Na początku XX wieku w Berlinie istniało ponad sto synagog. Pierwsza duża synagoga została zbudowana w 1714 roku przez żydowskie rodziny, które przybyły z Wiednia 40 lat wcześniej.
Fryderyk Wilhelm I, margrabia Brandenburgii i książę Prus (1620-1688), znany jako Wielki Elektor, zaprosił ich w nadziei, że ich umiejętności i relacje biznesowe pobudzą miasto.
W tym kontekście warto pamiętać, że w przeciwieństwie do miast takich jak Kolonia, Frankfurt i Norymberga, które miały dużą populację w średniowieczu i wczesnym okresie nowożytnym, Berlin tak naprawdę rozwinął się dopiero pod koniec XVII i na początku XVIII wieku.
Nie tylko Berlin, ale także cała Brandenburgia była wcześniej słabo zaludniona. Z tego powodu po wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) Fryderyk Wilhelm przyciągnął najpierw francuskich hugenotów, którzy byli uznawani za doświadczonych kupców.
Większość z nich osiedliła się w Berlinie, stanowiąc 25 procent populacji w 1701 roku. Jednak społeczność żydowska również szybko się rozrastała, zwłaszcza wraz z napływem osób uciekających przed wojną. pogromy w ich krajach ojczystych.
W 1860 r. w Berlinie mieszkało około 28 000 Żydów. W latach 1855-1875 wybudowano synagogę przy Oranienburger Strasse, która mogła pomieścić 3200 osób, co odzwierciedlało rosnące zaufanie społeczności żydowskiej.
Centrum żydowskiego życia znajdowało się niedaleko, między Hackescher Markt i Alexanderplatz - miejscem akcji słynnej powieści Alfreda Döblina "Berlin Alexanderplatz" (1929).
W 1905 roku w Berlinie mieszkało 130 487 Żydów, co stanowiło 4,3% populacji. Zbudowano wiele synagog; ostatnia, w dzielnicy Wilmersdorf, została poświęcona 16 września 1930 roku.
Jednak większość z nich została zniszczona podczas "nocy pogromu" 9 listopada 1938 roku. Dziś w Berlinie pozostało tylko dziesięć synagog, z których najbardziej znaną jest "Nowa Synagoga", która, jak wspomniano powyżej, stoi na Oranienburger Strasse.
Nowa Synagoga
W 1856 r. gmina żydowska nabyła działkę przy Oranienburger Strasse, a w 1857 r. zorganizowano konkurs architektoniczny na nową synagogę. Eduard Knoblauch, architekt i członek Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych, przewodniczył komisji konkursowej, ale ostatecznie sam zaprojektował synagogę.
Kiedy poważnie zachorował w 1859 r., został zastąpiony przez Friedricha Augusta Stülera, pruskiego architekta nadwornego, który zaprojektował wnętrze. Synagoga została poświęcona 5 września 1866 r. w obecności kanclerza Rzeszy Otto von Bismarcka.
Podczas pogromów w listopadzie 1938 r. członkowie SA próbowali podpalić Nową Synagogę. Wilhelm Krützfeld, szef pobliskiego posterunku policji, interweniował w obronie budynku, wskazując na jego status jako zabytku chronionego.
Dzięki jego interwencji strażacy ugasili pożar, ratując synagogę. Krützfeld był później szykanowany w pracy; dziś jego odważną akcję upamiętnia tablica pamiątkowa.
Po usunięciu skutków pożaru Nowa Synagoga mogła być ponownie wykorzystywana do odprawiania nabożeństw od kwietnia 1939 roku. Kopuła musiała zostać pomalowana farbą maskującą ze względu na zagrożenie nalotami alianckimi.
Po ostatnim nabożeństwie w małej sali modlitewnej 14 stycznia 1943 r. Wehrmacht przejął budynek.
Na początku tzw. bitwy o Berlin, stoczonej przez brytyjskie Bomber Command, synagoga została poważnie uszkodzona w nocy 23 listopada 1943 roku. Jednak dalsze szkody zostały wyrządzone budynkowi, gdy ruiny zostały wykorzystane jako źródło materiałów budowlanych po wojnie.
Doprowadziło to do jej częściowej rozbiórki w 1958 roku. Po podziale Berlina Nowa Synagoga pozostała najpierw w sektorze radzieckim, a od utworzenia Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) w 1949 r. w Berlinie Wschodnim.
W 1988 roku, gdy NRD jeszcze istniało, rozpoczęto prace nad odbudową ruin. W 1995 roku, po zjednoczeniu Niemiec, otwarto "Centrum Judaicum".
To muzeum i centrum kulturalne mieści jedno z najważniejszych archiwów dotyczących niemieckich Żydów. Muzeum zajmuje się tematami niemiecko-żydowskiej historii: inkulturacją, wizerunkiem niemieckich Żydów, prześladowaniami i ludobójstwem, odbudową społeczności i ponownym odkryciem żydowskiego Berlina.
Wszystko to sprawia, że budynek jest punktem orientacyjnym nie tylko dla Berlina, ale także uznanym na całym świecie symbolem historii Berlina i niemieckich Żydów.
Architektura i symbolika
Budynek Nowej Synagogi, który mógł pomieścić 3200 osób, odzwierciedlał stały wzrost berlińskiej społeczności, która w ciągu dwóch dekad przed 1866 r. zwiększyła się czterokrotnie do 28 000, głównie z powodu imigracji ze wschodnich prowincji pruskich.
Jego ogromny koszt, wynoszący 750 000 talarów, odzwierciedlał wzrost społeczno-ekonomiczny Żydów w Berlinie. Jego projekt architektoniczny, z mauretańskimi i orientalnymi wpływami, przywoływał Alhambrę w Granadzie, ale także wzorował się na indyjskich modelach.
Z jednej strony było to w kontekście orientalizmu, powszechnej fascynacji Orientem, która doprowadziła do wykorzystania takich motywów na europejskich budynkach już w XVIII wieku.
Jednak z perspektywy żydowskiej wykorzystanie architektury mauretańskiej i orientalizującej oznaczało coś innego: odniesienie do hiszpańskiego średniowiecza, zakotwiczonego w zbiorowej pamięci jako "złoty wiek", jako model rzekomego współistnienia chrześcijan, muzułmanów i Żydów.
Również skojarzenie z geograficznymi i kulturowymi korzeniami judaizmu na Wschodzie, które można interpretować jako afirmację, przełożoną na architekturę, pewnego siebie judaizmu.
Innymi słowy: architektura ta była manifestacją walki o równość społeczną, jeśli wolisz, o niemal równy dialog.
