"Petroniusz obudził się zaledwie koło południa i jak zwykle, zmęczony bardzo". Tak to się zaczyna Quo vadis. Słowa, które są absolutnie niezrozumiałe dla osoby nieznającej języka Henryka Sienkiewicza, tak jak słowa, które każdy hiszpańskojęzyczny człowiek może natychmiast rozpoznać, są całkowicie nie do rozszyfrowania dla osoby nieznającej języka Cervantesa: "W pewnym miejscu w La Manchy, którego nazwy nie chcę pamiętać, nie tak dawno temu żył szlachcic z lancą w stoczni, starożytna adarga, chudy rocín i biegający chart". Ale w tych tekstach pojawiają się dwa zrozumiałe dla ignoranta słowa: Petroniusz i La Mancha.
Niewątpliwie języki dzielą i kształtują sposoby myślenia i komunikowania się. Piękno literatury i powieści związane jest ze sposobami wyrażania siebie. Dlatego Włosi słusznie mówią, że traduttore-traditoreCzy można przeczytać Don Kichota po polsku, czy można przeczytać Pan Tadeusz o Quo vadis po hiszpańsku? Odpowiedź jest twierdząca, ponieważ istnieje coś wspólnego dla wszystkich języków: zrozumiałość rzeczywistości i człowieka. Trzeba jednak dodać, że ich zrozumienie i piękno jest ograniczone przez ich tłumaczenie-interpretację. Właściwie każde arcydzieło literatury i myśli powinno być czytane w języku zapisanym w oryginale, bo każde dzieło literackie jest owocem myśli zakorzenionej w języku, kulturze i historii. Przyjrzyjmy się literackiemu i historycznemu tłu kulturowemu, w którym żyje Sienkiewicz.
Powieściopisarz, dziennikarz, publicysta i naukowiec. Jest pierwszym polskim laureatem literackiej Nagrody Nobla, podziwianym przez pokolenia rodaków za budzenie poczucia wspólnoty narodowej i ducha patriotycznego. Urodził się 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej, na tzw. polskiej wsi w połowie drogi między Warszawą a Lublinem, w województwie podlaskim w północno-wschodniej Polsce, a zmarł 15 listopada 1916 roku w Vevey w Szwajcarii.
W czasie, gdy urodził się Henryk Sienkiewicz, Kierkegard pisał swoje dzieło Śmiertelna choroba z analizą natury udręki egzystencjalnej i aktu wiary jako czegoś przerażającego, nieracjonalnego skoku w pasjonujące, całkowite i osobiste oddanie się Bogu. Auguste Comte skończył swój Kurs filozofii pozytywnejodrzucając wszelką teologię i metafizykę, by stwierdzić, że tylko nauka pozytywna jest w stanie nadać porządek i postęp człowiekowi. Ernest Renan rozpoczął drogę poszukiwania Jezusa historycznego, bez wiary w jego boskość, co zakończy się w jego dziele Życie Jezusa. Druga połowa XIX wieku to czas sceptycyzmu i zwątpienia w starą wiarę, a w Polsce czas pokuty w oczekiwaniu na nowe narodziny.
Nie da się zrozumieć Sienkiewicza i jego polskiej trylogii narodowej - nie da się zrozumieć Sienkiewicza i jego polskiej trylogii narodowej. Krew i ogień, Powódź, Polski bohater -bez krótkiego wyjaśnienia pewnej historii tego kraju. Rzeczpospolita Obojga Narodów (Polska i Litwa) zniknęła z mapy politycznej, gdy w latach 1772-1795 została definitywnie podzielona między Rosję, Prusy i Austrię.
Cały XIX wiek to walka o polską tożsamość narodową o uzyskanie własnego państwa, niezależności politycznej, zwłaszcza od Rosji. Dlatego należy wspomnieć o dwóch powstaniach w walce zbrojnej tj. Listopadowa ankieta (1830-1831) oraz. Ankieta styczniowa (1863-1864). Obie zakończyły się klęską Polaków przez Rosjan, ogromnymi deportacjami ludności na Syberię i wielkimi cierpieniami ludności. Służyły one jednak podtrzymaniu płomienia nadziei na wolności, na narodziny nowego państwa.
Za całą swoją twórczość literacką, nie tylko za. Quo vadisSienkiewicz otrzymał w 1905 roku literacką Nagrodę Nobla. Na uroczystości wręczenia nagrody Sienkiewicz mocno podkreślał swoje polskie pochodzenie.
