Iran, od starożytnej Persji do Republiki IslamskiejOprócz faktu, że zdecydowana większość ludności jest wyznania islamskiego (99%, z czego 90% to szyici, a 9% sunnici), w Iranie istnieje kilka mniejszości religijnych, choć nie są one zbyt liczne.
Zoroastrianizm i Mędrcy
W Iranie żyje około 60 000 zoroastrian, którzy, podobnie jak ormiańscy i wschodniosyryjscy chrześcijanie i żydzi, są uważani za "ludzi księgi" (ahl al-kitab w języku arabskim), tj. nie będą prześladowani przez muzułmanów, jeśli zgodzą się żyć w państwie islamskim, przestrzegając pewnych zasad (zakaz prozelityzmu, prywatne wyznawanie wiary, specjalne i uciążliwe podatki do zapłacenia itp.) W zamian (oficjalnie od 1906 r.) każda z tych społeczności otrzymuje miejsce w parlamencie i poszanowanie swoich praw (nie są one jednak uważane za obywateli pierwszej kategorii).
Zoroastryzm lub Mazdeizm to jedna z najstarszych religii monoteistycznych na świecie, założona przez Zoroastra (lub Zaratusztrę), który żył między XI a VII wiekiem p.n.e.. Jej doktryna zawarta jest w świętych tekstach zwanych Awestą. Chociaż starożytna Persja (stąd Iran) jest uważana za ojczyznę zoroastryzmu, jego wpływ rozprzestrzenił się na różne kultury w Azji Środkowej i Zachodniej.
Niektóre kluczowe zasady zoroastryzmu:
-Wiara w Ahura Mazdę, najwyższego boga i stwórcę kosmosu. Ahura Mazda jest uważany za życzliwego i sprawiedliwego. -Dualizm kosmiczny: Ahura Mazda jest w ciągłym konflikcie z Angra Mainyu (lub Ahrimanem), siłą zła.
-Wiara w sprawiedliwość: od zoroastrian oczekuje się praktykowania dobra, prawdy i sprawiedliwości, a ziemia jest postrzegana jako pole bitwy między siłami dobra i zła.
-Święty ogień: Ogień jest uważany za święty i często używany w rytuałach religijnych. Nie jest jednak czczony jako bóg, będąc jedynie symbolem oczyszczenia i boskiej obecności.
-Oczyszczanie i rytuały: istnieją praktyki fizycznego i duchowego oczyszczania za pomocą ognia lub wody.
-Pharavahar: jeden z najbardziej znanych symboli zoroastryzmu, przedstawiający skrzydlatą istotę z okręgiem pośrodku i symbolizujący dwoistość oraz wybór między dobrem a złem.
Typowa dla religii zoroastryjskiej, zwłaszcza w starożytności, jest postać "magów", od staroperskiego magūsh, przetłumaczonego na grecki jako màgos (μάγος, liczba mnoga μάγοι).
Byli klasą starożytnych kapłanów i uczonych, znanych ze swojej ogromnej wiedzy astronomicznej. Byli uważani za strażników świętych pism, Awesty, i odgrywali ważną rolę w rytuałach i ceremoniach religijnych.
W chrześcijaństwie (patrz ten artykuł) "magowie" odnoszą się do mędrców ze Wschodu (tj. nie królów), którzy według Ewangelii odwiedzili dzieciątko Jezus w Betlejem po jego narodzinach, przynosząc dary ze złota, kadzidła i mirry.
Z czasem termin "magik" zaczął również oznaczać osobę zaangażowaną w praktyki magiczne lub okultystyczne, co znacznie różni się od jego pierwotnego znaczenia.
Pomimo znacznego wpływu na inne religie, zoroastryzm jest dziś wiarą mniejszościową, ze społecznościami rozproszonymi po całym świecie, zwłaszcza w Iranie i Indiach (słynny Freddy Mercury z Queen był synem zoroastrian pochodzenia indyjskiego).
Manicheizm, bahaizm, mandeizm, jarsanizm
Persja była kolebką różnych doktryn i ruchów religijnych.
Oprócz zoroastryzmu należy wspomnieć o manicheizmie, wymarłej religii założonej przez Persa Maniego (III wiek n.e.) w imperium Sasanidów. Charakteryzowała się ona dualistyczną kosmologią, z zaciętą walką między dobrem a złem, z których pierwsze reprezentowane było przez światło i świat duchowy, a drugie przez ciemność i świat materialny. Był to kult, który łączył elementy chrześcijańskie i gnostyckie i szybko rozprzestrzenił się w regionach mówiących po aramejsku, stając się między III a VII wiekiem naszej ery jedną z najbardziej rozpowszechnionych religii na świecie, konkurując z chrześcijaństwem i przenikając jego struktury do tego stopnia, że został uznany za herezję.
