Gruzja, podobnie jak inne kraje Kaukazu, jest mozaiką różnych tradycji kulturowych, etnicznych i językowych. Jej strategiczne położenie, na granicy Europy i Azji, było niezbędne do stworzenia złożonego społeczeństwa, będącego wynikiem spotkań i starć między narodami, imperiami i religiami.
Gruzini
Sama gruzińska grupa etniczna stanowi około 83-86 % populacji, ale nie tworzy jednolitego bloku. Gruzini są podzieleni na kilka regionalnych podgrup, takich jak Kartveli, Mingreli, Svani i Lazi, z których każda ma odrębne cechy językowe i kulturowe.
Wszystkie one posługują się jednak językami południowokaukaskimi (standardowy gruziński jest dominującym językiem literackim, a pozostałe języki są z nim blisko spokrewnione).
Główna grupa, Kartveli (nazwa Gruzji w lokalnym języku to Sakartvelo, czyli "Kraj Kartveli"), pochodzi z centralnych i wschodnich regionów i mówi standardowym gruzińskim (choć z różnymi akcentami i dialektami, co najmniej 17), oficjalnym językiem kraju.
Następnie są Mingrelianie, którzy mieszkają głównie w zachodnim regionie Samegrelo i mówią po mingrelijsku, języku z tej samej rodziny co gruziński, ale nie są wzajemnie zrozumiali. Ludzie Svani żyją w górach Svanetian w północno-zachodniej części kraju. Posługują się językiem Svano, innym południowokaukaskim językiem i są znani ze swojej kulturowej i geograficznej izolacji.
Wreszcie, Lazi (lub Laz) to niewielka grupa etniczna zamieszkująca region Adjara w pobliżu granicy z Turcją. Mówią w języku Laz, podobnym do mingrelijskiego i są w większości muzułmanami.
Jako języki południowokaukaskie, gruziński i jego kognaty nie są powiązane z innymi językami, będąc językami izolowanymi. Alfabet używany dla tych idiomów jest również unikalny. W rzeczywistości, jak wspomniano w poprzednim artykule, na przestrzeni wieków do zapisu języka gruzińskiego używano trzech systemów pisma: Mkhedruli, niegdyś alfabetu królewskiego, i tego używanego obecnie, który ma 33 znaki (z oryginalnych 38), Asomtavruli i Nuskhuri, te dwa ostatnie używane tylko przez gruziński Kościół, w religijnych tekstach ceremonialnych i ikonografii.
Mniejszości etniczne
Wśród mniejszości etnicznych zamieszkujących Gruzję są OrmianieAzerowie, Rosjanie, Osetyjczycy, Abchazowie, Grecy i Kurdowie.
Wraz z Azerami, Ormianie są największą mniejszością w kraju. Są oni szczególnie skoncentrowani w regionie Samtskhe-Javakheti, gdzie w niektórych miastach, w tym w stolicy Akhaltsikhe, stanowią ponad 90 % mieszkańców.
Jeszcze kilka lat temu bardzo często zdarzało się, że ludność ormiańska nie była w stanie mówić po gruzińsku (ponieważ edukacja publiczna w ich regionie zapewniała ograniczoną liczbę godzin nauczania w języku urzędowym kraju). Ostatnio, zwłaszcza od czasów Micheila Saakaszwilego, sytuacja się zmienia, a społeczność ormiańska staje się coraz lepiej zintegrowana z Gruzją, choć ma długą historię i własną tożsamość językową i religijną.
Azerowie mieszkają głównie w regionie Kvemo-Kartli na granicy z Azerbejdżanem. Są w większości muzułmanami i posługują się językiem tureckim, azerbejdżańskim. Rosjanie tymczasem stanowią niewielką, ale wpływową mniejszość, zwłaszcza w okresie sowieckim, do tego stopnia, że ich język jest nadal powszechnie rozumiany i używany, zwłaszcza wśród starszych pokoleń.
Abchazja i Osetia Południowa: otwarte rany
Osetyjczycy to irańskojęzyczna (indoeuropejska) ludność wyznająca głównie prawosławie. Mieszkają w Osetii Południowej (ze stolicą w Cchinwali), separatystycznym regionie w północnej Gruzji oraz w rosyjskiej republice Osetii Północnej-Alanii. Wywodzą się od Alanów i Sarmatów, plemion z Azji Środkowej, które przeszły na chrześcijaństwo w średniowieczu pod wpływem gruzińskim.