Aby uniknąć represji ze strony władz rosyjskich, nie wygłosił swojego przemówienia podczas oficjalnej ceremonii wręczenia nagrody. Jednak trzy dni później, w obecności króla Szwecji i innych pisarzy, wyraził swoje myśli po łacinie w tych słowach: "Wszystkie narody świata starają się o prestiżowe nagrody dla swoich poetów i pisarzy. Ten wielki Areopag, który przyznaje swoją nagrodę w obecności monarchy, który ją wręcza, jest koronacją nie tylko poety, ale jednocześnie całego narodu, którego ta osoba jest synem. Jednocześnie potwierdza, że ten naród bierze udział w tym wydarzeniu, że przynosi ono owoce i że jest potrzebne dla dobra całej ludzkości. Ten honor, ważny dla każdego, jest jeszcze ważniejszy dla syna Polski. Głoszono, że Polska jest martwa, ale mamy tu jeden z tysięcy powodów, by stwierdzić, że żyje. Mówiono, że jest niezdolna do myślenia i działania, a tu jest dowód, że działa. Twierdzono, że jest pokonana, ale teraz mamy nowe dowody na jej zwycięstwo.
Origins
Henryk pochodził z rodziny zubożałych szlachciców wywodzących się z Tatarów, którzy osiedlili się na Litwie. Jego rodzice byli wykształconą szlachtą o chlubnych przodkach, którzy walczyli w różnych powstaniach o niepodległość Polski.
Od 1858 roku rozpoczął naukę w różnych szkołach średnich w Warszawie, mieszkając w internatach. Trudna sytuacja materialna rodziny sprawiła, że od najmłodszych lat musiał zarabiać na życie jako korepetytor, udzielając prywatnych lekcji. To jeden z podstawowych rysów osobowości Sienkiewicza: był niezmordowanym pracownikiem, zawsze w ruchu, zawsze zajęty, z wielką inicjatywą społeczną.
Od wczesnej młodości interesował się historią i literaturą, zaczął pisać i w wieku 18 lat zdobył krajową nagrodę literacką. Autorami, którzy w tym czasie wywarli na niego największy wpływ i którzy na zawsze odcisnęli piętno na jego pismach, byli Homer, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Walter Scott i Aleksander Dumas. Najwyższe oceny otrzymywał z przedmiotów humanistycznych i nie przywiązywał większej wagi do innych przedmiotów.
Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1866 roku, zgodnie z życzeniem rodziców, zapisał się na wydział lekarski Szkoły Głównej w Warszawie. Szybko jednak zmienił kierunek na prawo, a ostatecznie wybrał filologię i historię, dzięki czemu dokładnie poznał dawną literaturę i język polski.
Co ciekawe, w tym samym roku i w tej samej szkole naukę rozpoczęli Bolesław Prus i Aleksander Świętochowski. Ten ostatni wspominał swoje studia w artykule opublikowanym w Prawda w 1884 roku, kiedy Sienkiewicz był już sławny: "W małym gronie Wydziału Historyczno-Filologicznego był student, który nie wróżył wielkiego talentu i żył zupełnie poza tym kręgiem wyboru. Pamiętam, jak kiedyś spacerowałem z nim po ulicy i byłem zdumiony jego umiejętnością rozpoznawania herbów na arystokratycznych budynkach i powozach oraz sporą znajomością historii rodzin szlacheckich. Smukły, chorowity. Niewiele brał udziału w życiu studenckim i trzymał się na uboczu. Tak mało zwracał na siebie uwagę kolegów, że gdy po ukończeniu studiów Kotarbiński zapewniał, że Sienkiewicz napisał piękną powieść Na próżnoŚmialiśmy się serdecznie i nie przywiązywaliśmy do tego faktu żadnej wagi.
W 1869 roku, jeszcze jako student, zaczął publikować artykuły z zakresu krytyki literackiej i społecznej w tygodniku Przegląd TygodniowyW kolejnych latach ugruntował swoją pozycję w prasie warszawskiej jako utalentowany reporter i publicysta. W 1873 roku przyczynił się do powstania konserwatywnej publikacji Gazeta Polska. Jego wnikliwe felietony ukazywały się w cyklach m.in. Bez tytułu (1873) y Chwila obecna (1875) pod pseudonimem Litwos. Był obecny na warszawskich salonach kulturalnych, zwłaszcza w kręgu dramatopisarki szekspirowskiej Heleny Modrzejewskiej. Była wówczas najbardziej znanym polskim aktorem, który później uzyskał obywatelstwo amerykańskie, a także zdobył zasłużoną sławę jako aktor teatralny, wystawiając sztuki Szekspira w języku angielskim.
