W poprzedni artykułPrzypomnieliśmy sobie inną starożytną nazwę Etiopii, Abisynia, od Habeshat (Abisyńczyków), jednego z pierwszych semickojęzycznych ludów etiopskich pochodzenia sudo-arabskiego (sabejskiego), który skolonizował płaskowyż etiopski jeszcze w czasach przedchrześcijańskich.
Sabejczycy pochodzą z Jemenu, kraju na dalekim południu Półwyspu Arabskiego, który był kolebką starożytnych cywilizacji, choć dziś jest jednym z najbiedniejszych krajów na świecie, nękanym od dziesięcioleci przez głód i wojny domowe, w szczególności obecną między wspieraną przez Iran grupą zbrojną Huthi (szyicko-zaydi) a rządem centralnym i innymi grupami inspirowanymi przez sunnitów.
Niektóre dane
Jemen, kraj cudów natury, takich jak wyspa Sokotra, i cudów architektury, takich jak Shibam (zwany Manhattanem pustyni), starożytne miasto Sana'a lub Taiz (by wymienić tylko kilka), jest dziś republiką, która stała się miejscem światowego dziedzictwa, de iureMinisterstwo Spraw Zagranicznych zarządza całym terytorium kraju.
Jednak de facto, ze względu na destabilizację po wojnie domowej, która rozpoczęła się w 2015 r., istnieją dwa przeciwstawne rządy: jeden, uznawany przez społeczność międzynarodową, jest kierowany przez premiera Ahmada Awada bin Mubaraka (u władzy od lutego 2024 r.); drugi przez Abdela-Aziza bin Habtoura z Generalnego Kongresu Ludowego (GPC), który jest u władzy od lutego 2024 r.partia arabskiej ideologii nacjonalistycznej założona przez pierwszego prezydenta i dyktatora zjednoczonego Jemenu, Alego Abd Allaha Saleha, później zamordowanego w 2017 r. przez bojówki rebeliantów Houthi w wojnie domowej w Jemenie).
I tak już złożoną sytuację polityczną potęguje obecność grup terrorystycznych, takich jak Al-Kaida na Półwyspie Arabskim (AQAP) i Państwo Islamskie (ISIS), które działają w niektórych częściach kraju. Sama stolica, Sana, nie jest kontrolowana przez legalny rząd, ale przez rebeliantów Houthi, więc Aden, czwarte co do wielkości miasto kraju i główny port, jest uważany za tymczasową stolicę.
Całkowita powierzchnia Jemenu wynosi około 528 000 km² (nieco więcej niż Hiszpania). Kraj graniczy z Arabią Saudyjską na północy, Omanem na wschodzie, Zatoką Adeńską na południu i Morzem Czerwonym na zachodzie.
Populacja wynosi około 30 milionów, z wysokim tempem wzrostu populacji i średnim wiekiem poniżej 25 lat. Większość Jemeńczyków to etniczni Arabowie, a językiem urzędowym jest arabski, choć istnieją małe społeczności, które nadal posługują się językami południowoarabskimi (Soqotri, Mehri itp.), potomkami starożytnego (niearabskiego) języka południowoarabskiego używanego w regionie w czasach Sabejczyków.
Islam jest dominującą religią, z większością sunnicką (53%) i znaczną mniejszością szyicką (47%), głównie Zaydis. Tylko 0,05% populacji nie praktykuje islamu (istnieją małe społeczności chrześcijan i hinduistów), a starożytna społeczność żydowska Jemenu masowo wyemigrowała do nowo powstałego państwa żydowskiego po narodzinach Izraela. Ostatnia garstka Żydów w kraju, zagrożona zarówno przez Al-Kaidę, jak i szyickich rebeliantów, uciekła do Izraela lub USA w 2009 roku.
Historia starożytna: Sabejczycy i Himyaryci
Jak wspomniano na początku, Jemen (od semickiego rdzenia y-m-n, oznaczającego zarówno "prawy", jak i "południowy", "południowy": Ben-yamìn lub Benyamìn, ostatni syn Jakuba, w języku hebrajskim oznacza "syna prawego" lub "szczęścia") był świadkiem rozkwitu wielkich kultur i cywilizacji na swojej ziemi, również ze względu na swoje terytorium charakteryzujące się różnorodnością krajobrazów, w tym górami, pustyniami i wybrzeżami. Centralne regiony górskie są szczególnie żyzne, podczas gdy obszary przybrzeżne są gorące i wilgotne.
