Nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny w Puerto Rico

Portoryko urodziło się chrześcijańskie ponad pięćset lat temu i to chrześcijańskie narodzenie sprawiło, że od początku było równie maryjne. Katolicyzm portorykański jest w zasadzie od początku maryjny. Nabożeństwo do Maryi jest zakorzenione w historii naszej ewangelizacji oraz w przejawach naszej pobożności i kultury. Na naszym terenie mamy około 27 sanktuariów, choć nie wszystkie kanonicznie wzniesione, z czego 15 ma tytuł maryjny. 

Pomimo naszych skromnych rozmiarów, górzysta geografia sprawiła, że okręgi, na które podzielono Puerto Rico w XVI wieku, a następnie wioski wznoszone na przestrzeni dziejów i terytoria zamorskie, były od początku socjologicznie odizolowane i niekomunikatywne, aż do czasu rozwoju lepszego transportu i środków komunikacji w XX wieku. Do tego stopnia, że pod koniec XIX wieku ówczesny biskup, D. Juan Antonio Puig y Monserrat napisał do Stolicy Apostolskiej, że jednym z najpoważniejszych problemów duszpasterskich jego diecezji jest fakt, że większość mieszkańców mieszka na wsi i bardzo trudno jest do nich dotrzeć z opieką duchową.

Pierwsza inwokacja

Pierwsi kolonizatorzy okazywali swoją miłość do Maryi nadając tytuły maryjne parafiom, wioskom, rzekom, swoim córkom itp. W kronikach swoich wizyt w Puerto Rico, Fray Iñigo Abbad (1774), Miyares González (1775), André Pierre Ledrú (1788) i Don Pedro Tomás de Córdova (1831) świadczą o nabożeństwie do Najświętszej Dziewicy, które istniało wśród Portorykańczyków: "Obrzędy religijne są bardzo liczne na tej wyspie, a szczególnie te poświęcone kultowi Maryi". 

Pierwszą inwokacją maryjną, jaka dotarła do naszych brzegów, była Dziewica z Betlejem, która znalazła się w rękach pierwszego biskupa przybyłego do Ameryki, D. Alonso Manso (który przybył do San Juan 25 grudnia 1512 r.). Temu kultowi maryjnemu przypisuje się interwencję w odwrocie Holendrów w 1625 r., w zwycięstwie nad Anglikami w 1797 r. i przy innych okazjach.  

W XVI wieku w Hormigueros, wiosce na południowym zachodzie wyspy, Giraldo González został cudownie ocalony od ataku dzikiego byka, błagając o pomoc Nuestra Señora de la Monserrate. W podzięce i oddaniu jej, pod tym patronatem wybudował pustelnię poświęconą Maryi. Po latach, według kroniki Diego Torres Vargas, córka Giraldo zgubiła się w lesie i piętnaście dni później pojawiła się w dobrym zdrowiu, mówiąc, że w tych dniach opiekowała się nią "pani", co również przypisywano wstawiennictwu Matki Bożej z La Monserrate. Od końca XVI wieku zarówno kronikarze, jak i historycy podkreślają kult maryjny w tym sanktuarium, gdzie "Wierni z całej wyspy przychodzą, aby zawiesić śluby, które złożyli, aby ratować się w burzach i pracach; ściany są pełne tych ślubów, z kilkoma obrazami przedstawiającymi wielkie niebezpieczeństwa, od których Boże miłosierdzie uwolniło ich przez wstawiennictwo tej Pani. A ci wyspiarze, kierując się najlepszymi zasadami, pobożnie naśladują pobożność swoich rodziców, odwiedzając to sanktuarium, aby złożyć Maryi szczerą wdzięczność za boskie dobrodziejstwa, które uzyskali za wstawiennictwem tego obrazu". Tak w 1782 roku wyraził się Fray Iñigo Abbad. 

Od XVIII w. biskup Fernando de Valdivia y Mendoza nakazał ogłoszenie tego sanktuarium sanktuarium, które służyło Portorykańczykom jako miejsce spotkań z Jezusem i Maryją. Przed ubiegłoroczną pandemią to święte miejsce było odwiedzane przez tysiące pielgrzymów, którzy wyrażali swoją pobożność poprzez odmawianie świętego różańca, noszenie habitów, przedstawianie wotów, ofiarowywanie kwiatów, a nawet wspinanie się po stopniach sanktuarium na kolanach, czasem w strojach z worka, jako pokutnicy i ofiarowanie jałmużny ubogim.