W tym czasie poznał Marię Kellerównę, z zamożnej i szlacheckiej rodziny warszawskiej, pierwszą z pięciu "Marii w jego życiu". Zrozumienie twórczości Sienkiewicza wiąże się nie tylko z jego narodowymi korzeniami, zwłaszcza w polskiej literaturze i historii, ale także z gorącą miłością do kobiet, a także z zakorzenieniem w myśli i tradycji katolickiej. W wielu jego pracach stale widoczne są cechy autobiograficzne.
Jego pierwszą wielką miłością była Maria Kellerówna. Tych dwoje młodych ludzi kochało się szalenie. Byli już zaręczeni, ale gdy poprosił rodziców panny młodej o jej rękę, ci odmówili i zerwali zaręczyny, martwiąc się o przyszłość finansową córki. Henryk nie był wystarczająco bogaty, nie pasował do niej. Młoda Kellerówna, głęboko zakochana w Henryku, bardzo cierpiała, nie mogła o nim zapomnieć i nigdy nie wyszła za mąż.
Podróż
Sienkiewicz również doświadczył tego boleśnie, odrzucony i upokorzony, nie miał gdzie skierować swojego serca. Na szczęście na horyzoncie pojawił się wyjazd do Ameryki z przyjaciółmi z kultury teatralnej i Heleną Modrzejewską. Sienkiewicz dostał kontrakt jako redaktor pisma Gazeta Polska jego opowieści o podróżach przez ocean. Dwuletnia podróż do Ameryki Północnej (1876/1878) - spełnienie pierwszego marzenia Robinsonów - wywarła ogromny wpływ na twórczość pisarza i ugruntowała jego osobowość.
Sienkiewicz i jego przyjaciele próbowali stworzyć w Kalifornii kulturową wspólnotę rolniczą i założyli swoją amerykańską "siedzibę" w Anaheim, mieście w Orange Country, niedaleko Los Angeles. Było to maleńkie miasteczko, otoczone polami uprawnymi. Tam właśnie przybyła cała trupa polskich piękności z Heleną Modrzejewską na czele.
Próby uprawy majątku nie trwały długo i zakończyły się bliskim bankructwem, czego można było się spodziewać, ale jakoś nasi romantyczni podróżnicy nie pomyśleli o tym wcześniej. I choć cały jego pobyt w Anaheim trwał niespełna rok, wdzięczne miasto postawiło później pomnik wielkiemu polskiemu artyście.
Projekt upadł, co obróciło się na korzyść Heleny Modrzejewskiej, bo musiała wrócić na scenę. Jej występy zostały ciepło przyjęte przez amerykańską publiczność, a Sienkiewicz w korespondencji dla prasy krajowej skrupulatnie relacjonował fenomenalny sukces polskiej aktorki na artystycznych zakrętach.
To właśnie podczas tego półrocznego pobytu w Ameryce Sienkiewicz nabrał cech charakterystycznych dla swojego pisarstwa. Pisał zawsze w ruchu, w podróży, bez zatrzymywania się. Jego przyszłe utwory literackie, podobnie jak Dumas we Francji, były okresowo publikowane w rozdziałach w prasie polskiej. Ponad 17 lat spędził podróżując poza granicami Polski i pisząc.
Jego prace były szeroko rozpowszechniane. Listy z podróży do Ameryki (1876-1879), które niosły ze sobą współczesny obraz życia amerykańskiego z jego osiągnięciami i zagrożeniami. Z wyczuciem szczegółów i nie bez humoru Sienkiewicz zrelacjonował zwyczaje panujące w ówczesnej Ameryce. W jego oczach jednak technologiczne i cywilizacyjne zapędy Ameryki nie uzasadniały głębokich kontrastów społecznych.
Pisarz dał temu wyraz w swoich tekstach, potępiając eksterminację Indian w sposób szczególny i energiczny. Obecnie czytam tę książkę i jako próbkę tłumaczę mały tekst z jednego z tych listów, który szczególnie mnie rozbawił. Jest rok 1877.
"W południowej Kalifornii bez hiszpańskiego nic nie zrobisz. Dodatkowo do nauki tego języka zachęciło mnie obcowanie z różnymi "señoritas", z którymi zacząłem rozmawiać w ich ojczystym języku. Señorita America i Señorita Sol pomagały mi z wielkim entuzjazmem i dzięki nim zrobiłam godne podziwu postępy. Dali mi też słownik francusko-hiszpański, więc nic więcej nie potrzebowałam. Nie brakowało mi też chęci, bo kochałam ten język, który uważam za jeden z najpiękniejszych w świecie języków. Każde słowo ma dźwięk jak srebro, każda litera wibruje własną melodią, tak męską, tak szlachetną i muzyczną, że łatwo wyrywają się w pamięci, przyciągają słowa jak magnes przyciąga żelazo. Ten, kto przeszedł przez wszystkie trudności języka angielskiego, wyginając język jak pacierz, wymawiając dźwięki bez żadnej tożsamości, a teraz zaczyna od hiszpańskiego, wydaje mu się, że przeszedł przez krzaki i ciernie, by nagle znaleźć się w ogrodzie pełnym kwiatów. Nie znam języka łatwiejszego do wymówienia i nauczenia się".
