Finanse watykańskie: jak działają i jakie mają organy"W sprawach gospodarczych Kościół musi dawać dobry przykład".Jak jest Watykańskie pieniądze? Głównie w sektorze nieruchomości i w inwestycjach konserwatywnych, o nie wygórowanych, ale bezpiecznych stopach zwrotu.
Na co przeznaczane są pieniądze Watykanu? Przede wszystkim po to, by realizować misję Kościoła, a więc dla celów instytucjonalnych, by utrzymać funkcjonowanie Kurii Rzymskiej, czyli papieskich "ministerstw" realizujących tę misję.
Odpowiedzi na te pytania można znaleźć czytając bilans Stolicy Apostolskiej oraz bilans Administracji Patrymonium Stolicy Apostolskiej, znany pod skrótem APSA.
Bilanse zostały opublikowane na początku sierpnia, niestety tylko w towarzystwie wywiadu instytucjonalnego z najwyższym kierownictwem, ale bez konferencji prasowej czy dodatkowych wyjaśnień. Aby je zrozumieć, należy je dokładnie przeczytać.
Należy pamiętać, że bilanse są migawkami sytuacji finansowej, która dopiero się zmienia. Jak piszemy, papież Franciszek ustanowił za pomocą "rescriptum", że wszystkie inwestycje i majątek ruchomy Stolicy Apostolskiej i instytucji z nią związanych muszą przejść przez Instytut Dzieł Religijnych i że wszystkie środki muszą być przekazane do 30 września do tzw. banku watykańskiego. Nie zmienia to jednak niczego w analizowanych przez nas budżetach.
Dwa budżety
To są dwa bardzo różne budżety. Budżet Stolicy Apostolskiej obejmuje wszystkie jednostki z nią związane. Do ubiegłego roku rozpatrywano około 60 korpusów. Teraz obwód podmiotów został rozszerzony do 92 i obejmuje również administrację np. szpitala pediatrycznego Bambino Gesù, który jest powiązany z Sekretariatem Stanu. Budżet obejmuje również Watykański Fundusz Ochrony Zdrowia i Watykański Fundusz Emerytalny, dwa podmioty, które ogólnie uważano za posiadające autonomiczny budżet, a których zarząd przeżywał chwile kryzysu.
Z kolei budżet APSA to budżet podmiotu pełniącego funkcję "banku centralnego" Watykanu i podmiotu będącego centralnym inwestorem. Wraz z przeniesieniem funduszy z Sekretariatu Stanu pod zarząd APSA, o czym zdecydował w ubiegłym roku papież Franciszek, wszystkie inwestycje, przychody i decyzje finansowe są obecnie zarządzane przez APSA.
Nie trzeba dodawać, że podejścia obu budżetów są bardzo różne. Budżet Stolicy Apostolskiej ma 11 stron, jest napisany w całości po angielsku i ma na celu zebranie, w bardzo techniczny sposób, liczb. Ostatecznie jednak trudno jest znaleźć dane w rozbiciu na wszystkie podmioty. Nie ma dokładnego wykazu, które jednostki były wcześniej ujęte w księgach rachunkowych, a które nie, a fakt, że wszystkie księgi rachunkowe są teraz zestawione razem, sprawia, że nie wiadomo, jak działały poszczególne jednostki. Budżet chce pokazać nowe podejście, ale porównanie ze starym jest trudne.
Z kolei bilans APSA liczy 91 stron i przyjmuje bardziej opisowe i historyczne podejście, wychodząc poza dane i próbując wyjaśnić sposoby działania. Jest to bilans, który stara się wyjaśnić filozofię i rację bytu tego, co stało się czymś w rodzaju banku centralnego, ale co zaczęło się jako specjalna administracja do zarządzania pieniędzmi "Conciliazione", umowy podpisanej z państwem włoskim w 1929 roku. W rzeczywistości Włochy rozstrzygnęły spór ze Stolicą Apostolską, który powstał wraz z inwazją na Państwo Papieskie w 1870 roku, przyznając papieżowi niewielkie terytorium Państwa Watykańskiego oraz odszkodowanie za wywłaszczone od niego ziemie i państwo.
Głównym przedmiotem zainteresowania watykańskich finansów
Głównym celem finansów Watykanu, jak wspomniano wyżej, jest wspieranie misji papieża, tj. Kuria Rzymska. Nie dziwi więc, że od 2011 roku APSA jest zobowiązana do przesyłania co najmniej 20 milionów rocznie do Kurii, plus kwota do wyliczenia z innych świadczeń, z czego 30% trafia do Kurii, a 70% do samej APSA. W tym roku jest to ponad 30 milionów.
Co ciekawe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe Kurii nie uwzględnia składki APSA, ale zawiera 15 mln euro przyznanych Stolicy Apostolskiej przez gubernatora, 22,1 mln euro wpłaconych przez IOR 1 mln z Obolus św.. Jest to składka, która nie jest w stanie pokryć wszystkich wydatków Stolicy Apostolskiej.
