Co roku w czytaniu ewangelicznym z V niedzieli Wielkiego Postu roku C (lub w latach A i B, w poniedziałek tego samego tygodnia) głoszony jest epizod kobiety cudzołożnej (J 8, 1-11). Wszyscy podziwiamy przemożny wpływ postawy Jezusa, który przechodzi od bycia oskarżonym do bycia Sędzią miłosierdzia, zarówno wobec uczonych w Piśmie i faryzeuszy, jak i wobec grzesznej kobiety. I my również odczuwamy impuls i zaproszenie Jezusa do zbadania własnego postępowania przed osądzeniem postępowania innych. W tych krótkich akapitach ograniczymy się do niewielkiej refleksji nad gestem Jezusa: "Pisałem palcem po podłodze"..
Fakty i słowa
Epizod ten jest ujęty w ramy sekcji relacjonującej działalność Jezusa w Jerozolimie podczas obchodów święta Tabernakulum. Nieco niespodziewanie lud (a także czytelnik Ewangelii) napotyka ten epizod, który przerywa przepowiadanie Jezusa w świątyni do wszystkich ludzi (por. 8,2).
Skupiając się na tym konkretnym epizodzie i patrząc na niego całościowo, widzimy, podobnie jak w tak wielu innych epizodach (czy to dotyczących uzdrowienia, czy nawrócenia), że Jezus działa w połączeniu czynów i słów. W rzeczywistości jest to podstawowa zasada zbawczego planu Boga, ogłoszona przez magisterium Kościoła: "Ten plan objawienia realizuje się w słowie i czynie. [gesta et verba] [gesta et verba] nierozerwalnie ze sobą związane, tak że dzieła dokonane przez Boga w historii zbawienia ukazują i potwierdzają naukę i czyny oznaczane przez słowa, a słowa ze swej strony głoszą dzieła i rozświetlają zawartą w nich tajemnicę". (Sobór Watykański II, Dei Verbum, n. 2).
W tym przypadku Jezus zaskakuje nas, łącząc akt dwukrotnego schylenia się, aby napisać palcem po ziemi, a pomiędzy tymi dwoma gestami, wstając, wypowiada zdanie skierowane do oskarżycieli kobiety, którzy chcieli Go skompromitować, aby Go oskarżyć: "Niech ten, kto jest bez grzechu, rzuci pierwszy kamień".. Ta synteza przynosi nieoczekiwany efekt: oskarżyciele stają się oskarżeni przez sędziego Jezusa i uznają swoją winę, "wymykając się jeden po drugim, zaczynając od najstarszego". (8, 9). I obaj zostali: z niezrównanymi słowami św. Augustyna, misera et misericordiaJezus, sam przed kobietą, rozgrzeszył ją z jej winy, zapraszając, by więcej nie grzeszyła. Możemy powiedzieć, że podczas gdy ci mężczyźni zaskoczyli kobietę "w rażącym cudzołóstwie" (8, 4), Jezus zaskoczył ją w "rażące wyrzuty sumienia"..
Palec Boży
Skupmy się teraz na geście: znamienne jest, że narrator chciał się wyrazić mówiąc. "pisał palcem"..
W trzeciej pladze egipskiej powiedziano nam, że "Aaron wyciągnął rękę i uderzył swoją laską w pył ziemi; a pojawiły się gnaty i zaatakowały człowieka i zwierzę. Cały pył ziemi stał się gnatami w całej ziemi egipskiej".. Po nieudanej próbie magików, sami "Powiedzieli do faraona: 'To jest palec Boży'". (Wj 8, 13.15).
Jest to jeden z tzw. "antropomorfizmów", za pomocą których Pismo Święte wyraża boskie działanie przy użyciu członków ludzkiego ciała (inne to: ramię Boże, ręka). Psalmista mówi, że niebo jest dziełem "palce Boga (por. Ps 8, 4). Być może najbardziej znanym epizodem, w którym widzimy palce Boga przy pracy, jest spisanie Prawa na tablicach: "Gdy skończył rozmawiać z Mojżeszem na górze Synaj, dał mu dwie tablice Świadectwa, tablice kamienne napisane palcem Bożym". (Wj 31, 18). Nieco dalej hagiograf upiera się przy boskim pochodzeniu tablic: "Były one dziełem Bożym, a pismo było pismem Bożym wyrytym na tablicach".. To samo w Pwt 9, 10.
W Nowym Testamencie sam Jezus, po wypędzeniu niemego demona i wobec postawy tych, którzy nie uznają boskiego pochodzenia egzorcyzmu, używa tego wyrażenia: "Ale jeśli palcem Bożym wypędzam demony, to przyszło na was królestwo Boże". (Łk 11:20). Wyraźnie Jezus podpowiada im, kim jest.
Palec Chrystusa
W epizodzie cudzołożnicy nie jesteśmy już przed antropomorfizmem, sposobem mówienia o działaniu Boga w świecie, ani nawet przed słowami samego Jezusa, który mówi o "palcu Bożym". Jesteśmy przed tym samym Bogiem uczynionym człowiekiem, który pisze swoim ludzkim palcem.
Dla nas nie ma aż tak wielkiego znaczenia, co mógłby napisać. Możemy powiedzieć, że nie ma sensu go rozwiązywać, bo ewangelista nie mówi nam o tym. Mimo to wypadałoby tu przypomnieć, że prorok Jeremiasz w swojej modlitwie do Boga mówi: "Panie, nadziejo Izraela, ci, którzy Cię opuścili, upadają; ci, którzy się od Ciebie odwracają, zostają pogrzebani w prochu, bo opuścili Pana, źródło wody żywej". (17, 13). Być może ci mężczyźni, widząc Jezusa piszącego na ziemi, przypomnieli sobie słowa proroka i uznali swój grzech.
Znajdujemy się przed Jezusem Chrystusem, który pisze swoim palcem, "palcem Bożym" i wraz ze swoim słowem, "ostrzejszy niż miecz obosieczny [...], który osądza pragnienia i zamiary serca".Chce wyryć w sercach tych ludzi prawo miłosierdzia. To prawo, które Pan zapowiedział już przez usta proroka Jeremiasza: "Umieszczę w nich moje prawo i wypiszę je na ich sercach; będę ich Bogiem, a oni będą moim ludem. Nie będą już musieli uczyć jedni drugich, mówiąc: 'Poznajcie Pana', bo wszyscy mnie poznają, od najmniejszego do największego - mówi Pan - gdy odpuszczę im winy i nie będę już pamiętał ich grzechów. (Jer 31:33-34).
Wniosek
Można by stwierdzić, że połączenie gestu Jezusa Chrystusa piszącego palcem po ziemi i jego ostrych słów całkowicie zmienia scenę: na początku kobieta porzucona na pastwę bezwzględnych oskarżycieli szukających pretekstu do oskarżenia Mistrza; na końcu wszystko kończy się wraz ze zniknięciem tych mężczyzn, którzy zaczynają uznawać swoje grzechy i kobiety, która odchodzi wolna od winy po wysłuchaniu jedynego, który może odpuścić grzechy, Jezusa, miłosiernego Sędziego.
