Islam szyicki i irański reżimKraj znany obecnie jako Iran znajduje się w centrum uwagi świata ze względu na swoje strategiczne znaczenie, ale przede wszystkim z powodu teokratycznego reżimu, który rządzi od 1979 r., krajowych represji praw człowieka, dyskryminacji kobiet i międzynarodowych sojuszy.
Niewielu jednak pamięta, że Iran to kraj o tysiącletniej kulturze, centrum starożytnej cywilizacji i centrum imperium tak rozległego, że jest uważane za pierwsze globalne imperium.
Co więcej, Irańczycy, których dominującym językiem etnicznym jest perski, język indoeuropejski, są często myleni z Arabami, ludem semickojęzycznym, który stanowi zaledwie 1% populacji Iranu. Islam praktykowany w Iranie, islam szyicki, również różni się od znacznie bardziej rozpowszechnionego islamu sunnickiego.
"Aryjskie" pochodzenie
Nazwa "Iran" jest "kognatem", tj. ma ten sam rdzeń co "Aryan", który odnosi się do "ziemi Aryjczyków". Co ciekawe, rdzeń ten jest taki sam jak w przypadku "Irlandii" (lub "Eire" w języku gaelickim). Co mają wspólnego Irańczycy i Irlandczycy? Cóż, dokładnie fakt, że są, podobnie jak wszyscy "Aryjczycy" (termin, który jest niesławny, ale technicznie odnosi się do starożytnych plemion aryjskich lub indoaryjskich, które najpierw osiedliły się w dzisiejszym Iranie i Indiach, a następnie wyemigrowały do Europy), mówiący po indoeuropejsku (Celtowie, Słowianie, Germanie, Hindusi, Persowie, Ormianie, Grecy i Latynosi byli ludami indoeuropejskimi, podobnie jak ich potomkowie, w tym Włosi i Hiszpanie).
W rzeczywistości lingwiści zgadzają się, poprzez porównawczą analizę lingwistyczną, że wszystkie idiomy obecnie zawarte w gałęzi indoeuropejskiej, od perskiego do hindi, hiszpańskiego, angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego itp. można prześledzić wstecz do języka "Proto-Indo-Europejskiego".
Przykładami tego wspólnego pochodzenia są terminy:
-Padre (włoski i hiszpański); pater (łacina); patér (starożytna greka, współczesny: patír); father (angielski); vater (niemiecki); padar (perski); pita (hindi);
-Madre (włoski i hiszpański); mater (łacina); metér (starożytna greka, współczesna: mitéra); mother (angielski); mutter (niemiecki); madar (perski); maata (sanskryt);
Innym niesamowitym asonansem (spośród wielu) jest: córka z Tochter (niemiecki), thygatér (starożytna greka), dochtar (perski).
Toponim "Iran" po raz pierwszy pojawia się w tekstach awestańskich (awestański, inny język indoaryjski, jest znany jako język liturgiczny zoroastryzmu i jego świętej księgi, Awesty) jako "Aryana vaeža", "Ziemia Aryjczyków", później ewoluując w Eranshahr i Eran. Do 1935 r. kraj ten był jednak znany na Zachodzie jako Persja, nazwa wywodząca się z greckiego Persis, pochodzącego od toponimu południowego regionu Iranu, Fars/Pars.
Niektóre dane
Iran znajduje się na Bliskim Wschodzie (Azja Południowo-Zachodnia), ma powierzchnię 1 648 195 km² (17. co do wielkości kraj na świecie) i populację około 90 milionów, z czego 51% to etniczni Persowie. Drugą co do wielkości grupą etniczną, z około 24% populacji, są tureckojęzyczni Azerowie, a następnie Kurdowie, Beludżowie, Ormianie, Turkmeni, Arabowie, Asyryjczycy, Gruzini i inni.