Najwięcej, bo 40 mln euro, wydaje dykasteria ds. komunikacji, na nuncjatury przypada 35 mln, a na ewangelizację narodów 20 mln. Dykasteria ds. Kościołów Wschodnich kosztuje 13 mln rocznie, Biblioteka Watykańska 9 mln rocznie, a organizacja charytatywna 8 mln.
Warto zauważyć, że wśród pozycji o największych wydatkach jest Papieski Uniwersytet Laterański, na który przypada 6 mln rocznie. Jest to więcej niż w przypadku Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju (4 mln) czy Archiwów Watykańskich (4 mln), natomiast kwota wydana na Trybunał Watykański wyniosła 3 mln, choć prawdopodobnie jego wydatki wzrosną ze względu na trwający proces. W rzeczywistości ten sam proces może mieć wpływ na 27,1 mln usług doradczych, które prawdopodobnie wzrosną, jeśli uwzględni się koszty różnych usług doradztwa prawnego związanych z tym samym procesem.
Według słów przewodniczących
Zestawienia towarzyszące budżetom są bardzo optymistyczne. Ksiądz Antonio Guerrero Alves, prefekt Sekretariatu ds. Gospodarki, zwrócił uwagę, że Stolica Apostolska przeszła od sumy aktywów 2,2 mld w 2020 r. do 3,9 mld w 2021 r., przy czym liczba ta mogłaby być myląca, gdyby nie pamiętano, że wcześniej w bilansie widniało około 60 podmiotów, teraz 92, w tym szpital Bambino Gesù i właśnie podmioty watykańskie, takie jak Fundusz Ochrony Zdrowia i Fundusz Emerytalny. I jest oczywiste, że wraz ze wzrostem liczby podmiotów rosną też aktywa: w 2020 roku było to 1,4 mld, dziś jest to 1,6 mld.
Natomiast bp Nunzio Galantino, przewodniczący APSA, zwrócił uwagę na nadwyżkę w wysokości 8,1 mln euro, mimo trudności spowodowanych pandemią.
Owoce inwestowania w nieruchomości
Na stronie APSA jest nie tylko "bankiem centralnym", ale ma również za zadanie zarządzanie i inwestowanie aktywów. Historycznie, od momentu powstania "Specjału", APSA postawiła na konserwatywne inwestycje i rozwijała głównie politykę inwestycyjną w sektorze nieruchomości.
Na terenie miasta znajduje się 4 086 budynków o powierzchni 1,5 mln m2, z czego 30% przeznaczonych jest na wolny rynek. Pozostałe 70% służą potrzebom instytucjonalnym i dlatego są wynajmowane po korzystnych stawkach lub przy zerowym czynszu pracownikom i podmiotom Stolicy Apostolskiej.
Zamorskie nieruchomości są zarządzane przez historyczne firmy, założone już w latach 30. ubiegłego wieku, które co jakiś czas trafiają na nagłówki gazet, jakby były nowością. Nie są.
"Grolux, który zarządza nieruchomościami w Wielkiej Brytanii, jest m.in. 49% własnością Watykańskiego Funduszu Emerytalnego. Obecnie remontuje budynek za 16 mln funtów, który zostanie ponownie wynajęty za potencjalny czynsz w wysokości 1,2 mld funtów. Podobna operacja jak w przypadku budynku Sekretariatu Stanu przy Sloane Avenue w Londynie, przecież.
W Szwajcarii istniało 10 firm, wszystkie obecnie skanalizowane w historycznej "Profimie", które dokonywały zakupów mieszkań socjalnych. We Francji wszystkim zarządza "Sopridex".
Ponadto APSA uruchomiła projekty "Maxilotti 1" i "Maxilotti 2" w celu odnowienia 140 mieszkań, które stały puste i były w złym stanie. Należy zauważyć, że tylko 30% mieszkań APSA jest wprowadzanych na rynek, natomiast 70% jest przeznaczonych na cele instytucjonalne, przyznawane z zerowym czynszem lub dotowane.
W aktywach ruchomych APSA utrzymywała wysoką płynność i inwestowała konserwatywnie - na akcje przeznaczyła jedynie 25% pakietu. Spółki będące przedmiotem inwestycji znajdują się głównie we Francji (8,6 mln EUR), Wielkiej Brytanii (5,2 mln EUR) i Szwajcarii (1,1 mln EUR).
W kierunku pełnej przejrzystości
Publikacja obu bilansów jest krokiem w kierunku pełnej przejrzystości finansowej Stolicy Apostolskiej. W szczególności APSA opublikowała swoje sprawozdanie finansowe po raz drugi, podczas gdy Stolica Apostolska zaczęła niedawno przedstawiać skonsolidowane sprawozdanie finansowe sporządzone według tych kryteriów.
Brakuje natomiast sprawozdań finansowych Governatorato, czyli administracji państwa watykańskiego, które nie były publikowane od 2015 roku. Celem było posiadanie wersji skonsolidowanej, która łączyłaby sprawozdania finansowe Governatorato i Stolicy Apostolskiej, ale tak się jeszcze nie stało. A Gubernatorstwo jest administracją, która ma największe szanse na dobry zysk, bo zarządza także watykańskim centrum muzealnym i opiera się na wpływach z biletów od wielkiej masy zwiedzających, którzy co roku kupują w Muzeach Watykańskich.
