Jak obiecująca jest przyszłość Kościoła w Afryce?Jak wspomniano w poprzednim artykule, Etiopia jest domem dla kilku języków semickich o charakterystycznych cechach. Najstarszym i najbardziej znanym jest język liturgiczny i literacki Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego Tawahedo, Ge'ez. Jest to południowo-arabski język semicki spokrewniony z sabejskim i zapisywany alfabetem również zwanym Ge'ez (wspólnym z językami amharskim, tigrinia i tigré, jego bezpośrednimi potomkami, a także innymi językami etiopskimi).
Wyjątkowa kultura
Ge'ez wydaje się wywodzić z jeszcze starszego języka, używanego w królestwie D'mt, bezpośrednio spokrewnionego z sabejskim i zapisanego tym samym sudarabskim alfabetem Musnad. Dziś jest praktycznie wymarły w formie mówionej, zastąpiony przez amharski (oficjalny język federalny Etiopii), tigrinia, tigrinia i inne języki semickie, podczas gdy innym powszechnie używanym językiem w Etiopii jest Oromo (język kuszyckiego ludu Oromo, większościowej grupy etnicznej w kraju). Arabski, somalijski, języki semickie, takie jak Gauguaz i inne są również obecne, co daje łącznie ponad 90 języków i 100 grup etnicznych.
Większość ludności to chrześcijanie (ponad 62%), głównie wyznawcy kościoła ortodoksyjnego Tawahedo. Z drugiej strony jedna trzecia ludności należy do islamu, który pojawił się na tym obszarze już za życia Mahometa (słynny jest epizod przyjęcia przez króla Aksum Aszama kilkudziesięciu jego towarzyszy prześladowanych w Mekce przez pogan).
Słynna jest również obecność bardzo starej społeczności żydowskiej, Beta Israel (powszechnie znanej również jako Falashah), której początki zaginęły w czasie i która została prawie całkowicie ewakuowana z Etiopii. Rzeczywiście, w erze DERG, z powodu głodu, dyskryminacji i przemocy rządowej, Beta Israel wyemigrowali do Sudanu, gdzie również napotkali wrogi rząd. Izrael, przepełniony w obozach dla uchodźców i umierający setkami podczas długich pustynnych przepraw między Etiopią a Sudanem, zorganizował serię tajnych misji w latach 80. i 90. pod nazwą Operacja Mojżesz, Operacja Jozue i Operacja Salomon, w ramach których przetransportowano drogą powietrzną około 95 000 etiopskich Żydów, 85% całej społeczności. Obecnie 135 000 etiopskich Żydów mieszka w Izraelu (którzy przez lata również cierpieli z powodu dyskryminacji), a około 4 000 w Etiopii.
Innym interesującym zjawiskiem religijnym w tym kraju są Rastafarianie (wspomniani w poprzednim artykule), którzy akceptując święte księgi i doktrynę Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego, czczą postać Hajle Sellasje jako "Jezusa w jego drugim przyjściu w chwale". Doktryna ta powstała głównie jako forma "etiopskiego" nacjonalizmu i ewoluowała poprzez głoszenie jej przywódcy i założyciela, Jamajczyka Marcusa Mosiah Garveya (1887-1940), rozprzestrzeniając się na całym świecie głównie dzięki muzyce reggae innych Jamajczyków, Boba Marleya (1945-1981) i Petera Tosha (1944-1987).
Rastafarianie mają głęboki szacunek dla innych religii, choć odrzucają politeizm i wierzą, że Hajle Sellasje I nie umarł, a jedynie dobrowolnie ukrył się przed oczami ludzkości.
Chrześcijaństwo w Etiopii
Większość etiopskich chrześcijan wyznaje ortodoksyjną wiarę Tawahedo. Mówiąc o prawosławiu, gdy mówimy o kościołach chrześcijańskich, a nie tylko o ormiańskim, koptyjskim, etiopskim czy innych kościołach, nie odnosimy się do prawosławia bizantyjskiego, ale do denominacji, którą nadaje sobie konkretny kościół. Rzeczywiście, termin "prawosławie", pochodzący z języka greckiego, dosłownie oznacza "właściwą doktrynę". Możemy zatem powiedzieć, że każdy Kościół chrześcijański nazywa siebie "ortodoksyjnym" w odniesieniu do innych, które są uważane za "heterodoksyjne", tj. częściowo błędne w odniesieniu do właściwej doktryny.