Bogactwo dedykacji

Innym kultem maryjnym obecnym w naszej ojczyźnie jest Dziewica z Valvanery. W obliczu epidemii cholery w 1683 roku, która nawiedziła miasto Coamo, Don Mateo García zebrał nielicznych, którzy pozostali nietknięci i powiedział im: "Mieszkańcy Coamo... Najświętsza Panna jest Matką miłosierdzia. Jeśli udamy się do niej z żywą wiarą i prawdziwą pobożnością, z pewnością zaradzi naszym bolączkom...". Lud z głęboką wiarą wołał do Matki Boskiej o pomoc boską, obiecując, że wybuduje kościół ku jej czci i co roku 8 września będzie odprawiał mszę ku czci Dziewicy z Valvanery. Nastąpił cud wiary, cholera ustała i zaraza zniknęła. Dobra anegdota do tego, czego doświadczyliśmy w ciągu ostatniego roku z pandemią COVID.

Inwokacja Virgen del Carmen jest jedną z najbardziej celebrowanych w naszym archipelagu. W naszym mieście od XVII wieku istniało Bractwo Virgen del Carmen w katedrze i klasztorze mniszek karmelitanek (pierwsze z pierwotnych obserwancji zakonu w Ameryce). Kiedy Ojcowie Karmelici przybyli do Puerto Rico w 1920 roku, nabożeństwo do Virgen del Carmen było już rozpowszechnione i ulubione przez Portorykańczyków. Jest kochana i czczona jako patronka dziewięciu miast, a jej święto obchodzone jest nie tylko tam, gdzie jest patronką, ale wzdłuż i wszerz naszych wybrzeży, a nawet w miastach w centrum wyspy, choć zwykle kojarzona jest z marynarzami, rybakami i obszarami nadmorskimi.

Wywołanie Maryja, Matka Bożej OpatrznościFilipa Benicio, SM, który widząc potrzebę braci w jednym ze swoich klasztorów we Włoszech, błagał o pomoc Matkę Bożą i natychmiast znalazł kosz z jedzeniem u drzwi klasztoru. Nie wiedząc skąd się wzięła, odmówił modlitwę wdzięczności do Dziewicy Opatrzności za odpowiedź na jego modlitwę. Nabożeństwo rozwijało się i rozprzestrzeniało w całej Europie, aż dotarło do Hiszpanii, gdzie w połowie XIX wieku jeden z jego wyznawców został mianowany biskupem Puerto Rico. I tak 12 października 1851 roku biskup Puerto Rico, Gil Esteve y Tomás, wybrał tytuł Nuestra Señora de la Providencia jako patronkę Dziewicy dla swojej diecezji i zlecił wykonanie jej wizerunku jako wotum w Barcelonie. Prośba ta wynika z faktu, że biskup zastał diecezję w wielkich trudnościach duszpasterskich i ekonomicznych, dlatego jego wiara w Opatrzność i we wstawiennictwo Dziewicy była fundamentalna w stawianiu czoła tej sytuacji. Jego wiara i wytrwałość ujawniły się, gdy w ciągu kilku lat udało mu się zakończyć budowę katedry, a także stawić czoła niektórym sytuacjom duszpasterskim. 

Wizerunek patrona

Obraz został intronizowany w katedrze w San Juan 2 stycznia 1853 roku. W 1913 roku biskup D. William Jones, O.S.A., wybił medal z napisem "Matka Boska Opatrznościowa, Patronka Portoryko". W 1969 r. arcybiskup Luis Aponte Martínez, nowy arcybiskup San Juan (pierwszy portorykański arcybiskup), poprosił papieża, aby Matka Boża, Matka Opatrzności Bożej, została kanonicznie ogłoszona główną patronką Portoryko. 19 listopada tego samego roku papież Paweł VI przychylił się do tej prośby. 5 grudnia 1976 roku nastąpiła kanoniczna koronacja obrazu Patronki, która przybyła w 1853 roku. Z tej okazji biskupi tego kraju opublikowali list pasterski nt. Maryja w zbawczym planie Boga. Stwierdzają w nim, że wiara naszego narodu nie może być właściwie zrozumiana ani właściwie pielęgnowana bez uwzględnienia głębokiej pobożności maryjnej, która zawsze ją ożywiała. 