Najazdy Mongołów doprowadziły do wypędzenia Osetyjczyków z ich ojczyzny (obecnie terytorium Rosji) i ich deportacji na Kaukaz, gdzie utworzyli trzy odrębne jednostki polityczne: Digor na zachodzie, Tualläg na południu (dzisiejsza Osetia Południowa w Gruzji), Iron (dzisiejsza Osetia Północna-Alania).
Historycznie Osetia Południowa zawsze była częścią Gruzji, ale miejscowa ludność, głównie etniczni Osetyjczycy, była kulturowo i językowo związana z Osetyjczykami Północnymi. Jednak nawet w okresie sowieckim Osetia Południowa pozostawała częścią Gruzji, w tym przypadku Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, choć cieszyła się szczególną autonomią.
Wraz z rozpadem Związku Radzieckiego na początku lat 90-tych, nowo niepodległa Gruzja przyjęła politykę wzmacniania suwerenności i tożsamości narodowej na całym terytorium, co wywołało niepokoje wśród mniejszości etnicznych. Tak więc w 1991 r. Osetia Południowa ogłosiła niepodległość, wywołując wojnę domową, pierwszą wojnę rosyjsko-gruzińską, z serią przemocy etnicznej i masakr oraz masową migracją, w wyniku której wielu Osetyjczyków uciekło do Rosji z jednej strony, a tysiące Gruzinów opuściło region na dobre z drugiej.
Wojna zakończyła się kruchym zawieszeniem broni w 1992 r., pośredniczonym przez Rosję, która utrzymywała siły pokojowe (przypadkowo, podobnie jak te utrzymywane przez Rosję w Artsakh/Nagorno-Karabakh lub gdzie indziej) w regionie. Jednak niepodległość Osetii Południowej nigdy nie została uznana przez społeczność międzynarodową.
Druga wojna w Osetii Południowej, znana również jako wojna pięciodniowa, wojna sierpniowa lub wojna rosyjsko-gruzińska, wybuchła w 2008 roku, również z udziałem Abchazji, po okresie napięć między rządem Saakaszwilego a rządem Putina, który zdecydowanie sprzeciwiał się gruzińskiemu premierowi za jego politykę zbliżenia z Zachodem i próby odzyskania kontroli nad separatystycznymi regionami.
Wraz z eskalacją przemocy w regionie, Rosja zdecydowała się na interwencję pod pretekstem ochrony swoich obywateli w Osetii Południowej i Abchazji (wielu Osetyjczyków i Abchazów miało rosyjskie obywatelstwo), podobnie jak w przypadku aneksji Krymu w 2014 roku i inwazji na Ukrainę w 2022 roku.
Rosyjska interwencja zakończyła konflikt w zaledwie pięć dni i oznaczała formalne uznanie przez Rosję niepodległości Osetii Południowej i Abchazji. To właśnie tutaj, między innymi, poprzedni konflikt w latach 90. doprowadził do prawdziwej czystki etnicznej komponentu gruzińskiego, który stanowił wówczas większość w regionie (w 1989 r. Abchazi, lud mówiący językiem północnokaukaskim, wyznający głównie prawosławie, liczyli około 93 000, 18 % populacji, podczas gdy Gruzini liczyli 240 000, 45 %). W 1993 r. Abchazi stanowili około 45 % populacji).
W 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka oskarżyła Rosję o łamanie praw człowieka w separatystycznych regionach Abchazji i Osetii Południowej.
Chrześcijaństwo w Gruzji
Piękno gruzińskich kościołów i klasztorów zapiera dech w piersiach, z otaczającym aromatem kadzidła unoszącym się od wejścia, dźwiękiem polifonicznego śpiewu (gruzińska polifonia, nie tylko liturgiczna, ale także popularna, zafascynowała rosyjskiego kompozytora Igora Strawińskiego, jest obecnie chroniona przez Unesco, a NASA wysłała nawet jej nagranie w kosmos), ikonami i freskami, typowymi dla lokalnej architektury kościelnej. Średniowieczne kościoły, takie jak te w Mccheta i Gelati, świadczą o starożytnej tradycji architektonicznej i duchowej kraju.
