W tych katechezach papież przedstawia starość jako dar, który należy chronić i wychowywać, abyśmy wiedzieli, jak ją przyjąć i pielęgnować, aby zajaśniała ludzka i chrześcijańska misja osób starszych.
Starość jako dar i błogosławieństwo
Zaczęło się od umieszczenia starości w jednostkowych ramach protagonistycznych wieków życia. Obecnie osoby starsze są liczniejsze niż w innych okresach historii, a jednocześnie od ubiegłego stulecia są bardziej zagrożone odrzuceniem: "Wywyższanie młodości jako jedynego wieku godnego ucieleśnienia ideału człowieka, połączone z pogardą dla starości postrzeganej jako słabość, degradacja lub kalectwo, było dominującym znakiem XX-wiecznego totalitaryzmu". (Audiencja generalna, 23-II-2022). Dziś w dominującej kulturze nie docenia się jakości duchowej osób starszych, ich poczucia wspólnoty, ich dojrzałości i mądrości. A to, w oczach papieża, implikuje "pustka myśli, wyobraźni, twórczości"..
"Z tymi katechezami na starość". -zadeklarowała-. "Chciałbym zachęcić wszystkich do inwestowania myśli i uczuć w dary, które przynosi ze sobą i dla innych wiek życia". (tamże) Starsi są jak korzenie drzewa: sok, jeśli ta "strużka" - że tak powiem - nie wypłynie z korzeni, nie będzie ani kwiatów, ani owoców (por. tamże).
Szansa na uczynienie świata bardziej ludzkim
Biblia pokazuje, że dojrzewanie człowieka i jego duchowa jakość wymaga długiego czasu inicjacji, wsparcia między pokoleniami, przekazywania doświadczeń, jak długiej "fermentacji", dialogu między dziadkami i dziećmi, wyznaczającego skrajne epoki. Ale "współczesne miasto ma tendencję do wrogości wobec osób starszych (nieprzypadkowo także wobec dzieci)". (Rozprawa ogólna, 2-III-2022). Dlatego bez dialogu międzypokoleniowego mamy "społeczeństwo jałowe, bez przyszłości, społeczeństwo, które nie patrzy na horyzont, ale patrzy na siebie". (ibid).
Starość, mówi Franciszek, może uratować świat, bo przychodzi przed dniem zniszczenia. Przypomnij sobie historię Noego i potopu oraz rozważania Jezusa (por. Łk 17, 26-27). To może nas spotkać bez ratowania przez roboty. Jezus ostrzega, że jeśli będziemy dbać tylko o jedzenie i picie, a nie o podstawowe sprawy naszego życia - jakość duchową, troskę o wspólny dom, sprawiedliwość i miłość - możemy przyzwyczaić się do zepsucia.
Dlatego Franciszek mówi do osób starszych: "Macie obowiązek potępić ludzkie zepsucie, w którym żyjemy i w którym trwa ten relatywistyczny sposób życia, całkowicie względny, jak gdyby wszystko było zgodne z prawem. Proszę bardzo. Świat potrzebuje, potrzebuje silnych młodych ludzi, którzy pójdą do przodu, i mądrych starych ludzi". (ibid).
"Pamięć" i "świadectwo" przeżytej wierności
Papież przygląda się także tzw. "Kantykowi Mojżesza", który jest jakby duchowym testamentem tego, który był przewodnikiem Narodu Wybranego (por. Deut 32 i nast.). Piękne wyznanie wiary, które przekazuje, jako cenne dziedzictwo, pamięć o wierności Boga wobec swojego ludu. Również nasi starsi mogą osiągnąć tę jasność, tę mądrość, która pochodzi z dobrze spędzonych lat, a więc zdolność do przekazania ("tradycji") znaczenia historii, która minęła.