Święty Jan Paweł II podczas wizyty w Puerto Rico 12 października 1984 r. w homilii podczas Mszy św. przypomniał wielowiekową pobożność maryjną Portorykańczyków i zachęcił wiernych do budowy sanktuarium poświęconego ich Patronce. 19 listopada 1990 roku kardynał Luis Aponte Martínez pobłogosławił pierwszy kamień przyszłego sanktuarium. 19 listopada 2000 roku został poświęcony monumentalny Krzyż, postawiony na placu zbudowanym na terenie przyszłego Sanktuarium Matki Bożej Opatrzności. 19 listopada 2009 roku stary obraz, niedawno odrestaurowany w Sewilli, został przyjęty i publicznie wystawiony z okazji 40-lecia jego patronatu nad Puerto Rico, a z okazji 50-lecia tegoż ogłoszono rok maryjny od 19 listopada 2019 do 2020 roku. W tym roku, pomimo pandemii i po pokonaniu trudności, które przyniosła, prosty obraz Matki Bożej Opatrzności po raz drugi w ostatnich latach pielgrzymował po wikariatach archidiecezji San Juan. Ta praktyka pielgrzymowania obrazu Matki Bożej Opatrzności, podobnie jak i inne orędownictwa, jest w kraju powszechna. 

W 2012 r., z okazji piątej rocznicy założenia diecezji San Juan i przybycia jej pierwszego biskupa, w największym koloseum w kraju (wypełnionym po brzegi) odbyło się wielkie zgromadzenie wiernych z całej wyspy, podczas którego szczególną obecnością cieszył się kanonicznie ukoronowany wizerunek naszej Patronki, który był czczony przez zgromadzonych. Uroczystość była wyrazem wielkiego zapału katolickiego ludu maryjnego Puerto Rico.  

Pobożność ludowa

Modlitwa różańca świętego miała fundamentalne znaczenie w pobożności ludowej kraju. Mimo że jego odmawianie w rodzinie zmalało, nadal jest jednym z najbardziej popularnych nabożeństw portorykańskich katolików. Z czasem modlitwy różańcowe zostały oprawione w muzykę o typowych rytmach, co umożliwiło powstanie "rosarios cantaos", które do dziś można usłyszeć zwłaszcza na naszych wsiach. 

W naszym mieście wiara, nabożeństwo do Maryi, pobożność ludowa i kultura przejawiają się w szczególny sposób w miesiącu maju (miesiącu kwiatów, matek i poświęconym Dziewicy) w wydarzeniach, które nazywamy Różańcami lub Fiestas de Cruz. Miguel A. Trinidad opowiada, że geneza tego nabożeństwa sięga 2 maja 1787 roku, kiedy to w wigilię święta Odnalezienia Krzyża Świętego kraj nawiedziło wielkie trzęsienie ziemi. Zwyczaj ten był bardzo popularny w XIX wieku. W Hiszpanii istnieją ślady fiest na cześć Krzyża, ale sposób jego obchodzenia w Puerto Rico jest rdzenny.    

Choć nazywane są różańcami, nie mówimy tu o rozważaniu tajemnic z życia Jezusa Chrystusa i Matki Boskiej, z odmawianiem Ojcze Nasz, Zdrowaś Mario i Chwała Bądź, ale raczej o wykonaniu 19 kantyków ku czci Matki Boskiej, Krzyża, Jezusa Chrystusa i miesiąca maja przed ołtarzem złożonym z dziewięciu skrzynek lub stopni zwieńczonych krzyżem (bez krucyfiksu) ozdobionym kwiatami i wstążkami. Dominujące rytmy tych utworów to świąteczny marsz, guaracha i przede wszystkim walc. Autorstwo tych utworów nie jest znane, choć prawdopodobnie wywodzą się one ze średniowiecznych motetów. Pieśni te znane są tylko w Puerto Rico, z wyjątkiem refrenu z piątego kantyku: Najsłodsza Dziewicaktóry został znaleziony w Meksyku.  

Tradycją jest obchodzenie ich wewnątrz lub na podwórku domu, ale mogą się one odbywać na placu publicznym, w kościele lub innym lokalu. Pierwotnie Fiestas de Cruz były "novenario", gdyż śpiewano je przez dziewięć kolejnych nocy. Dzisiaj w niewielu miejscach obchodzi się novenario; w wielu miejscach obchodzi się "triduum" lub przynajmniej jedną noc.