Mniejszości etniczne Iranu, zwłaszcza Azerowie, były bardzo dobrze zintegrowane przed rewolucją islamską z 1979 roku. Rzeczywiście, aż do ery Pahlaviego tożsamość kraju nie była wyłącznie perska, ale raczej "ponadetniczna", nie tylko ze względu na silną polityczną i kulturową obecność elementu turecko-azerbejdżańskiego. Tarcia, jeśli w ogóle się pojawiły, zwłaszcza między elementami tureckimi i perskimi, zaczęły się od XX wieku, kiedy nacjonalizm (ideologia pozytywistyczna i zachodniego pochodzenia), a nie obecny dziś fundamentalizm islamski, nie dotarł do Iranu. Ogólnie rzecz biorąc, pomimo przeszłych i obecnych problemów, Iran można uznać za państwo wieloetniczne, w którym panuje cicha harmonia między różnymi społecznościami.
Pod względem religijnym dominuje jednak islam (prawie we wszystkich grupach etnicznych). 99% Irańczyków to muzułmanie (90% szyici i 9% sunnici). 99% Irańczyków to muzułmanie (90% szyici i 9% sunnici). Mniejszości niemuzułmańskie stanowią mniej niż 1%, głównie chrześcijanie, zoroastrianie, żydzi, mandaici, bahaici i Ahl-e Haqq (lub jarsaniści, inna synkretyczna religia, taka jak mandaizm i bahaizm). Specyfika tych religii zostanie omówiona później.
Trochę historii
Iran to kraj o bardzo starożytnych korzeniach i złożonej, wielowiekowej historii. W rzeczywistości obecność człowieka w tym regionie jest poświadczona od dolnego paleolitu (między 10 a 7 tysiącleciem pne), a założenie pierwszych wiosek datuje się na około 5000 lat pne.
W epoce brązu region ten był sceną dla kilku cywilizacji, z których najważniejszą był Elam (Elamici są również wspomniani w Biblii), który rozwijał się równolegle do Mezopotamii, gdzie znajdujemy najpierw Sumerów, a następnie Asyro-Babilończyków (ci ostatni mówili językiem semickim). Elam rozwinął również pismo klinowe od 3 tysiąclecia pne.
W II tysiącleciu p.n.e. starożytne ludy irańskie (Medowie, Persowie i Partowie) przybyły do tego regionu z euroazjatyckich stepów i rozproszyły się na większym obszarze, rywalizując z królestwami "przedirańskimi", ale wraz z nimi popadły pod panowanie imperium asyryjskiego z siedzibą w północnej Mezopotamii do 605 r. p.n.e..
Imperium Medyjskie zostało założone w 728 r. p.n.e., a jego stolicą była Ekbatana (miasto wspomniane w starotestamentowej Księdze Tobita), które kontrolowało niemal całe terytorium dzisiejszego Iranu i wschodniej Anatolii.
W 550 r. p.n.e. Cyrus Wielki z dynastii Tespidów podbił Imperium Medyjskie i założył Imperium Achemenidów, rozszerzając swoje panowanie na zachód do Lidii, Babilonu, Egiptu, części Bałkanów i Europy Wschodniej oraz na wschód do rzeki Indus. Podbój imperium neobabilońskiego datuje się na 539 r. p.n.e. (wydarzenia wspomniane również w Biblii).
W 522 r. p.n.e. Dariusz Wielki z dynastii Achemenidów objął tron po śmierci Cyrusa, który spadł z konia. Był założycielem imperium Achemenidów, dla którego zbudował nową stolicę, Persepolis. W swojej największej rozciągłości imperium to obejmowało terytoria dzisiejszego Iranu i Azerbejdżanu, Armenii, Gruzji, Turcji (Anatolii), większość regionów przybrzeżnych Morza Czarnego, północną Grecję i Bułgarię, większość Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz Azji Środkowej, północny Półwysep Arabski i wiele miast starożytnego Egiptu aż po Libię. Było to największe imperium, jakie kiedykolwiek widział świat. Szacuje się, że w 480 r. p.n.e. mieszkało tam 50 milionów ludzi, 44% światowej populacji, największy odsetek światowej populacji w jednym państwie, jaki kiedykolwiek odnotowano w historii.
Imperium Achemenidów jest również znane z wyzwolenia Żydów deportowanych do Babilonu, licznych zbudowanych infrastruktur, wynalezienia Chapar (usługi pocztowej) i używania cesarskiego aramejskiego (języka semickiego) jako języka urzędowego.
