Obecna hierarchia Kościoła jest wynikiem wielu historycznych soborów i obrad. Z czasem musiała ona określić szereg kościelnych postaci lub tytułów, które miały wspierać papieża i biskupów w ich zadaniu rządzenia i opieki nad ludem Chrystusa. Jako ciekawostkę dodam, że słowo "hierarchia" wywodzi się z dwóch greckich słów: "hierós" (święty) i "archeía" (rozkaz).
Fundamentu tej hierarchii należy szukać w samym Jezusie Chrystusie, jej założycielu. On sam powierza Kościołowi trzy urzędy: nauczania, uświęcania i rządzenia - tzw. tria munera- Opiera się to na sukcesji apostolskiej, czyli ciągłości w ciągu wieków rozwoju tych funkcji przez tego, który sprawuje kompetentną władzę.
Sam Jezus miał zaprojektować model, od którego Kościół miałby rozpocząć swoją misję. Wspólnota złożona z Niego, Jego apostołów i kilku uczniów, dałaby początek pojawieniu się biskupów, których głową byłby papież, a wszyscy oni tworzyliby stabilne kolegium lub grupę.
Hierarchia opiera się z jednej strony na władzy duchownych - wyświęconych na różnych poziomach, jak zobaczymy - do udzielania sakramentów: pewne obrzędy, takie jak sprawowanie Eucharystii, będą wyłączne dla kapłanów, którzy wraz z innymi członkami tworzą część kleru.
Hierarchia opiera się również na uprawnieniach do interwencji na poziomie jurysdykcji: na przykład poprzez określenie, który ksiądz ma być proboszczem danej parafii.
Duchowieństwo - złożone z osób duchownych - jest zorganizowane na różnych poziomach w hierarchii wstępującej, opartej na trzech stopniach sakramentu święceń - episkopatu, prezbiteratu i diakonatu - od diakona, poprzez prezbitera, biskupa, arcybiskupa, prymasa, patriarchę - w bardziej szczególnych przypadkach - i kardynała, aż do najwyższego urzędu papieża.
Co odróżnia biskupa od kardynała, a od arcybiskupa?
Na pierwszym szczeblu tej hierarchii mamy kardynałów, biskupów i arcybiskupów.
Kardynałowie to najbliżsi doradcy i współpracownicy papieża, z których zdecydowana większość to biskupi. Muszą oni pomagać Ojcu Świętemu w administrowaniu Kościołem. Mogą też uczestniczyć w konklawe czyli wyborze nowego papieża. Wyróżniającym kolorem kardynałów jest fioletowo-czerwony, a terminem, którym się do nich zwraca, jest eminencja.
Biskupi natomiast uzyskują swój urząd poprzez święcenia biskupie. Do ich zadań należy kierowanie diecezjami, czyli jednostkami terytorialnymi i administracyjnymi tworzącymi Kościół, a także udzielanie święceń kapłańskich i diakońskich oraz udzielanie sakramentu bierzmowania. Biskupi mogą udzielać wszystkich sakramentów, łącznie ze święceniami. Ich wyróżniającym kolorem jest purpura, mogą być nazywani monsignorem lub ekscelencją.
Na koniec należy wspomnieć o arcybiskupie. Jest on biskupem archidiecezji, a raczej diecezji stojącej na czele prowincji kościelnej złożonej z kilku diecezji. Jeśli arcybiskup jest jednocześnie zwierzchnikiem prowincji kościelnej, nazywa się go metropolitą. Z drugiej strony, tytuł arcybiskupa może być również tylko honorowy.
Czym różni się kapłan od diakona?
Na drugim szczeblu hierarchicznym znajdujemy prezbiterów, zwanych też kapłanami, którzy, jeśli są związani z konkretną parafią, są proboszczami.
Parafia, nawiasem mówiąc, jest również jednostką administracyjną Kościoła. Kilka parafii tworzy wikariat, a więc proboszcz może pełnić również urząd wikariusza, koordynując kilka parafii na danym terenie. Kapłani mogą udzielać wszystkich sakramentów, z wyjątkiem święceń.
Diakoni tworzyliby trzeci szczebel w hierarchii kościelnej. Ich zadaniem jest asystowanie księżom i biskupom w ceremoniach. Mogą oni jedynie udzielać sakramentu chrztu i asystować przy zawieraniu małżeństw ze szczególną delegacją. Głoszą słowo Boże i służą we wspólnotach parafialnych.
W niektórych przypadkach - bardziej w Kościołach wschodnich - diakoni obejmują diakonat na stałe, w innych tymczasowo i z myślą o późniejszych święceniach kapłańskich.
Inne tytuły kościelne: nuncjusz apostolski, wikariusz generalny.
Oprócz powyższych, istnieją inne tytuły kościelne lub stanowiska zajmowane przez osoby, które już zajmują miejsce w hierarchii kościelnej.
Odnosimy się z jednej strony do przypadku nuncjusza apostolskiego, który jest ambasadorem Stolicy Apostolskiej w państwach, a z drugiej strony do wikariusza generalnego, który reprezentuje biskupa w zarządzaniu stosunkami między parafiami i wikariatami, czyli różnymi okręgami, na które terytorialnie podzielona jest diecezja.
Czy istnienie hierarchii implikuje nierówności pomiędzy poszczególnymi członkami Kościoła?
Hierarchia Kościoła nie oznacza nierówności wiernych, gdyż wszyscy, duchowni czy nie, są jednakowo ochrzczeni. Tak więc równość wszystkich jest uprzednia wobec różnorodności warunków osobowych w Kościele, będącej konsekwencją sakramentu święceń i różnych charyzmatów.
Hierarchia istnieje w ramach i na usługach komunii wiernych, nie ponad samym Kościołem, ani oczywiście poza nim.
Innymi słowy, nie chodzi o "sprawowanie władzy", ale o "wykonywanie funkcji" w służbie innym, ze strony któregokolwiek z duchownych w ich różnych zakonach. Sprawowanie bowiem urzędu hierarchicznego to nic innego, jak służenie w ten szczególny sposób wszystkim katolikom, niezależnie od tego, jaka władza wynika z tego urzędu.
