Synody w życiu Kościoła

Sugestia ewentualnej instytucji synodów została przedstawiona papieżowi Pawłowi VI podczas II Watykańskiej Rady Ekumenicznej. U źródeł tej propozycji leży doświadczenie starożytnego Kościoła, który spotykał się, by rozwiązywać kwestie istotne dla jego życia eklezjalnego, oraz pragnienie ściślejszej współpracy z następcą Piotra w duszpasterstwie Kościoła powszechnego. Etymologicznie słowo synod pochodzi od dwóch greckich słów syn (razem) i hodos (drogi), oznaczających "chodzić razem", co ma wskazywać, że biskupi "chodzili razem", między sobą i w komunii z papieżem, w sprawach istotnych dla ich Kościołów partykularnych. Sugestia biskupów wzywała więc do powrotu do tej tradycyjnej praktyki Kościoła.

Krótka historia synodów po Vaticanum II

Przyjmując tę prośbę, papież Paweł VI 14 września 1965 r. ogłosił ojcom soborowym, zgromadzonym na sesji otwierającej czwarty okres soboru, decyzję o ustanowieniu z własnej inicjatywy i swoim autorytetem organu zwanego Synodem Biskupów, która składałaby się z biskupów mianowanych w większości przez Konferencje Episkopatów i zatwierdzonych przez Papieża, a zwoływanych, w zależności od potrzeb Kościoła, przez Papieża Rzymskiego w celu konsultacji i współpracy z posługą Piotrową, gdy dla ogólnego dobra Kościoła wyda mu się to stosowne. Następnego dnia papież Paweł VI, za pomocą Motu Proprio Apostolica sollicitudo (por. AAS 57 [1965], s.775-780), ustanowił w Kościele katolickim Synod Biskupów jako stałą instytucję, za pomocą której biskupi, wybierani z różnych części świata, mieliby skuteczniej pomagać najwyższemu Pasterzowi Kościoła, ustalając jego konstytucję: 1) jest centralną instytucją eklezjalną; 2) musi reprezentować cały episkopat katolicki; 3) ze swej natury musi być wieczysty; 4) jeśli chodzi o jego strukturę, będzie pełnił swoje funkcje jednocześnie czasowo i okazjonalnie.
W tym samym roku soborowy dekret Christus Dominus, w numerze 5, ponownie podkreśla znaczenie, jakie nowa instytucja będzie miała w życiu Kościoła dzięki współpracy katolickiego episkopatu, tak aby mogła reprezentować i skuteczniej ukazywać troskę o Kościół powszechny, będącą częścią powołania każdego biskupa. Pierwszy regulamin funkcjonowania Synodu został opublikowany 8 listopada 1966 r., a zmieniony i rozszerzony dekretem z 24 listopada 1969 r., a następnie kolejnymi normami. W dniu 29 września 2006 r. z. Ordo synodi episcoporum, opublikowano nowe normy regulujące organizację i funkcjonowanie Synodu Rzymskiego. Ogólne ramy legislacyjne Synodu znajdują się jednak w kanonach 342-348 Kodeks Prawa Kanonicznego łaciny, jak również w kanonie 46. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich.

Ostatnio, 15 września 2018 r., papież Franciszek Konstytucją Apostolską Episcopalis communio, wyznaczył pewne zmiany w funkcjonowaniu Synodu. Przede wszystkim papież Franciszek uznaje korzyści, jakie wniósł w życie Kościoła od momentu jego ustanowienia, w tych pięćdziesięciu latach jego realizacji, ważny instrument Synodu Rzymskiego. "Zgromadzenia były nie tylko uprzywilejowanym miejscem wzajemnego poznania się biskupów, wspólnej modlitwy, lojalnej konfrontacji, pogłębienia doktryny chrześcijańskiej, reformy struktur kościelnych i promocji działalności duszpasterskiej na całym świecie. W ten sposób takie Zgromadzenia stały się nie tylko uprzywilejowanym miejscem interpretacji i recepcji bogatego magisterium soborowego, ale także dały znaczący impuls późniejszemu magisterium pontyfikalnemu". (n. 1). Następnie poszerza udział w Synodzie, oprócz ekspertów i audytorów, o "delegatów braterskich", którymi są osoby zaproszone z Kościołów i wspólnot kościelnych nie będących jeszcze w pełnej komunii z Kościołem katolickim, a także niektórzy goście specjalni, powoływani na mocy uznanego autorytetu.