Innym sposobem wyrażania przez Portorykańczyków swojej pobożności jest składanie obietnic. Jednym ze sposobów na to jest użycie "hábitos". Czyni się to zazwyczaj za grzechy popełnione publicznie lub w podziękowaniu i świadectwie udzielonej łaski. Wyznawca przez pewien okres czasu w związku z przyrzeczeniem złożonym świętemu lub w tym przypadku Dziewicy, albo przez całe życie nosi habit odpowiadający kultowi maryjnemu, któremu złożył przyrzeczenie. Na przykład biały z niebieskim sznurkiem dla Niepokalanego Poczęcia lub brązowy dla Matki Bożej z Góry Karmel itp.

Kulturę i pobożność maryjną

Innym wyrazem naszej maryjnej pobożności są sztuki plastyczne i literatura. Oderwanie wielu mieszkańców wsi od ośrodków religijnych, niedostatek duchownych i trudny dostęp do świątyń sprawiły, że chłopi budowali w swoich domach ołtarze, przed którymi o zmroku odmawiali różaniec święty i śpiewali pieśni do Maryi. Brak obrazów zachęcił miejscowych rzeźbiarzy do wyrzeźbienia drewnianych wizerunków Jezusa i Maryi pod różnymi wezwaniami, a także świętych. W ten sposób rozwinęło się rzeźbienie drewnianych świętych i zawód "santeros", czyli rzeźbiarzy tych wizerunków. Tradycja ta, która popadła w zapomnienie, odradza się w ostatnich latach wraz z pojawieniem się młodych rzeźbiarzy obrazów Matki Boskiej i świętych.

Wśród krajowych malarzy, którzy podjęli temat Madonny są m.in. 
José Campeche, człowiek o głębokich przekonaniach religijnych, był największym wyrazicielem malarstwa religijnego między XVIII a XIX wiekiem. Spośród jego 500 dzieł sztuki większość odzwierciedla duchowość ówczesnej społeczności San Juan i wyraża jej pobożność maryjną: Dziewica z Betlejem, Dziewica z La Merced, Dziewica Boskiego Brzasku i wiele innych. Innym znanym malarzem w XIX wieku był Francisco Oller, który mimo że nie był praktycznym katolikiem, czuł, jak wielu Portorykańczyków, nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny. Do jego utworów o tematyce religijnej należą: La Virgen de las Mercedes, La Inmaculada, La Dolorosa, La Virgen del Carmen, La Visitación i La Virgen de la Providencia. Prace te pokazują, że choć nie był gorliwym katolikiem jak Campeche, pobożność maryjna jest mocno zakorzeniona w duszy Portorykańczyka. 

W literaturze, a bardziej w związku z inwokacją Matki Bożej Opatrzności, mamy Alejandro Tapia y Rivera, pisarza, poetę i dramaturga, który do niedawno przybyłego obrazu Matki Bożej Opatrzności napisał na rok 1862 "Himno- Salve, a La Virgen de la Providencia" (Hymn-Salve, do Dziewicy Opatrzności). 

Francisco Matos Paoli, poeta i pisarz, w swojej książce: Decimario de la Virgen, przedstawia pięć pięknych dziesiątek Naszej Patronce. 

Jednak najbardziej wzruszający wiersz, jaki kiedykolwiek został napisany do naszej Patronki, został napisany przez Fray Mariano Errasti OFM po spaleniu obrazu, przed jego kanoniczną koronacją. Na okładce książeczki Spalona Dziewica pojawia się poezja emocjonalna.

W podsumowaniu

To, co jest naturalne dla chrześcijaństwa, ponieważ uczeń Jezusa musi przyjąć Matkę Mistrza wśród swoich najwłaściwszych rzeczy (por. J 19, 26f.), w Ameryce Łacińskiej, a szczególnie w Puerto Rico, jest widoczne od ponad 500 lat; przyjmowanie Maryi zarówno w naszej pobożności, jak i w naszych metodach ewangelizacji i kultury.

Mam nadzieję, że ta bardzo krótka podróż historyczna, dewocyjna i kulturowa pomoże naszym czytelnikom zrozumieć i nadal wyrażać naszą wiarę, oddanie i wierność Chrystusowi poprzez Tę, którą On wybrał na swoją Matkę i Matkę swoich uczniów, gwiazdę nowej ewangelizacji. Zdrowaś Maryjo najczystsza!