"W naszej kulturze -Francisco zauważa, "Tak "politycznie poprawna", ta droga jest utrudniona na różne sposoby: w rodzinie, w społeczeństwie i w samej wspólnocie chrześcijańskiej. Niektórzy proponują nawet zniesienie nauczania historii, jako zbędnych informacji o światach, które nie mają już znaczenia, co zabiera środki na wiedzę o teraźniejszości. Tak jakbyśmy urodzili się wczoraj! (Rozprawa ogólna, 23-III-2022)
Dlatego papież zaznacza: "Byłoby dobrze, gdyby w planach katechezy od początku znalazł się także nawyk słuchania przeżytego doświadczenia osób starszych".W ten sposób wchodzą do "ziemi obiecanej" (życia wiary), którą Bóg przygotowuje dla każdego pokolenia.
Ochrona osób starszych, kształcenie w zakresie opieki nad osobami starszymi
Franciszek mówi, że do społeczeństwa należy wychowanie wszystkich do czci osób starszych (por. Audiencja generalna 20-IV-2022). Biblia kondensuje ten obowiązek, gdy nakazuje "czcić ojca i matkę", sugerując szerszą interpretację. Często jednak nie wywiązujemy się z tego obowiązku. "Honoru brakuje, gdy nadmierna pewność siebie, zamiast przejawiać się jako łagodność i czułość, czułość i szacunek, staje się nieuprzejmością i prekaryzacją. Kiedy słabość jest wytykana, a nawet karana, jakby to była wina. Gdy oszołomienie i zagubienie stają się okazją do kpin i agresji". (ibid).
To, ostrzega następca Piotra, otwiera drogę do niewyobrażalnych ekscesów w społeczeństwie.
Most między młodymi i starymi
Papież nalegał na pielęgnowanie "przymierza między pokoleniami", aby otworzyć przyszłość (por. Audiencja generalna, 27 kwietnia 2022 r.). Opiera się na Księdze Rut, którą uważa za komplementarną wobec Pieśni nad Pieśniami w wyjaśnianiu wartości miłości zaślubinowej, ponieważ celebruje ona moc, poezję i siłę miłości, którą można odnaleźć w więzach rodziny i pokrewieństwa.
Opierając się na innej historii biblijnej, o starcu Eleazarze (por. 2 M, 18 i nast.), Franciszek wyjaśnia, jak wierność w starości ukazuje "honor", jaki jesteśmy winni wierze i jaki jej oddajemy, gdy żyjemy nią do końca, nawet gdy musimy iść pod prąd (por. Audiencja generalna, 4 maja 2022).
Przeciwstawiając się stanowisku gnostyckiemu (wiara czysto teoretyczna i spirytualistyczna, która nie jest "skażona" życiem i nie ma wpływu na społeczeństwo), Franciszek oświadcza, że "Praktyka wiary nie jest symbolem naszej słabości, ale znakiem jej siły. (tamże).
I tak: "Pokażemy z całą pokorą i stanowczością, właśnie na starość, że wiara nie jest czymś 'dla starych ludzi', ale czymś żywotnym. Uwierz w Ducha Świętego, który czyni wszystko nowym, a On chętnie nam pomoże".. Żywa wiara jest dziedzictwem starości.
Hojność osób starszych jest owocem i gwarancją godnej podziwu młodości.
Z biblijnej postaci Judyty - bohaterki, która ratuje swój lud dzięki sile i odwadze swojej miłości - Franciszek wyciąga inne ważne wnioski (por. Audiencja generalna, 11 maja 2022 r.).
"Małe dzieci uczą się siły czułości i szacunku dla kruchości: niezastąpione lekcje, które łatwiej przekazać i otrzymać u dziadków. Dziadkowie ze swej strony uczą się, że czułość i kruchość to nie tylko oznaki dekadencji: dla młodych są to przejścia, które czynią przyszłość człowiekiem.
Księga Hioba uczy, że starość może z wiarą pokonać próby - pandemie, choroby, wojny - i w ten sposób otworzyć nadzieję dla wszystkich (por. Audiencja generalna, "Księga Hioba")., 18-V-2022). Wobec poważnych prób, które Bóg dopuszcza, i pozornego "milczenia" Boga, Hiob nie kurczy się i manifestuje swoją wiarę: "Wiem, że żyje mój Odkupiciel i że wreszcie powstanie z prochu: po zdarciu mojej skóry i odejściu mojego ciała zobaczę Boga. Ja sam go zobaczę, i żaden inny; moje własne oczy go zobaczą". (19, 25-27).
