowiedzialności za tę rzeczywistość, aby wszystkie ofiary, niezależnie od ich krzywdziciela, były w równym stopniu wysłuchane, przywrócone i otoczone opieką.