Rzeczywiście, kultura Gruzinów jest głęboko zakorzeniona w tradycjach chrześcijańskich, a lokalny autokefaliczny Kościół prawosławny odgrywa kluczową rolę w życiu kraju.
W przedchrześcijańskiej Gruzji, która była bardzo zróżnicowana pod względem kultów religijnych, lokalne wierzenia pogańskie współistniały z kultami hellenistycznymi (zwłaszcza w Kolchidy), kultem Mitry i zoroastryzmem. To właśnie w tym kontekście, zgodnie z tradycją, chrześcijaństwo zostało po raz pierwszy głoszone przez apostołów Szymona i Andrzeja w I wieku, a później stało się religią państwową Królestwa Iberii (Kartli) w 337 r. (drugie państwo na świecie po Armenii, które przyjęło chrześcijaństwo jako oficjalną religię), przez Greczynkę (według jednej tradycji spokrewnioną ze św. Jerzym), bardzo czczoną świętą Nino (chrześcijankę) z Kapadocji, której podobiznę można znaleźć wszędzie.
Gruziński Kościół Prawosławny, początkowo będący częścią Kościoła Antiochii, uzyskał autokefalię i stopniowo rozwijał własną specyfikę doktrynalną między V a X wiekiem. Biblia została również przetłumaczona na język gruziński w V wieku, a lokalny alfabet został stworzony i opracowany w tym celu (chociaż niektóre ostatnie badania zidentyfikowały prawdopodobny znacznie starszy, przedchrześcijański alfabet). Podobnie jak w innych miejscach, Kościół odegrał kluczową rolę w rozwoju języka pisanego, a większość najwcześniejszych dzieł pisanych w języku gruzińskim to teksty religijne.
Przyjęcie chrześcijaństwa umieściło Gruzję na linii frontu między światem islamskim i chrześcijańskim, ale Gruzini pozostali uparcie przywiązani do chrześcijaństwa pomimo powtarzających się inwazji potęg muzułmańskich i długich epizodów obcej dominacji.
Po aneksji do Imperium Rosyjskiego, Rosyjski Kościół Prawosławny przejął kontrolę nad Gruzińskim Kościołem Prawosławnym w latach 1811-1917, a późniejsze rządy sowieckie doprowadziły do surowych czystek i systematycznych represji wolności religijnej. Również w Gruzji wiele kościołów zostało zniszczonych lub przekształconych w budynki świeckie. Po raz kolejny Gruzini byli w stanie zareagować, włączając tożsamość religijną do silnego ruchu nacjonalistycznego.
W 1988 r. Moskwa w końcu zezwoliła gruzińskiemu patriarsze (katholikosowi) na rozpoczęcie konsekracji i ponownego otwierania i przywracania zamkniętych kościołów. Po uzyskaniu niepodległości w 1991 r. Gruziński Kościół Prawosławny w końcu odzyskał autonomię i pełną niezależność od państwa.
Wolność religijna
Zgodnie z gruzińską konstytucją, instytucje religijne są oddzielone od rządu, a każdy obywatel ma prawo do swobodnego wyznawania swojej wiary. Jednak ponad 83 % ludności wyznaje prawosławie, z mniejszościami rosyjskich prawosławnych (2 %), ormiańskich chrześcijan apostolskich (3,9 %), muzułmanów (9,9 % głównie wśród Azerów, ale także Laz), rzymskokatolików (0,8 %) i Żydzi (gruzińska społeczność żydowska ma bardzo starą tradycję i duże znaczenie, chociaż jej liczebność została drastycznie zmniejszona w XX wieku z powodu masowej emigracji do Izraela, gdzie obecnie kilku znanych izraelskich Żydów w show-biznesie i kulturze pochodzi z Gruzji, takich jak piosenkarka Sarit Haddad).
Przywitałem ten piękny kraj ze szczytów Kaukazu, najpierw w chłodzie, na wysokości ponad 3000 metrów, w pobliżu granicy z Federacją Rosyjską i wspaniałego klasztoru Świętej Trójcy w Gergeti, a następnie w upale siarkowej kąpieli, z wodą o temperaturze około 50 stopni, w starożytnej budowli w Tbilisi. Ale obiecałem sobie, że wrócę i to szybko.