Publikacje i opowieści
Sienkiewicz nie ograniczył się do publikowania w prasie polskiej z Ameryki. W dniu 8 września 1877 r. opublikował artykuł Polska i Rosja w kalifornijskiej gazecie Daily Evening Post. Potępił w nim podstępną politykę władz rosyjskich, które występowały jako obrońcy Słowian na Bałkanach, a jednocześnie prześladowały Polaków na terenie Polski. W 1878 roku wrócił do Europy. Przez rok przebywał w Londynie, a następnie w Paryżu. Odwiedził również Włochy.
Po powrocie do Polski w 1879 roku i podróży do Lwowa poznaje Marię Szetkiewiczównę i zakochuje się. Gdy usłyszał, że jej rodzina jest w drodze do Wenecji, ruszył za nimi. Po okresie narzeczeństwa, 18 sierpnia 1881 roku Maria i Henryk wzięli ślub w kościele Zgromadzenia Sióstr Kanoniczek przy Placu Teatralnym w Warszawie. Mieli dwoje dzieci: Henryka Józefa i Jadwigę Marię. Jego żona zmarła na gruźlicę w 1885 roku.
Już jako narzeczony w 1880 roku Henryk stale towarzyszył swojej ukochanej i szukał najlepszych miejsc w Europie na jej leczenie. Po śmierci ukochanej żony nadal podróżował z dziećmi do austriackich, włoskich i francuskich uzdrowisk.
Nieustannie w drodze, pisze niezmordowanie z każdego zakątka świata. W 1886 r. odbył podróż przez Bukareszt do Konstantynopola i Aten, a następnie do Neapolu i Rzymu. W 1888 roku przebywał w Hiszpanii. Z tej podróży napisał swoją książkę Walka bykówKsiążka została niedawno przetłumaczona na język hiszpański. Pod koniec 1890 r. wyruszył na wyprawę myśliwską na Zanzibar i opublikował swoje Listy z Afryki. Z polskich miast szczególnie lubił Zakopane, choć stale narzekał na zbyt deszczowy klimat Tatr.
Sienkiewicz rozpoczął swoją twórczość literacką od opowiadań; napisał ich ponad czterdzieści. Podobał mu się humorystyczny sposób opowiadania, opisywanie tego co widział, jakby to był pamiętnik. Oprócz wielu specyficznych faktów z epoki, jest w nich nuta patriotyczna, która będzie specyficzną cechą całej twórczości Sienkiewicza.
Utwory humorystyczne charakteryzują się retoryką i dydaktyzmem, ale zawierają elementy groteskowe, ujawniające talent satyryczny pisarza. Widać to również w późniejszej prozie, zwłaszcza w. Szkice węglem - Szkice węglem (1877), gdzie groteska i karykatura kontrastuje z tragiczną wymową opowieści o zagładzie chłopskiej rodziny przez szlachtę i duchowieństwo wraz z carskimi i miejskimi urzędnikami. Los chłopów, zdezorientowanych i bezradnych, traktowanych jak mięso armatnie przez armie dzielących się mocarstw, to ważny temat dla Sienkiewicza. W opowiadaniu Bartek Zwycięzca - Bartek zwycięzcą (1882) oskarża polskie elity o zdradę interesów narodowych i opisuje trudną sytuację chłopa stojącego w obliczu Prusaków. Tragiczne losy chłopskiej emigracji w Ameryce nakreślił w swoim eseju Za chlebem – Na chleb (1880). Zawarte w tych arcydziełach znakomite studium uczuć patriotycznych. Latarnik – Latarnik (1881).
Opowiadania Sienkiewicza były wymownym świadectwem żywiołowości, z jaką reagował na sprawy poruszające opinię publiczną, wykazując się przy tym głęboką znajomością psychologii człowieka.
Świetnie wyczuwał naturę bajki, potrafił dramatycznie streścić realną sytuację, wyjaśnić ją, nasycając napięciem, i zakończyć niespodziewanym finałem. Swoją płodną twórczością przyczynił się znacznie do wspaniałego rozkwitu polskiej baśni pod koniec XIX wieku i stworzył duży zbiór poczytnych baśni klasycznych.