Między IX wiekiem p.n.e. a VI wiekiem n.e. w regionie osiedliło się kilka królestw. Wśród nich było królestwo Saby, znane z legendarnej królowej, która odwiedziła króla Salomona w Jerozolimie (wspomniana zarówno w Biblii, jak i Koranie).
Sabejczycy, którzy mówili południowym językiem arabskim, byli wykwalifikowanymi handlarzami kadzideł i przypraw, a obszar ten był również znany wśród Greków i Rzymian. Byli również doskonałymi budowniczymi, do tego stopnia, że stworzyli jeden z cudów starożytnego świata, tamę Ma'rib (której ruiny można podziwiać do dziś), zbudowaną w VII wieku pne, która była jednym z najbardziej zaawansowanych dzieł inżynierii hydraulicznej starożytności. Tama ta umożliwiła nawodnienie dużego obszaru ziemi i uczyniła ten region jednym z najbardziej żyznych w Arabii, tak bardzo, że stał się znany jako Arabia felix.
Tama była odbudowywana kilka razy na przestrzeni wieków, ale jej ostateczne zawalenie się około 570 r. n.e. (tuż przed nadejściem islamu) przyczyniło się do ostatecznego upadku królestwa Saby.
Innymi wielkimi królestwami były Ma'in i Kataban, ale przede wszystkim Himyar (Himyarytów), którego główne miasto, Najran, było znane zarówno z urodzajnych pól, jak i handlu, do tego stopnia, że było punktem wyjścia najważniejszego szlaku karawanowego między Syrią a Arabią (podróżował nim również sam Mahomet, gdy handlował aromatami z Syrią) i zostało wspomniane przez Klaudiusza Ptolemeusza, grecko-rzymskiego geografa, w jego dziele Geografia.
To właśnie w Najràn miał miejsce niesławny epizod "męczenników homeryckich" (tj. Himyarytów), których historia związana jest z królem Himyarytów Yusufem As'ar Yath'ar, lepiej znanym jako Dhu Nuwas, który, nawrócony na judaizm, prowadził politykę prześladowań chrześcijan w swoim królestwie, której kulminacją była, w 523 r. n.e, masakrą 20 000 chrześcijan w regionie, z masakrą 20 000 chrześcijan, mężczyzn, kobiet i dzieci, spalonych żywcem, jak się mówi, w wielkim płonącym dole. Najbardziej znanym z tych męczenników jest święty Areta z Nakhran, który był głową lokalnej społeczności chrześcijańskiej. Kościół katolicki upamiętnia świętą Aretę i męczenników homeryckich 24 października.
Mówi się, że nawet Mahomet, założyciel islamu, miał wielki podziw dla tych męczenników, których historia stała się sławna na krótko przed jego narodzinami (jest opisana i potępiona przez Koran) z powodu wielkiego oburzenia wywołanego nawet z dala od królestwa Himyarite, do tego stopnia, że chrześcijański król Axum (w Etiopii), przy wsparciu Cesarstwa Bizantyjskiego, interweniował, aby zdetronizować Dhu Nuwasa i położyć kres dynastii Himyarite, ustanawiając kontrolę Axumite nad regionem.
Od przybycia islamu do dnia dzisiejszego
Począwszy od VII wieku naszej ery, kraj przeszedł szybką islamizację. Nowa wiara została zaakceptowana przez miejscową ludność, która pomogła rozprzestrzenić ją poza Półwysep Arabski, zwłaszcza do Afryki Wschodniej i Azji Południowo-Wschodniej. W okresie średniowiecza region znajdował się pod kontrolą kilku islamskich dynastii, w tym Abbasydów, Fatymidów i Rasulidów.
Od XVI wieku Jemen stał się również częścią Imperium Osmańskiego, które utrzymywało kontrolę na przemian z lokalnymi dynastiami, zwłaszcza imamami Zaydi, szyicką sektą, która rządziła północnymi regionami górskimi. Władza imamów Zaydi została skonsolidowana w 1918 r., po zakończeniu I wojny światowej i wycofaniu się Osmanów, wraz z utworzeniem Mutawakkilickiego Królestwa Jemenu.
