"Religie i media. Między sekularyzacją a rewolucją cyfrową" to temat i tytuł dnia studyjnego promowanego przez Stowarzyszenie ISCOM i Komitet "Dziennikarstwo i Tradycje Religijne" Papieskiego Uniwersytetu Santa Croce. W dniu 25 października przedstawiciele różnych tradycji religijnych i specjaliści z branży zastanawiali się nad obecnością judaizmu, islamu, chrześcijaństwa i hinduizmu w krajobrazie medialnym, który jest coraz bardziej umiejscowiony w bardzo dynamicznym kontekście kulturowym i politycznym.
Po masakrze z 7 października 2023 r. w Izraelu nie sposób nie zastanowić się nad medialnymi reperkusjami wojny na Bliskim Wschodzie (oraz innych obecnych i potencjalnych konfliktów zbrojnych dotykających różne regiony świata), stawiając pytanie o rolę i funkcję religii w tych nowych i starych scenariuszach oraz o to, jak ta rola jest reprezentowana w mediach i na portalach społecznościowych. A wszystko to poza cenzurą, dezinformacją i manipulacją, tak częstymi w czasach pokoju, a tym bardziej w czasach wojny.
Rola religii i komunikacji
Czy religia jest częścią problemu, czy częścią rozwiązania? W swoim przemówieniu inauguracyjnym, Marta Brancatisanoemerytowany profesor podwójnej antropologii na Papieskim Uniwersytecie Santa Croce, powiedział, że "nie jest ani logiczne, ani dozwolone przypisywanie wierze znaczenia i rezultatu, który nie sprzyja życiu". Ponieważ "nie można łączyć prawdy z przemocą". "Konieczne jest osiągnięcie", podkreślił Brancatisano, "znajomości tradycji religijnych, które dziś, jak zawsze, stanowią podstawę kulturową, na której opierają się społeczeństwa we wszystkich swoich aspektach".
Alessandra CostanteSekretarz generalny Krajowej Federacji Prasy Włoskiej podkreślił znaczenie odpowiedzialnego informowania: "Szanując różne kultury i tradycje religijne, jako dziennikarze jesteśmy wezwani do odgrywania naszej roli i pełnienia funkcji z rygorem, w imię merytorycznej prawdy faktów, bez których nie możemy się obejść. Zwłaszcza w czasach takich jak obecne, z ryzykiem radykalizacji". "Religie w XXI wieku - kontynuował - nieoczekiwanie powróciły do centrum uwagi".
Była to opinia podzielana przez Ariel Di PortoMedia powinny przyczyniać się do poznania różnych zjawisk religijnych w coraz bardziej wielokulturowym i wieloreligijnym społeczeństwie", powiedział były naczelny rabin Turynu, który jest członkiem Wspólnoty Żydowskiej w Rzymie.
W tym samym kierunku, Abdellah RedouaneSekretarz generalny Centro Culturale Islàmico d'Italia, wskazał, że "media są szansą i jednocześnie zagrożeniem dla różnych wyznań. Szansą, ponieważ władze religijne były w stanie szerzyć swoje słowo w przestrzeni publicznej. Zagrożenie - podsumował Redouane - ponieważ istnieje obawa, że niektóre media mogą zafałszować wrażliwość religijną, z niezaprzeczalnym rozprzestrzenianiem się sekularyzmu i odrzuceniem zjawiska religijnego, cokolwiek by to nie było".
Wolność wyznania i wolność informacji
Jeden z okrągłych stołów konferencji koncentrował się na analizie, w jakim stopniu możliwe jest zharmonizowanie zasad wolności religii i wolności informacji. Wydawałoby się, że są one ze sobą sprzeczne lub nie do pogodzenia. Jednak "jedno nie jest całkowicie wolne", zgodnie z opinią Davide Jona FalcoKomunikacji Związku Włoskich Gmin Żydowskich (U.C.E.I.), "jeśli ktoś nie może wyrażać i przeżywać swojej religii, jeśli ktoś nie ma prawa do wyrażania swojej opinii i otrzymywania dokładnych informacji lub przekazywania informacji lub idei bez ingerencji z zewnątrz".
Równowaga między wolnością wypowiedzi a wolnością wyznania jest szczególnie wrażliwa w przypadku satyry religijnej lub krytyki teologicznej. Zouhir Louassinidziennikarz i pisarz dla Rai News od 2001 roku, zaproponował "znalezienie kompromisu, który szanuje obie wolności. Wymaga to ciągłego dialogu i głębokiego zrozumienia zróżnicowanej wrażliwości kulturowej i religijnej. Kluczem może być promowanie edukacji i wzajemnej empatii, uznając znaczenie obu wolności w budowaniu demokratycznego i integracyjnego społeczeństwa".
Dlatego też muzułmanie również wchodzą (i są wezwani do wejścia) w dialog ze światem. "Jednakże", wyjaśnił Mustafa Cenap Aydinsocjolog religii i dyrektor Centrum Dialogu Instytutu Tevere, "mówiąc o islamie, należy wyjaśnić, o jakim islamie jest mowa, biorąc pod uwagę pluralistyczną i złożoną rzeczywistość islamu w dialogu ze światem, zwracając szczególną uwagę na teologiczne podstawy dialogu międzyreligijnego w świętej księdze muzułmanów, Koranie.
