Archiwum Piusa XIIOd Jana Pawła II do Franciszka: dyplomacja "wielostronna" Stolicy ApostolskiejOd wieków nosiło ono nazwę Tajnego Archiwum Watykańskiego i zostało utworzone przez Pawła V 31 stycznia 1612 r. Papież Franciszek w 2019 roku zmienił jego nazwę: teraz nazywa się bardziej zwyczajnie Archiwum Watykańskie. Watykańskie Archiwum Apostolskie. Słowo "sekret" pochodzi od łacińskiego przymiotnika "secretum" (od secernere, czyli oddzielać, wyróżniać, rezerwować). Wyróżniała ona archiwum papieskie jako odrębne od innych i zastrzeżone do użytku papieża i wyznaczonych przez niego urzędników. Zmiana jest tylko nominalna, ponieważ intencją papieża było wyeliminowanie wszelkich możliwych nieporozumień co do intencji Kościoła, z których wszystkie miały na celu przejrzystość, bez chęci ukrywania czy błędnej interpretacji.
Nowa siedziba
Ilość dokumentów jest ogromna, bo dotyczą kilku wieków działalności, dłuższej niż jakiegokolwiek narodu na świecie. W XX wieku papież Paweł VI chciał, aby pod Cortile della Pigna powstało nowe Archiwum. Jest to ogromny podziemny bunkier z 85 kilometrami półek, co czyni go największą historyczną bazą danych na świecie.
Dziedzictwo dokumentacyjne zachowane w jego obszernych repozytoriach obejmuje chronologicznie ostatnie dwanaście wieków i składa się z ponad 600 archiwaliów. Choć nie jest to największe archiwum na świecie pod względem ilościowym, jest największe pod względem geograficznym, obejmując każdy kontynent i każde państwo, w którym obecny jest Kościół katolicki.
Archiwum żydowskie
Po pracach związanych z uporządkowaniem całych okresów historycznych, archiwa danej epoki zostaną udostępnione w całości. Przykładem może być ten dotyczący. działalność Piusa XIIWojenne przedstawienie podczas II wojny światowej wzbudziło wiele zainteresowania i ciekawości.
Seria "żydowska" Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu została niedawno opublikowana w Internecie. Łącznie do wglądu jest 170 tomów, co odpowiada prawie 40 tys. akt. Początkowo dostępne będzie 70% całości materiału, uzupełniane później o najnowsze tomy w trakcie realizacji.
W czasie wojny do papieża kierowane były tysiące próśb o pomoc przez Żydów w różnym wieku. Wspomina się na przykład o tym, jak radził sobie młody niemiecki student Werner Barasch. Czytelnik ma nadzieję na szczęśliwe zakończenie, wyobrażając sobie jego wyzwolenie z obozu koncentracyjnego i udaną próbę połączenia się z matką za granicą. W tym konkretnym przypadku nasze życzenie zostało spełnione: jeśli poszukamy zasobów w Internecie, znajdziemy ślady jego obecności w 2001 roku. Istnieje nie tylko autobiografia opowiadająca o jego wspomnieniach jako "ocalonego", ale wśród internetowych zbiorów United States Holocaust Memorial Museum znajduje się nawet długi wywiad wideo, w którym sam Werner Barasch w wieku 82 lat opowiada swoją niesamowitą historię.
Archiwum "żydowskie" jest więc cennym dziedzictwem, gdyż zawiera prośby o pomoc kierowane do papieża Piusa XII przez Żydów, zarówno ochrzczonych, jak i nieochrzczonych, po rozpoczęciu prześladowań nazistowsko-faszystowskich.
Prawie 3000 plików
Na polecenie papieża Franciszka dziedzictwo to jest teraz łatwo dostępne dla całego świata. Pierwsza część tego archiwum dotycząca Żydów (1939-1948) jest dostępna do wglądu dla uczonych z całego świata od 2 marca 2020 r. w czytelni Archiwum Historycznego.
Ówczesna Święta Kongregacja Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych, odpowiednik Ministerstwa Spraw Zagranicznych, powierzyła skrupulatnemu dyplomacie (monsignor Angelo Dell'Acqua) zadanie rozpatrywania próśb o pomoc, które napływały do papieża z całej Europy, aby udzielić wszelkiej możliwej pomocy. Prośby mogą dotyczyć wiz lub paszportów w celu ekspatriacji, schronienia, połączenia z członkiem rodziny, zwolnienia z aresztu, przeniesienia z jednego obozu koncentracyjnego do drugiego, wiadomości o osobie deportowanej, dostarczenia żywności lub odzieży, wsparcia finansowego, wsparcia duchowego i innych.
Każde z tych zgłoszeń stanowiło akta, które po opracowaniu miały być przechowywane w serii dokumentacyjnej o nazwie "Żydzi". Istnieje ponad 2700 plików, zawierających prośby o pomoc, w większości dla całych rodzin lub grup osób. Tysiące ludzi prześladowanych za przynależność do religii żydowskiej lub za zwykłe "niearyjskie" pochodzenie zwracało się do Watykanu wiedząc, że inni otrzymali pomoc, jak pisze sam młody Werner Barasch.
Wnioski dotarły do Sekretarza Stanu, gdzie uruchomiono kanały dyplomatyczne, aby spróbować udzielić jak największej pomocy, biorąc pod uwagę złożoność globalnej sytuacji politycznej.
Lista Pacelli
Po otwarciu pontyfikatu Piusa XII do konsultacji w 2020 roku, ta szczególna lista nazwisk została nazwana "listą Pacellego" (tj. papieża Piusa XII), echem znanej "listy Schindlera". Choć oba przypadki są różne, analogia ta doskonale oddaje ideę tego, jak w korytarzach instytucji w służbie papieża trwały nieustanne starania o udzielenie Żydom konkretnej pomocy.
Od czerwca 2022 r. seria żydowska będzie dostępna na stronie Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu - Sekcji ds. Stosunków z Państwami i Organizacjami Międzynarodowymi - w wersji wirtualnej, swobodnie dostępnej dla wszystkich, w Internecie.
Oprócz kserokopii każdego pojedynczego dokumentu udostępniona zostanie teczka z inwentarzem analitycznym serii, w której przepisano wszystkie nazwiska beneficjentów pomocy znajdujące się na dokumentach.
Dostępna dla członków rodziny
Podobnie jak w przypadku wniosku młodego Wernera Barascha, większość z ponad 2700 akt, które dotarły do sekretarza stanu, a które dziś opowiadają nam tak wiele historii o ucieczce przed prześladowaniami rasowymi, pozostawiają otwarte usta, nawet jeśli źródła zawierające więcej informacji nie zawsze są dostępne. Digitalizacja całej serii żydowskiej dostępnej w Internecie umożliwi potomkom osób, które szukały pomocy, poszukiwanie śladów swoich bliskich na całym świecie. Jednocześnie umożliwi uczonym i wszystkim zainteresowanym swobodne i zdalne badanie tego szczególnego dziedzictwa archiwalnego.
Kościół zamierza jeszcze bardziej udostępnić dokumenty swojej wielowiekowej historii, korzystając z postępu technologicznego, który dzięki digitalizacji sprawia, że wszystko staje się bardziej dostępne. Co roku archiwum to przyjmuje około 1200 stypendystów z około 60 krajów świata. Otwarcie pożądane przez papieża Franciszka rozszerza możliwość konsultowania i studiowania dokumentów wstecz do 9 października 1958 r., czyli do dnia śmierci papieża Piusa XII.