Charakter, właściwości i rodzaje synodów biskupich

Synod Biskupów jest instytucją Kościoła powszechnego, zwoływaną przy określonych okazjach, która jest wyrazem kolegialnej współpracy biskupów z papieżem i biskupów między sobą, aby mogli oni zastanowić się nad pewnymi zagadnieniami dotyczącymi Kościoła w całym świecie lub w określonym kraju czy kontynencie. W ten sposób wyraża się Vaticanum II: "Biskupi wybrani z różnych regionów świata, w formie i układzie, które Papież Rzymski ustanowił lub może ustanowić w przyszłości, udzielają Najwyższemu Pasterzowi Kościoła bardziej skutecznej pomocy przez ukonstytuowanie się rady zwanej synodem biskupim, która, ponieważ działa w imieniu całego episkopatu katolickiego, jednocześnie manifestuje, że wszyscy biskupi w hierarchicznej komunii są uczestnikami troski całego Kościoła" (Christus Dominus, n. 5).

Podstawowe cechy Synodu są czterorakie: powszechność, kolegialność biskupia, różnorodne formy jego zwoływania oraz działalność konsultacyjna. W inicjatywie papieża Pawła VI dotyczącej ustanowienia synodów, zgodnie z życzeniem i sugestią biskupów podczas prac Ekumenicznego Soboru Watykańskiego II, widać intencję, aby nowa instytucja wyrażała kolegialność biskupią, czyli przyczyniała się do współpracy wszystkich biskupów całego świata z powszechnym zadaniem pasterskim Kościoła wykonywanym przez papieża, pasterza powszechnego, dzielącego z nim pasterską troskę o cały Kościół. Kolegialność episkopatu była jednym z ważnych tematów podjętych ponownie przez ostatni Sobór (por. Lumen Gentium, 22, Christus Dominus, 4), przezwyciężając rozumienie biskupów jako jedynie przedstawicieli papieża w ich Kościołach partykularnych lub w rywalizacji z nim, i potwierdzając hierarchiczną komunię całego kolegium biskupiego - biskupów całego świata - z pasterską troską papieża o cały Kościół (por. Wcześniejsza nota wyjaśniająca, ust. 1 i 2). Kolegialność episkopatu łączy się z powszechnością, o czym świadczy fakt, że synod jest instytucją zarówno Kościoła łacińskiego, jak i katolickich Kościołów wschodnich. Ta nuta uniwersalności jest szczególnie widoczna na zgromadzeniach ogólnych Synodu, gdzie w jego składzie i funkcjonowaniu reprezentowany jest cały świat katolicki.

Zgodnie z ostatnią konstytucją apostolską papieża Franciszka mogą być trzy rodzaje synodów: zwyczajny, który zajmuje się sprawami dotyczącymi dobra Kościoła powszechnego; nadzwyczajny, jeśli sprawy, które mają być rozpatrywane, a dotyczą dobra Kościoła powszechnego, wymagają pilnego rozpatrzenia; oraz specjalny, gdy mają być rozpatrywane sprawy dotyczące przede wszystkim jednego lub kilku określonych obszarów geograficznych (zob. art. 1, § 2, 1, 2 i 3). W § 3 dodaje: "Jeśli uzna to za stosowne, zwłaszcza ze względów natury ekumenicznej, Papież Rzymski może zwołać zgromadzenie synodalne według innych procedur przez niego ustanowionych". Papież jest przewodniczącym Synodu, a Synod bezpośrednio mu podlega (por. art. 1, § 1). Zachowuje się charakter konsultacyjny Synodu, ale może on stać się deliberatywny, jeśli tak postanowi Papież, zgodnie z art. 18, ust. 2. Fazy Synodu są następujące: faza przygotowawcza, faza celebracji zgromadzenia biskupów i faza realizacji postanowień Synodu.

Dotychczasowe uroczystości synodalne

Do tej pory odbyło się piętnaście zgromadzeń zwyczajnych Synodów Rzymskich, z których czternaście opublikowało już dokumenty. Poniżej podano daty, poruszany temat oraz dokument końcowy każdego zgromadzenia synodalnego:

- 1. od 29-IX do 29-X-1967 r. Przedmiot: Zasady, których należy przestrzegać podczas przeglądu CIC; niebezpieczne poglądy i ateizm; odnowa seminarium; małżeństwa mieszane i reforma liturgiczna. Dokument końcowy: Principia quae.

- 2. od 30-IX do 6-XI-1971. Temat: Kapłaństwo służebne i sprawiedliwość w świecie. Dwa dokumenty końcowe: Ultimis temporibus (kapłaństwo służebne) i Wygodny ex universe (sprawiedliwość).

- 3. od 27-IX do 26-XI-1974 r. Temat: Ewangelizacja we współczesnym świecie. Dokument końcowy: Evangelii nuntiandi (18 GRUDNIA 1975 R.).

