Iran, od starożytnej Persji do Republiki IslamskiejW poprzednim artykule na temat Iranu opisaliśmy złożoną historię tego wielkiego i wspaniałego kraju oraz wspomnieliśmy, że z religijnego punktu widzenia naród irański jest dość zwarty, będąc 99% muzułmanów (90% z prawie 90 milionów Irańczyków to szyici, co stanowi około 40% światowych wyznawców tego odłamu islamu).
Istrong>iShia Islam.
Pochodzenie terminu "szyizm" lub "szyizm" (od arabskiego shiʿa, oznaczającego "partię", "frakcję") sięga 632 roku n.e, kiedy to, rok po śmierci Mahometa, jego zwolennicy byli podzieleni co do tego, kto powinien zostać jego następcą jako kalif (od arabskiego khalifa, oznaczającego "wikariusz", "następca"), a tym samym "książę wierzących muzułmanów" (amìr al-mu'minìn), jako władza polityczna i religijna.
Większość opowiedziała się za Abu Bakrem, przyjacielem Mahometa i ojcem jego drugiej żony, Aiszy, podczas gdy mniejszość "sprzymierzyła się" z Alim, który był kuzynem i zięciem Mahometa.
Abu Bakr został w ten sposób pierwszym kalifem, ale Ali był czwartym, po zabójstwie swojego poprzednika Uthmana. Z kolei Ali został zamordowany w 661 r. przez przedstawiciela innej rodzącej się sekty islamskiej (dżargizmu) w Kufie, niedaleko Najaf (dzisiejszy Irak), miasta, w którym został pochowany i które w ten sposób stało się trzecim najświętszym miastem dla szyitów po Mekce i Medynie.
Do rozłamu w społeczności islamskiej doszło w 680 r. w Kerbali (również w Iraku), kiedy wojska rządzącego sunnickiego kalifa dokonały masakry Husajna, drugiego syna Alego i wnuka Mahometa, oraz 72 osób z jego świty, w tym kobiet i dzieci. Wydarzenie to jest dziś upamiętniane przez szyitów w święto Aszura, podczas którego wielu praktykuje matam, akt samobiczowania, aby wyrazić wdzięczność za męczeństwo Husajna, uważanego za drugiego następcę Alego i Imama, postać obdarzoną świętością dla samych szyitów, którzy wierzą, że Imam jest prawdziwym następcą Mahometa, nieomylnym i wyznaczonym przez Boga.
Podczas gdy różnice między sunnitami i szyitami były początkowo czysto polityczne, a zatem związane z sukcesją Mahometa, ostatecznie stały się one również doktrynalne.
Charakterystyka islamu szyickiegota
Większość szyitów wyznaje doktrynę Dwunastu Imamów (szyizm Duodeciman), a dwunasty (Muhammad al-Mahdi) uważany jest za Mahdiego, rodzaj mesjasza. Według wiernych, Dwunasty Imam nigdy nie umarł, ale ukrył się (ghayba) w 940 roku, aby uniknąć prześladowań ze strony sunnickiego kalifa Abbasydów, który sprawował wówczas władzę. Jego ukrycie miało trwać do końca świata, kiedy to miał pojawić się ponownie, aby przywrócić czystość wczesnego islamu.
Wszyscy muzułmanie, sunnici i szyici, przestrzegają pięciu filarów islamu (wyznanie wiary, modlitwa pięć razy dziennie, jałmużna, post w miesiącu ramadan, pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w życiu), dzielą jedną świętą księgę, Koran, i zgadzają się, że Allah jest jedynym bogiem, a Mahomet jego prorokiem. Jednakże, podczas gdy sunnici również opierają większość swoich praktyk religijnych na czynach proroka i jego naukach (sunna), szyici postrzegają swoich przywódców religijnych, ajatollahów, jako odbicie Boga na ziemi.
Z tego powodu sunnici uważają szyitów za heretyków, podczas gdy ci drudzy oskarżają tych pierwszych o ekstremistyczny dogmatyzm, a ich podziały zostały obecnie zaakcentowane również politycznie (widoczne w sojuszach między rządami i krajami uważanymi za szyickie lub w inny sposób proszyickie, takimi jak Iran, Syria i Liban, a sunnitami z Zatoki Perskiej, takimi jak Arabia Saudyjska).
Inne praktyki charakterystyczne dla islamu szyickiego to taqiyya, która polega na ukrywaniu się lub ustępstwach w trudnych okolicznościach w celu ochrony własnego życia lub życia innych (w praktyce udawanie, że nie jest się muzułmaninem, a nawet przestrzeganie zasad innej religii) oraz mut'a, tymczasowe małżeństwo.