Słowo ge'ez "tawahedo" (ተተዋሕዶ: "uczyniony jednym", "zjednoczony") odnosi się do doktryny miafistycznej, która sankcjonuje wyjątkową i zjednoczoną naturę Chrystusa, tj. całkowite zjednoczenie natury ludzkiej i boskiej (nie zmieszanej, ale nie oddzielonej). W tym przypadku mówimy o unii "hipostatycznej". Niechalcedońska doktryna miafistyczna jest przeciwna chalcedońskiej doktrynie diafistycznej (katolickiej, prawosławnej, protestanckiej), która wyznaje współistnienie dwóch natur w Chrystusie, ludzkiej i boskiej. Jak podano w artykułach na temat ormiańskich chrześcijan i KoptowiePodział między kościołami chalcedońskimi i niechalcedońskimi koncentrował się właśnie na kwestii chrystologicznej, tj. naturze Chrystusa, w której wypowiedział się Sobór Chalcedoński w 451 roku.
Etiopski Ortodoksyjny Kościół Tawahedo w Etiopii jest zatem Kościołem niechalcedońskim: to znaczy nie uznaje dekretów Soboru Chalcedońskiego. Był ściśle związany, od swoich początków z abuną (biskupem) Frumentiusem w IV wieku naszej ery, z Kościołem Egiptu, ponieważ sam Frumentius został konsekrowany na biskupa i wysłany do Etiopii przez patriarchę Aleksandrii, Atanazego. Obecnie ma około 50 milionów wyznawców, głównie w Etiopii, i jest największym ze wszystkich nie-chalcedońskich kościołów wschodnich, w tym Koptyjskiego Kościoła Prawosławnego Aleksandrii, Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego, Syro-Ortodoksyjnego Kościoła Prawosławnego, Syro-Malankarskiego Kościoła Prawosławnego Indii oraz Kościołów Prawosławnych Tawahedo w Etiopii i Erytrei.
Zgodnie z etiopską tradycją, chrześcijaństwo weszło do kraju już w I wieku naszej ery, wraz z oficjalną królową eunuchów Candace, ochrzczoną przez Filipa, wspomnianą w Dziejach Apostolskich. Królowa Candace rzeczywiście istniała: Gersamot Händäke VII, królowa Etiopii około połowy I wieku naszej ery.
Widzieliśmy jednak, że chrześcijaństwo stało się religią państwową w 400 r. n.e., kiedy młody król Aksumitów Ezana został nawrócony przez Frumencjusza, który później został pierwszym biskupem Etiopii (według Rufina w jego "Historii kościelnej"). Od tego czasu do początku XX wieku to patriarcha Aleksandrii (papież Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego w Egipcie) mianował arcybiskupa Etiopii (archieparchę), a prymasem Kościoła Tawahedo był egipski Kopt. Kościół etiopski uzyskał wówczas autokefalię.
Losy dwóch Kościołów, etiopskiego i egipskiego, nadal przeplatały się nawet pod rządami islamu, do tego stopnia, że w 1507 r. cesarz Etiopii szukał i uzyskał pomoc Portugalii przeciwko muzułmanom, którzy próbowali podbić kraj. Później przyszła kolej na Jezuitów, którzy wkroczyli do Imperium Abisyńskiego, spotykając się z silnym sprzeciwem miejscowej ludności.
Zawsze byli zdecydowanie przeciwni obcym wpływom, do tego stopnia, że kiedy w 1624 r. cesarz Susenyos przeszedł na katolicyzm w zamian za wsparcie wojskowe ze strony Portugalii i Hiszpanii i zmusił swoich poddanych do tego samego, został zmuszony do abdykacji, a w 1632 r. jego syn Fasilides ponownie nawrócił się na ortodoksję koptyjską i przywrócił ją jako religię państwową, wyganiając Europejczyków, w tym jezuitów, ze swoich terytoriów i paląc wszystkie katolickie książki. Przez stulecia żaden cudzoziemiec nie miał wstępu na teren imperium.