Jeśli chodzi o wolność religijną, pokojowe współistnienie i proces sekularyzacji, zastanawiał się nad Paolo CavanaProfesor prawa kanonicznego i kościelnego na Uniwersytecie LUMSA w Rzymie. Według niego "globalizacja sprawiła, że wspólnoty religijne stały się niezbędnymi podmiotami w budowaniu społeczeństw wieloetnicznych i wieloreligijnych". Jednak jego zdaniem tylko wolność informacji jest w stanie zagwarantować "wzajemne poznanie, które stanowi podstawowe założenie całego dialogu międzyreligijnego, opartego na szacunku dla osoby ludzkiej".
W jaki sposób kultura różnych tradycji religijnych może być przedstawiana w telewizji? Marco Di Portodziennikarz, pisarz i autor "Sorgente di vita", programu o kulturze żydowskiej nadawanego w RAI, zwrócił uwagę na "znaczenie opowiadania historii i tradycji 'żydowskiego świata' szerokiej publiczności. A także wyzwanie, jakim jest zagłębianie się w złożone tematy w bezpośredni i zrozumiały sposób, odpowiedni do szybkości i natychmiastowości mediów". Kultura żydowska - dodaje Roberto Della RoccaDyrektor Departamentu Edukacji i Kultury Związku Włoskich Gmin Żydowskich - może stać się miejscem spotkań różnych tradycji. Kultura żydowska charakteryzuje się wieloterytorialnością i wielojęzycznością, co jest konsekwencją diaspory, która pozwoliła Żydom siać i zbierać żyzne owoce w ramach kultury hellenistycznej, arabsko-islamskiej i wreszcie europejskiej".
Opowiadanie historii o treści religijnej
Czy istnieje religijny sposób na opowiedzenie historii o treści religijnej? Według Luca Manzi, pisarza i scenarzysty, współautora seriali takich jak "Don Matteo", "Boris", "Ombrelloni" i "The net", "analizując międzynarodową serialowość, struktura opowieści przeszła bezprecedensową zmianę w ciągu ostatnich dwóch dekad, ustanawiając po raz pierwszy różnicę między strukturalną i wewnętrznie religijną historią, klasyczną, a taką, która rezygnuje z Boga".
Przykładem tego jest "Wybrańcy"(2017), amerykański serial jest częścią bogatej tradycji, do której włoski przemysł kulturalny wniósł znaczący wkład: od kulturowo-historycznych propozycji z lat 60-tych-70-tych do złotej ery seriali religijnych w latach 90-tych-00-tych.
"Ale obok tej narracji", zauważa Sergio Perugini, dziennikarz i sekretarz Narodowej Komisji Oceny Filmów WNP, "ważne jest, aby podkreślić, jak religia często powraca we współczesnych serialach (podobnie jak w kinie) pozbawiona swojej złożoności, wykorzystywana jedynie ze względu na swoje symboliczne kody lub zredukowana do płaskich i problematycznych stereotypów".
Wspomniano o 7 października, dacie, która tragicznie zapisała się w historii ludzkości. Ale nawet po 11 września nic już nie jest takie samo jak wcześniej. Ahmad Ejazdziennikarz i członek zarządu Islamskiego Centrum Włoch, jest przekonany, że "Zachód odkrywa islam jako podmiot i wroga jednocześnie. Nagle pojawiają się opinie, mieszają się pojęcia i tożsamości". "Rezultatem", dodaje, "jest nowa ignorancja, która prowadzi do narodowo-powszechnych uprzedzeń opartych na potępieniach, osądach i etykietach, niestety po obu stronach". "Każdy czuje się jednocześnie oskarżony i atakowany" - podsumowuje Ejaz.
Czy można określić styl obecności (nawet chrześcijan) w mediach społecznościowych? Fabio Bolzettadziennikarz i prezes Stowarzyszenia Włoskich Webkatolików (WECA), zauważa, że "aby zamieszkać na cyfrowym kontynencie w czasach synodalnych, wytycznymi są spotkanie i słuchanie. W sieci rosną możliwości dla tych, którzy jako chrześcijanie są zaangażowani w komunikację cyfrową: świadkowie, cyfrowi misjonarze czy influencerzy? Ponieważ powołanie i zaangażowanie w głoszenie musi być uznane przede wszystkim".
Kultura hinduistyczna była również obecna na wydarzeniu, z wiceprzewodniczącym Włoskiego Związku Hinduistycznego (UII), Svamini Hamsananda Ghiri, który zwrócił uwagę na wpływ sekularyzacji i postępu technologicznego, zachęcając "do refleksji nad wartością sacrum na poziomie osobistym, społecznym i religijnym oraz nad znaczeniem utrzymania tej wartości przy życiu w społeczeństwie, które coraz bardziej dąży do materialności, poprzez produktywne spotkanie religii i informacji, wykorzystując w pełni dostępne narzędzia cyfrowe".
Wreszcie, Swamini Shuddhananda Ghiri zauważa, że "kultura zachodnia, która broni prawa do wolności, powinna również wspierać prawo religii do ujawniania własnej tożsamości we właściwy sposób, a jednocześnie do poznawania innych wyznań poprzez ideę sacrum jako wspólnego mianownika".