Mut'a
Mut'a jest formą tymczasowego małżeństwa, specyficzną (ale nie wyłączną) dla islamu szyickiego. Jest to określony kontrakt małżeński o ustalonym czasie trwania. Może trwać od minimum jednej godziny do 99 lat: w pierwszym przypadku niektórzy prawnicy zrównują go z prostytucją. Po upływie tego okresu małżeństwo uznaje się za rozwiązane bez potrzeby formalnego rozwodu (który w islamie odbywa się bez zgody stron, poprzez odrzucenie kobiety przez mężczyznę).
Zniesiony przez dynastię Pahlavi w XX wieku, ale przywrócony wraz z rewolucją 1979 roku i narodzinami Republiki Islamskiej (kiedy Chomeini ponownie zalegalizował poligamię), mut'a stał się powszechny wśród młodych mężczyzn, aby uniknąć kontroli władz religijnych i cywilnych i mieć "legalne" stosunki seksualne, lub wśród kobiet w trudnej sytuacji finansowej, które są zmuszone przyjmować pieniądze od mężczyzn, aby tymczasowo je poślubić.
W pierwszych latach XXI wieku Mahmud Ahmadineżad, próbując zmienić kodeks rodzinny, aby uczynić mut'a jeszcze prostszym i bardziej korzystnym dla mężczyzn, wywołał masową mobilizację kobiet, zbierając miliony podpisów, aby sprzeciwić się tej ustawie.
Ajatollahowie
Ajatollah (po arabsku "boski znak") to honorowy tytuł typowy dla islamu szyickiego, nadawany mężczyznom uznawanym za ekspertów w dziedzinie teologii i orzecznictwa islamskiego (rodzaj duchowieństwa nieznany w islamie sunnickim), którzy są bardzo szanowani w społeczności.
W Iranie rola tych postaci jest szczególnie ważna, a wielu przywódców religijnych w tym kraju posiada ten tytuł.
Rolą ajatollahów jest przekazywanie nauk religijnych, interpretacji prawnych i wskazówek moralnych. Najwybitniejsi z nich mogą zostać uznani za Wielkich Ajatollahów lub "marja' al-taqlid" (arabski: źródło naśladowania) i stać się najwyższymi autorytetami, jak w przypadku Alego Chamenei, Wielkiego Ajatollaha, który zajmuje potężne stanowisko Najwyższego Przywódcy Rewolucji Islamskiej w Iranie.
Irański reżim
W Iranie imamowie i ajatollahowie odgrywają rolę religijnej i politycznej władzy zwierzchniej. Ponieważ od 1979 r. kraj ten jest prezydencką republiką islamską, kierowaną przez system teokratyczny, najwyższym przywódcą jest Wielki Ajatollah, znany jako "Vali-ye-Faqih" (po persku "władca prawniczy") i jest uważany za najwyższy autorytet religijny i polityczny.
W kraju istnieje podział władzy na cywilną (wybieraną przez obywateli, ale z ograniczoną jurysdykcją) i religijną. To władza religijna ajatollahów wybiera kandydatów na prezydenta i zapewnia, że ustawy uchwalane przez rząd i parlament nie są sprzeczne z Koranem i doktryną islamu. Prezydent nie może na przykład mianować ministra sprawiedliwości.
Najwyższy Przewodnik (ajatollah Chamenei od 1989 r.) mianuje sześciu religijnych członków Rady Strażników Rewolucji (w sumie 12, z których sześciu to świeccy członkowie mianowani przez parlament), jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, a także mianuje szefów tajnych służb, fundacji religijnych, Strażników Rewolucji Islamskiej (Pasdaran) oraz krajowych stacji radiowych i telewizyjnych.
Iran coraz częściej pojawia się w międzynarodowych wiadomościach, nie tylko ze względu na swoją ważną strategiczną i geopolityczną rolę, ale także z powodu ciągłego łamania praw człowieka, zwłaszcza wobec kobiet i mniejszości religijnych.
Antyreżimowe protesty są na porządku dziennym, szczególnie nasilone przez tzw. arabską wiosnę (2011 r.) i zaostrzenie amerykańskich sankcji od 2018 r., które doprowadziły do wzrostu bezrobocia i inflacji z 10% do 40% oraz poważnej recesji.