Nowszą religią synkretyczną, nadal praktykowaną w Iranie (jest to najbardziej rozpowszechniony kult nieislamski w kraju), jest bahaizm, kolejna monoteistyczna wiara założona w XIX wieku przez perskiego Baha'u'llaha (uważanego przez wiernych bahaizmu za najnowszego z serii boskich posłańców, w tym Abrahama, Mojżesza, Buddę, Jezusa i Mahometa). Bahaici wierzą, że wszystkie wielkie religie świata mają boskie pochodzenie i promują jedność ludzkości poprzez eliminację uprzedzeń, dyskryminacji i podziałów, pacyfizm i globalne rozbrojenie. Światowe Centrum Bahaitów znajduje się w Hajfie w Izraelu. W Iranie jest około 350 000 wyznawców bahaizmu, a religia ta jest najbardziej prześladowana w kraju od czasu jej powstania.
Mandaizm jest również synkretyczną religią monoteistyczną pochodzenia gnostyckiego, łączącą elementy manichejskie i judeochrześcijańskie. Jego najwcześniejsi wyznawcy osiedlili się w Persji Safawidów z Bliskiego Wschodu i są skoncentrowani w Iranie (szacunki wahają się od 10 000 do 60 000 irańskich Mandaeans) i Iraku. Mandaeanie uważają Jana Chrzciciela za największego z proroków, prekursora boskiego posłańca zwanego Manda d'Hayye (Gnoza Życia), który odpowiadałby "duchowemu Chrystusowi", w odróżnieniu od "ziemskiego Chrystusa". Posiadają kilka świętych tekstów, w tym Ginza Rba ("Wielki Skarb") i Drasha d-Yahia ("Spotkanie św. Jana Chrzciciela"), a ich doktryna opiera się na gnostyckim dualizmie, który przeciwstawia najwyższego Boga świata dobra i światła (Malka d-nura), otoczony aniołami (Uthrê), z których najważniejszym jest Manda d'Hayye, oraz świat zła i ciemności, zamieszkany przez demony, których wodzem jest Ruha, zły duch. Mandaeanie posługują się językiem mandaeańskim, formą aramejskiego.
Wreszcie, jarsanizm (jego wyznawcy są również znani jako Ahl el-haqq, po arabsku "ludzie prawdy") to kolejny lokalny kult synkretyczny, mieszający różne tradycje mistyczne i gnostyckie, islamskie, zoroastryjskie i starożytne elementy kurdyjskie. Jest on zbliżony do jazydyzmu, a jego wyznawcy, stanowiący grupę etniczno-religijną, koncentrują się w górach irańskiego Kurdystanu. Ahl al-haqq wierzą w siedem głównych bóstw, z których głównym jest Sułtan Sahak, stwórca i bóg prawdy, oraz w ideały doskonałości i prawdy, haqq, które mają być osiągnięte poprzez rytuały i ceremonie oparte na tańcu, muzyce i śpiewie.
Nie będąc uznawanym za mniejszość religijną w Iranie (podobnie jak inne religie wspomniane w tym akapicie), jarsanizm często doświadczał dyskryminacji i prześladowań.
Judaizm
Iran posiada społeczność żydowską o tysiącletniej historii, sięgającej czasów niewoli babilońskiej w VI wieku p.n.e., która stopniowo asymilowała się z rdzenną ludnością kraju.
Podczas gdy przed rewolucją islamską w 1979 r. Iran miał jedną z największych populacji żydowskich na Bliskim Wschodzie (zwłaszcza w miastach takich jak Shiraz, Isfahan i Teheran), obecnie w kraju pozostało około 20 000 Żydów (wciąż druga co do wielkości społeczność żydowska na Bliskim Wschodzie po Izraelu), podczas gdy ponad 200 000 jest pochodzenia irańskiego.
Po rewolucji w 1979 r. wielu Żydów wyemigrowało, głównie do Stanów Zjednoczonych, a zwłaszcza do Izraela. Moshe Katsav, ósmy prezydent państwa Izrael, urodził się w Iranie w 1945 roku.
Chrześcijaństwo
Chrześcijaństwo jest również obecne w Iranie od tysiącleci (a więc dłużej niż obecna religia państwowa, islam), choć jako religia mniejszościowa, w przeciwieństwie do sąsiedniej Armenii.