Podobnie jak Grecy i Etruskowie z Rzymianami, Asyryjczycy i Medowie, choć pokonani przez Persów, również wywarli na nich znaczny wpływ kulturowy i religijny, zwłaszcza na Medów, poprzez kapłańską kastę zoroastryjskich magów, tych samych, o których wspomina Ewangelia Łukasza.
To Grecy położyli kres epopei Achemenidów, najpierw poprzez grecką rewoltę na zachodnich granicach, której kulminacją były wojny grecko-perskie (V wiek p.n.e.), które zakończyły się wycofaniem Persów ze wszystkich terytoriów na Bałkanach i w Europie Wschodniej, a później podbojem Aleksandra Wielkiego w 334 r. p.n.e., który pokonał ostatniego cesarza Achemenidów, Dariusza III. Po śmierci Aleksandra Persja znalazła się pod kontrolą hellenistycznego imperium Seleucydów, następnie imperium Partów do 224 r. n.e., a w końcu imperium Sasanidów.
Siły arabsko-islamskie, dowodzone przez kalifów Raszidu, rozszerzyły swoją dominację nad regionem perskim w VII wieku naszej ery, gdy Imperium Sasanidów zostało osłabione przez wewnętrzne konflikty i ciągłe kontrasty z sąsiadem i zaciekłym rywalem, Cesarstwem Bizantyjskim.
W rzeczywistości Persja, gdzie chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się z Zachodu przy silnym sprzeciwie i prześladowaniach ze strony późniejszych władców Sasanidów, okazała się zaskakująco słaba w obliczu nacierających wojsk islamskich, a nowi muzułmańscy władcy chętnie zachęcali, a często wymuszali, konwersję religijną na nową religię.
Islamski podbój Iranu miał trwały wpływ na region, przynosząc zmiany kulturowe, społeczne i religijne, dzięki czemu kraj ten stopniowo stał się kluczowym ośrodkiem cywilizacji islamskiej, a połączenie tradycji perskich i muzułmańskich kształtowało irańską tożsamość na przestrzeni wieków, wydając jednych z największych poetów, artystów, filozofów i myślicieli, jakich kiedykolwiek miał islam, wśród nich słynnego al-Khwarizmi (stąd termin "algorytm"), perskiego matematyka, astronoma i geografa, znanego jako ojciec algebry, oraz jeszcze bardziej znanego Dżalal ad-Din Rumiego, uniwersalnego poetę.
Ich następcami byli Samanidowie, Turcy Seldżuccy, Mongołowie w XII wieku, aż do Tamerlana i imperium Timurydów w XIV wieku.
W XVI wieku Imperium Safawidów ustanowiło szyizm religią państwową, tworząc charakterystyczną cechę irańskiej tożsamości.
W XVIII wieku obca ingerencja doprowadziła do podziału kraju i upadku Imperium.
W XX wieku Iran znajdował się jednak pod okupacją brytyjską i radziecką podczas II wojny światowej, co było okresem wielkiej niestabilności. W 1951 r. premier Mohammad Mossadeq znacjonalizował przemysł naftowy, wywołując międzynarodową reakcję, po której w 1953 r. nastąpił zorganizowany przez USA i Wielką Brytanię zamach stanu, który obalił Mossadeqa, przywracając władzę szachowi, którego sam Mossadeq zmusił do opuszczenia kraju.
Ale kluczowy punkt zwrotny nastąpił w 1979 r. wraz z rewolucją islamską, kierowaną przez ajatollaha Chomeiniego. Z niezwykłą pomysłowością poprowadził on całą opozycję przeciwko reżimowi szacha Rezy Pahlawiego, eliminując ich wszystkich po przejęciu władzy i przekształceniu Iranu w republikę islamską. W latach 80. Iran uwikłał się w długą i wyniszczającą wojnę z Irakiem, w której zginęło od jednego do dwóch milionów ludzi. Międzynarodowe napięcia eskalowały, zwłaszcza w związku z programem nuklearnym.
W 2015 r. kraj ten zgodził się na porozumienie nuklearne ze światowymi mocarstwami, co doprowadziło do zmniejszenia sankcji. Kraj pozostaje jednak uwikłany w złożone kwestie geopolityczne na Bliskim Wschodzie i na całym świecie, podczas gdy jego młoda i wykształcona populacja aspiruje do zmian społecznych i gospodarczych, które nadchodzą powoli.
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