W 2022 r. protesty prawie przerodziły się w rewolucję, gdy Mahsa Amini, 22-letnia Kurdyjka, została aresztowana przez policję moralną za niewłaściwe noszenie zasłony (art. 638 islamskiego kodeksu karnego: kobietom nie wolno pojawiać się publicznie bez zasłony). Jeśli w poprzednich latach kwestia hidżabu straciła na znaczeniu, a dla irańskich kobiet stała się niemal fetyszem, chustą, która może pozostawiać luźne pasma włosów, Ebrahim Raisi, prezydent Iranu od 2021 r. i uważana za pierwszą kobietę noszącą hidżab, została aresztowana za nienoszenie hidżabu, Prezydent Iranu od 2021 r. i uważany za nieprzejednanego (jego prezydentura doprowadziła do impasu w negocjacjach ze Stanami Zjednoczonymi w sprawie Wspólnego Kompleksowego Planu Działania, JCPOA), obawiając się upadku obyczajów, wprowadził obowiązek zakrywania nawet kosmyków włosów i zaostrzył kary wobec kobiet, które nie przestrzegają zasad.
Kategorie najbardziej dotknięte wydarzeniami z 2022 r. to oczywiście, oprócz kobiet, młodzi studenci, aktywiści, intelektualiści i dziennikarze, ale także prawnicy pomagający osobom winnym apostazji (zwłaszcza wobec chrześcijaństwa: istnieją przypadki nawróconych par, których dzieci zostały im odebrane przez służby socjalne lub inne osoby przebywające w więzieniu).
Dlatego też od 2015 r. irański rząd wprowadził biometryczne dowody tożsamości z rozpoznawaniem twarzy i tęczówki, dzięki czemu jest w stanie zidentyfikować rosnącą liczbę kobiet, które protestują, zdejmując zasłony i obcinając włosy.
Co więcej, od września 2023 r. nowa ustawa "wspierająca kulturę czystości i hidżabu" przewiduje kary nie tylko dla kobiet, które nie noszą publicznie zasłony lub nie noszą jej "prawidłowo", ale także dla wszystkich urzędników publicznych i prywatnych (w tym taksówkarzy), handlowców, pracowników sektora turystycznego i komunikacyjnego itp. którzy nie monitorują lub nie zgłaszają kobiet, które są "winne" nieprzestrzegania przepisów dotyczących hidżabu lub które noszą "nieodpowiednią odzież", tj. "skąpą lub obcisłą odzież lub odzież pokazującą "nieodpowiednią odzież", tj, którzy nie monitorują lub nie zgłaszają kobiet, które są "winne" nieprzestrzegania przepisów dotyczących hidżabu lub które noszą "nieodpowiednią odzież", tj. "skąpą lub obcisłą odzież lub odzież, która pokazuje część ciała poniżej szyi lub powyżej kostek lub powyżej przedramion".
Środek ten przewiduje grzywny w wysokości do równowartości 6000 USD (średnia miesięczna pensja w Iranie wynosiła około 300 USD w 2021 r.), zwolnienia, kary więzienia o różnej długości, konfiskatę samochodów, zamknięcie firm, zatrzymanie paszportów i zakaz opuszczania kraju na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat.
Zaostrzono również kary dla tych, którzy "współpracują z zagranicznymi rządami i mediami" (do dziesięciu lat więzienia) oraz dla tych, którzy promują "niemoralną seksualność, niezdrowe relacje oraz indywidualistyczne i antyrodzinne modele" za pośrednictwem mediów. Ministerstwo Gospodarki i Finansów będzie musiało "zakazać importu zakazanych ubrań, posągów, lalek, manekinów, obrazów i innych produktów promujących nagość i nieprzyzwoitość", a książki lub obrazy promujące "niemoralność" będą zatrzymywane w urzędzie celnym, podczas gdy Ministerstwo Turystyki będzie musiało promować wycieczki i wycieczki oparte na "islamskim modelu Iranu".
W raporcie Global Gender Gap Report dotyczącym równości płci w 2022 r. Iran zajął 143. miejsce na 146 badanych krajów, co jest jeszcze gorszym wynikiem niż w poprzednim roku (150. miejsce na 156 badanych krajów).
Wreszcie, kara śmierci w Iranie jest stosowana nie tylko za najpoważniejsze przestępstwa, takie jak morderstwo, ale także (choć nie zawsze) za apostazję, poważne przestępstwa przeciwko islamowi, homoseksualność i nielegalne stosunki seksualne, cudzołóstwo, zdradę, szpiegostwo i poważne przypadki prostytucji.
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