Na południu port Aden stał się ważną brytyjską bazą handlową. Brytyjska obecność stopniowo rozszerzyła się na tak zwany Protektorat Adenu, który skupiał liczne sułtanaty i szejkanaty regionu. Był to początek podziału między północą a południem kraju, który miał mieć długotrwałe konsekwencje dla polityki Jemenu.
W 1962 r. wspierany przez Egipt przewrót wojskowy obalił Imama Zaydi z Północy i proklamował Jemeńską Republikę Arabską (Jemen Północny). Później nastąpiły lata wojny domowej między siłami republikańskimi i rojalistycznymi, wspieranymi przez Arabię Saudyjską. Wojna domowa zakończyła się w 1970 r. zwycięstwem republikanów i ustanowieniem republiki.
Południe tymczasem uzyskało niepodległość w 1967 roku, po długim konflikcie z Brytyjczykami, jako Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu, z marksistowsko-leninowskim rządem wspieranym przez Związek Radziecki. Państwo to było wyjątkowe w regionie ze względu na swoją komunistyczną ideologię i pozostało praktycznie odizolowane od reszty świata arabskiego.
22 maja 1990 r. Jemen Północny i Jemen Południowy ostatecznie zjednoczyły się, tworząc Republikę Jemenu, z Alim Abdullahem Salehem, byłym założycielem arabskiej nacjonalistycznej partii Powszechny Kongres Ludowy i prezydentem Północy, jako prezydentem (i dyktatorem) nowego zjednoczonego państwa.
Transformacja nie przebiegła jednak gładko, a napięcia między północą a południem utrzymywały się, osiągając punkt kulminacyjny w wojnie domowej w 1994 r., w której północ, kierowana przez Saleha, zdołała zwyciężyć nad południem.
W latach 2000 rząd Saleha borykał się z licznymi problemami, w tym konfliktem z rebeliantami Houthi na północy, ruchami secesjonistycznymi na południu i obecnością grup terrorystycznych, takich jak Al-Kaida na Półwyspie Arabskim (AQAP).
Arabska Wiosna Ludów w 2011 r. przyniosła także masowe protesty w Jemenie przeciwko korupcji, bezrobociu i represjom ze strony rządu Saleha. Po miesiącach protestów i przemocy Saleh został zmuszony do ustąpienia w 2012 r., przekazując władzę swojemu zastępcy, Abdrabbuhowi Mansurowi Hadiemu, w ramach planu przejściowego wynegocjowanego przez Radę Współpracy Zatoki Perskiej. Transformacja ta jednak nie uleczyła głębokich podziałów politycznych i społecznych.
W 2014 r. rebelianci Houthi przejęli kontrolę nad stolicą, Saną, i zmusili Hadiego do ucieczki. Wywołało to konflikt domowy na pełną skalę w 2015 r., z interwencją koalicji wojskowej pod przywództwem Arabii Saudyjskiej (winnej masakr na ludności cywilnej) wspierającej rząd Hadiego.
Konflikt spowodował jeden z najgorszych kryzysów humanitarnych na świecie: według szacunków ONZ od wybuchu wojny w Jemenie zginęło co najmniej od 7 400 do 16 200 osób, co spowodowało również przesiedlenie ponad 3 milionów ludzi i powszechny głód.
Do tej pory kraj pozostaje podzielony i niestabilny, z północą pod kontrolą rebeliantów Houthi, międzynarodowo uznanym rządem kontrolującym część południa i zachodniego wybrzeża, wspieranym przez saudyjską koalicję, oraz Południową Radą Tymczasową (STC) domagającą się autonomii na południu.
Wysiłki pokojowe, w których pośredniczy ONZ i inne organizacje międzynarodowe, doprowadziły do zawieszenia broni, które niestety jest tylko tymczasowe, a trwałe rozwiązanie konfliktu wciąż wydaje się odległe. Kryzys humanitarny trwa nadal, a ludność cywilna cierpi z powodu głodu, chorób i braku najbardziej podstawowych usług.