- 4a: od 30-IX do 29-X-1977 r. Temat: Katecheza w naszych czasach. Dokument końcowy: Catechesi tradendae (16-X-1979).

- 5: 26-IX do 25-X-1980 r. Temat: Misja rodziny chrześcijańskiej w dzisiejszym świecie. Dokument końcowy: Familiaris consortio (22 LISTOPADA 1981 R.).

- 6a: 29-IX do 29-X-1983 r. Temat: Pokuta i pojednanie w misji Kościoła. Dokument końcowy: Reconciliatio et paenitentia (2-XII-1984).

- 7. od 1-X do 30-X-1987 r. Temat: Powołanie i misja świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po obchodach Soboru Watykańskiego II. Dokument końcowy: Christifideles laici (30-XII-1988).

- 8. od 30-IX do 28-X-1990 r. Temat: Formacja kapłanów w obecnych warunkach. Dokument końcowy: Pastores dabo vobis (25-III-1992).

- 9a: od 2-X do 29-10-1994 r. Temat: Życie konsekrowane i jego misja w Kościele i w świecie. Dokument końcowy: Vita consecrata (25-III-1996).

- 10. od 30-IX do 27-X-2001 r. Temat: Biskup: sługa Ewangelii Jezusa Chrystusa nadzieją świata. Dokument końcowy: Pasterze gregis (16- X-2003).

- 11a: od 2-X do 23-X-2005 r. Temat: Eucharystia: źródło i szczyt życia i misji Kościoła. Dokument końcowy: Sacramentum caritatis (22-II-2007).

- 12a: od 5-X do 26-X-2008 r. Temat: Słowo Boże w życiu i misji Kościoła. Dokument końcowy: Verbum Domini (30-IX-2010).

- 13. W okresie od 7-X do 28-X-2012 r. Temat: Nowa ewangelizacja dla przekazu wiary chrześcijańskiej. Dokument końcowy: Evangelium Gaudium (24-XI- 2013).

- 14a: od 4-X do 25-X-2015 r. Temat: Powołanie i misja rodziny w Kościele i w świecie współczesnym. Dokument końcowy: Amoris laetitia (19- III-2016).

- 15a: od 3-X do 28-X-2018 r. Temat: Młodzi ludzie, wiara i rozeznanie powołania.

Odbyły się trzy nadzwyczajne zgromadzenia:
- 1. od 11-X do 28-X-1969 r. Temat: Współpraca między Stolicą Apostolską a Konferencjami Episkopatów. Dokument końcowy: Prima di concludere.

- 2. od 25-XI do 8-XII-1985 r. Temat: 20. rocznica konkluzji Soboru Watykańskiego II. Dokument końcowy: Ecclesia sub Verbo Dei mysteria Christi celebrans pro salute mundi.

- 3a: 5-X do 19-X-2014: Wyzwania duszpasterskie rodziny w kontekście ewangelizacji. Nie było dokumentu końcowego.

Papież Jan Paweł II zwołał kilka Specjalnych Zgromadzeń Synodu, w szczególnym celu. Są one następujące:

- 1. od 14 do 31 stycznia 1980 r. Synod specjalny dla Holandii. Temat: Sytuacja pasterska w Holandii. Dokument: Reconnaissants envers Dieu (31-I-1980).

- 2. od 28-XI do 14-XII-1991 r. Pierwsze Specjalne Zgromadzenie dla Europy. Temat: Jesteśmy świadkami Chrystusa, który nas wyzwolił. Dokument: Tertio millennio iam (13 GRUDNIA 1991 R.).

- 3. od 10-IV do 8-V-1994 r. Pierwsze Specjalne Zgromadzenie dla Afryki. Temat: Kościół w Afryce i jego misja ewangelizacyjna na rok 2000: "Będziecie moimi świadkami" (Dz 1,8). Dokument: Eklezja w Afryce (14 WRZEŚNIA 1995 R.).

- 4a: od 26-XI do 14-XII-1995 r. Specjalne Zgromadzenie dla Libanu. Temat: Chrystus jest naszą nadzieją: odnowieni Jego duchem, w solidarności jesteśmy świadkami Jego miłości. Dokument: Nowa nadzieja dla Libanu (10-V-1997).

- 5. od 12-XI do 11-XII-1997 r. Zgromadzenie Specjalne dla Ameryki. Temat: Spotkanie z żywym Jezusem Chrystusem przyczyną nawrócenia, komunii i solidarności w Ameryce. Dokument: Ecclesia in America (22-I-1999).