Kościół Ortodoksyjny Tawahedo i Koptyjski Kościół Ortodoksyjny Aleksandrii "rozdzieliły się" dopiero w 1959 r., kiedy papież Cyryl z Aleksandrii koronował Abunę Basiliosa na pierwszego patriarchę Etiopii. Erytrejski Kościół Tawahedo również oddzielił się od Kościoła Etiopskiego w 1993 r., wraz z uzyskaniem przez Erytreę niepodległości od Etiopii.
Obecnie liczba etiopskich chrześcijan Tawahedo w Etiopii wynosi około 50 milionów, wraz z 12 milionami protestantów i niewielką mniejszością katolików. Są oni skoncentrowani głównie na północy, południu i w centrum kraju (w historycznej Abisynii, kolebce królestwa Aksumitów i Cesarstwa Etiopskiego). Z drugiej strony, jedna trzecia Etiopczyków to muzułmanie, chociaż islam praktykowany w Etiopii jest również bardzo specyficzny, ponieważ był izolowany przez wieki pod egidą cesarzy Etiopii i ich ksenofobii oraz zapożyczył wiele elementów z chrześcijaństwa. Z drugiej strony, etiopskie chrześcijaństwo jest również pod silnym wpływem judaizmu i odwrotnie.
Wpływy żydowskie
Wpływy żydowskie, choć nie przejawiają się wyraźnie w czczeniu Trójcy Świętej (w ge'ez: Selassie), Dziewicy Maryi i świętych, są szczególnie widoczne w kulcie. Rzeczywiście, tylko kapłani mogą wejść do sancta sanctorum (tabòt, czyli "arki") Kościoła podczas uroczystości, podczas gdy większość wiernych pozostaje poza świętymi obrębami.
Jest to również widoczne w wartości przywiązywanej do praktyk i nauk Starego Testamentu, takich jak przestrzeganie szabatu wraz z niedzielą, zasady żywieniowe podobne do kaszrutu i zakaz spożywania wieprzowiny, zakaz wchodzenia kobiet do kościoła podczas cyklu menstruacyjnego oraz wymóg, aby zawsze zakrywały głowy szmatką zwaną szamma, a także zajmowały oddzielne miejsce od mężczyzn.
Ponadto dużą wagę przywiązuje się do czystości rytualnej: tylko wierni, którzy czują się czyści, którzy pościli (post rytualny obejmuje program okresowej abstynencji od mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego i/lub aktywności seksualnej przez łączny okres 250 dni w roku, w oparciu o autonomiczny wybór wiernych lub narzucony przez liturgię) i zachowali postępowanie zgodne z przykazaniami Kościoła, przyjmują Eucharystię. Tak więc zasadniczo tylko dzieci i osoby starsze przyjmują komunię, podczas gdy osoby w wieku seksualnym zwykle powstrzymują się od komunii.
Kilka ciekawostek
Podobnie jak muzułmanie wchodzący do meczetu, etiopscy chrześcijanie zdejmują buty wchodząc do kościoła. Całują również ziemię przed drzwiami, ponieważ kościół jest miejscem świętym. W porównaniu z innymi kościołami chrześcijańskimi, większą wagę przywiązuje się do praktyki egzorcyzmów, które są wykonywane podczas specjalnych spotkań kościelnych.
Językiem liturgicznym jest nadal Ge'ez (co jest trochę jak łacina dla katolików), chociaż od XIX wieku, a zwłaszcza w czasach Hajle Sellasje, Kanon Pisma Świętego został przetłumaczony na amharski i inne popularne języki, które są również używane do kazań i homilii. Kanon składa się z tych samych ksiąg, co inne kościoły chrześcijańskie, z dodatkiem niektórych typowych ksiąg, takich jak Enoch, Jubileusze oraz I, II i III Meqabyan (Etiopskie Machabeusze).
Pielgrzymki mają również duże znaczenie, zwłaszcza do Aksum, najświętszego miasta Etiopii, i Lalibeli, słynącej z monolitycznych kościołów (wyrzeźbionych z jednego kawałka skały), które są zwykle budowane od góry do ziemi, więc nie są widoczne z zewnątrz.
Ostatnią ciekawostką jest etiopska tradycja, zgodnie z którą Arka Przymierza znajduje się wewnątrz kaplicy Tabot w Aksum, do której dostęp mają tylko kapłani, więc nikt inny nie miał do tej pory okazji zobaczyć i przeanalizować świętego obiektu.
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