Tradycyjnie za ewangelizatora Mezopotamii i Persji uważa się św. Tomasza Apostoła, po którym misję podjęli Addai (Tadeusz), jeden z siedemdziesięciu uczniów Jezusa i pierwszy biskup Edessy, oraz jego uczennica Mari (słynna jest Anafora Addai i Mari, uważana za jedną z najstarszych formuł eucharystycznych), już w I wieku. Kościół Wschodu, znany również jako Kościół Persji, Kościół Asyryjski lub Kościół Nestoriański, z własną specyficzną tożsamością, narodził się między III a IV wiekiem, kiedy oddzielił się od zachodniego chrześcijaństwa na Soborze Efeskim (431), kiedy biskupi asyryjscy i perscy nie zaakceptowali potępienia nestorianizmu.
Nestoriusz, zwolennik tej doktryny, był biskupem Konstantynopola na kilka lat przed Soborem Efeskim i utrzymywał tezę, która według niektórych, w tym Cyryla Aleksandryjskiego, zaprzeczała współistotności ludzkiej i boskiej natury w osobie Chrystusa, potwierdzonej zamiast tego w Nicei (325). Nestoriusz twierdził, że ponieważ istnieje tożsamość natury, substancji (ousia) i osoby (hypostasis), a Bóg jest niezmienny, ludzka i boska substancja nie mogą zostać połączone w jedną naturę. Dla niego każda substancja musi odpowiadać osobie, tak więc w Chrystusie istnieją dwie odrębne natury, jedna boska i jedna ludzka, zjednoczone, a nie zjednoczone hipostatycznie. Dlatego dla niego nie było możliwe stwierdzenie, że Maryja była Theotokos, matką Boga, zasadą ogłoszoną na Soborze Efeskim, gdzie dzięki interwencji samego Cyryla Aleksandryjskiego doktryna nestoriańska została potępiona.
Kościół wschodni odrzucił to potępienie i nie zaakceptował nawet decyzji podjętych na Soborze Chalcedońskim (451), który zamiast tego potępił monofizytyzm.
Szachowie Persji stanęli po stronie nestorian i udzielili im ochrony. W ten sposób Kościół asyryjsko-perski rozprzestrzenił się na Wschodzie, docierając Jedwabnym Szlakiem aż do Indii i Chin, a także wpływając na islamski rytuał salàt (modlitwy).
Wojny persko-bizantyjskie w latach 610-628 osłabiły Kościół w Persji, który był również poddawany licznym prześladowaniom przez ostatnich perskich władców zoroastryjskich. Niemniej jednak rozkwitł nawet po podboju islamskim (około 640 r.) Co najmniej do XII wieku.
Obecnie Kościół Wschodu stanowi drugą co do wielkości społeczność chrześcijańską w Iranie (od 20 000 do 70 000, podzieloną między Chaldejski Kościół Katolicki i dwa inne niekatolickie kościoły (Asyryjski Kościół Wschodu i Starożytny Kościół Wschodu).
Wśród około 300 000-370 000 chrześcijan w kraju (z co najmniej 600 miejscami kultu), zdecydowanie największą grupę stanowią jednak wierni Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego (od 110 000 do 300 000).
Wolność religijna
Iran jest republiką islamską, której konstytucja ustanawia islam jako oficjalną religię, uznając jednocześnie prawo zoroastrian, żydów i chrześcijan do wyznawania swojej wiary, z zastrzeżeniem pewnych ograniczeń. Ateizm nie jest uznawany, podobnie jak religie synkretyczne, które uważane są za pogańskie.
Prawo tego kraju przewiduje różne kary dla niemuzułmanów i muzułmanów za to samo przestępstwo. Na przykład za cudzołóstwo muzułmanin, który dopuścił się cudzołóstwa z muzułmanką, otrzymuje 100 batów, podczas gdy karą dla niemuzułmanina, który dopuścił się cudzołóstwa z muzułmanką, jest śmierć.
Konwersja z islamu na inną religię (apostazja) jest również zabroniona i może być karana śmiercią.
W 2022 r. w rocznym raporcie organizacji Human Rights Activists in Iran (HRAI) wymieniono 199 przypadków prześladowań religijnych, w tym 140 aresztowań, 94 przypadki nalotów policyjnych, 2 przypadki zburzenia miejsc kultu, 39 przypadków uwięzienia, 51 zakazów podróżowania lub ograniczeń swobody przemieszczania się oraz 11 przypadków osób sądzonych za przekonania religijne. Prawie dwie trzecie (64 63%) spraw dotyczyło naruszenia praw bahaitów, 20 84% dotyczyło chrześcijan, 8 84% dotyczyło jarsanistów, a 4 63% dotyczyło sunnitów.
W 2023 r. kraj ten uzyskał zero punktów na cztery pod względem wolności religijnej według Freedom House i znalazł się na ósmym miejscu na świecie pod względem wrogości wobec chrześcijan według Open Doors.
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