- 6. od 19-IV do 14-V-1998 r. Specjalne Zgromadzenie dla Azji. Temat: Jezus Chrystus Zbawiciel oraz Jego misja miłości i służby w Azji: "Przyszedłem, aby miały życie i miały je w obfitości" (J 10,10). Dokument: Ecclesia in Asia (6 LISTOPADA 1999 R.).

- VII: od 22-XI do 12-XII-1998 r. Specjalne Zgromadzenie dla Oceanii. Temat: Jezus Chrystus i ludy Oceanii: iść Jego drogą, głosić Jego prawdę i żyć Jego życiem. Dokument: Eklezja w Oceanii (22 LISTOPADA 2001 R.).

- 8: 1-10 do 23 października 1999 r. Drugie Zgromadzenie Specjalne dla Europy. Temat: Jezus Chrystus żyjący w swoim Kościele źródłem nadziei dla Europy. Dokument: Ecclesia in Europa (28-VI-2003).

- 9a: od 4-X do 25-X-2009 r. Drugie Zgromadzenie Specjalne dla Afryki. Temat: Kościół w Afryce w służbie pojednania, sprawiedliwości i pokoju. Dokument: Africae Munus (9-XI-2011).

- 10. od 10-X do 24-X-2010 r. Zgromadzenie Specjalne dla Bliskiego Wschodu. Temat: Kościół katolicki na Bliskim Wschodzie: komunia i świadectwo. "Mnóstwo tych, którzy uwierzyli, było jednego serca i jednej duszy" (Dz 4,32). Dokument: Eklezja na Bliskim Wschodzie (14-IX-2012).

Wkład synodów w Kościół

Synody Biskupów wniosły skuteczny wkład w odnowę eklezjalną i ugruntowały się jako skuteczna recepcja posoborowej eklezjologii, zwłaszcza jako środek ścisłej współpracy z posługą Piotrową, odzwierciedlając w ten sposób naturę pasterskiego urzędu biskupów i komunii hierarchicznej, gdyż synody te, o ile reprezentują episkopat katolicki, przyczyniają się do udziału wszystkich biskupów w komunii hierarchicznej w trosce o Kościół powszechny (por. Christus Dominus, 5). W ten sposób doprowadzają do powstania kolegialności episkopatu - czułości kolegialnej - potwierdzonej przez Vaticanum II jako jedna z jego podstawowych cech. Dlatego papież Franciszek stwierdza: "Opatrznościowo instytucja Synodu Biskupów miała miejsce w kontekście ostatniego zgromadzenia ekumenicznego. W rzeczywistości Sobór Watykański II, "idąc śladami Soboru Watykańskiego I" i w bruździe autentycznej tradycji eklezjalnej, pogłębił doktrynę o porządku biskupim, koncentrując się w szczególny sposób na jego sakramentalnym i kolegialnym charakterze. Stało się więc ostatecznie jasne, że każdy biskup posiada jednocześnie i nierozdzielnie odpowiedzialność za Kościół partykularny powierzony jego pasterskiej pieczy oraz troskę o Kościół powszechny" (Konstytucja apostolska o święceniach biskupów Kongregacji Nauki Wiary Episkopatu Katolickiego). Episcopalis communio, 2).

Tematy poruszane dotychczas na zwyczajnych Zgromadzeniach Ogólnych, a także na Zgromadzeniach Nadzwyczajnych i Specjalnych, przedstawiały w każdym wieku potrzeby duszpasterskie, a tym samym sprzyjały wzrostowi życia Kościoła, wskazując kierunek, w którym Kościół powinien kroczyć wraz ze swoimi członkami.

w celu realizacji swojej misji ewangelizacyjnej (por. Evangelii Nuntiandi, 14), a także określenie wytycznych dla działań duszpasterskich w tych różnych regionach.

Debaty podczas synodów stanowią aktualne informacje dla papieża i, być może, sugestie dotyczące sprawowania urzędu Piotrowego, stanowiąc uprzywilejowany moment dla rządu Kościoła w komunii. Praxis adhortacji posynodalnych ukazuje wyzwania stawiane Kościołowi oraz współrzędne, po których Kościół musi kroczyć, aby osiągnąć bardziej skuteczną ewangelizację, zdolną do dotarcia do ludzi, których Ewangelia Jezusa Chrystusa ma wzywać do nawrócenia.

W ten sposób intencja papieża Pawła VI przy ustanawianiu synodów osiąga swój cel. Dla wiernych katolików stosowne jest teraz dziękowanie Bogu za owoce przyniesione przez synody i modlitwa, aby nadal były one cennymi momentami dla życia Kościoła Jezusa Chrystusa.