Miłość do sprawiedliwości, modlitwa i "magisterium kruchości".
Papież zwraca się także do Księgi Eklezjastesa czyli Eklezjastesa. Uczy, jak pokonać rozczarowanie, które przychodzi ze starością ("wszystko jest próżnością".), z zamiłowaniem do sprawiedliwości; a jest to znak wiary, nadziei i miłości (por. Audiencja generalna, 25-V-2022). Zamiast cynizmu i letniości (acedia), które łączą wiedzę i nieodpowiedzialność, udana starość staje się antidotum na rozczarowanie, sceptycyzm i paraliżujące zniechęcenie.
To wymaga modlitwy. Czerpiąc z Psalmu 71, Franciszek wskazuje na pewne cechy modlitwy w starości. "Wszyscy jesteśmy kuszeni, by ukrywać naszą wrażliwość, by ukrywać naszą chorobę, nasz wiek i naszą starość, ponieważ obawiamy się, że są one wstępem do utraty naszej godności. (Rozprawa ogólna, 1-VI-2022).
Starzec odkrywa na nowo modlitwę i świadczy o jej mocy. "Osoby starsze, poprzez swoją słabość, mogą uczyć tych w innych wiekach życia, że wszyscy potrzebujemy porzucić się Panu, przywołać Jego pomoc. W tym sensie wszyscy musimy uczyć się od starości: tak, jest dar w starości rozumianej jako oddanie się pod opiekę innych, poczynając od samego Boga". (Ibidem).
To powoduje, że "magisterium kruchościnie ukrywać słabości starości, to lekcja od osób starszych dla nas wszystkich.
Ludzkie i chrześcijańskie posłannictwo osób starszych
W Ewangelii Jana Nikodem pyta Jezusa: "Jak można urodzić się starym?" (J 3:4). A Jezus wyjaśnia mu, że starość jest okazją do duchowego odrodzenia i niesienia orędzia przyszłości, miłosierdzia i mądrości (por. Audiencja generalna, 8-VI-2022).
Dzisiaj, mówi papież, "Starość jest szczególnym czasem rozwiązania przyszłości technokratycznej iluzji biologicznego i robotycznego przetrwania, ale przede wszystkim dlatego, że otwiera na czułość twórczego i generatywnego łona Boga". (tamże).
I tak uczy: "Starzy ludzie są posłańcami przyszłości, starzy ludzie są posłańcami czułości, starzy ludzie są posłańcami mądrości przeżytego życia". (tamże).
Szkoła akceptacji i służby
Na podstawie opowiadania o uzdrowieniu teściowej Szymona (por. Mk 1, 29-31) Franciszek rozważa: "Kiedy jesteś stary, nie jesteś już odpowiedzialny za swoje ciało. Trzeba nauczyć się akceptować swoje ograniczenia, to, czego już nie można robić". (por.. Audytorium ogólne 15-VI-2022: "Ja też muszę teraz chodzić z laską".).
teściowa Piotra "Wstał i zaczął im służyć". Mówi papież: "Starsi, którzy zachowują dyspozycję do uzdrawiania, pocieszania, wstawiania się za swoimi braćmi - czy to uczniami, setnikami, ludźmi nękanymi przez złe duchy, ludźmi odrzuconymi... - są może najwyższym świadectwem czystości tej wdzięczności, która towarzyszy wierze".. Wszystko to, jak zauważa, nie dotyczy wyłącznie kobiet. Ale kobiety mogą uczyć mężczyzn wdzięczności i czułości wiary, którą czasem trudniej im zrozumieć.
W dialogu między Jezusem zmartwychwstałym a Piotrem na końcu Ewangelii Jana (21, 15-23, por. Audiencja generalna 22-VI-2022) Franciszek znajduje również podstawę swojej rady dla osób starszych:
"Trzeba być świadkiem dla Jezusa nawet w słabości, w chorobie i w śmierci".. Ponadto Pan zawsze przemawia do nas w zależności od naszego wieku. A nasi następcy muszą nauczyć się pozwalać sobie na pouczanie i formowanie przez naszą własną słabość, naszą bezsilność, naszą zależność od innych, nawet w naszym ubraniu, w naszym chodzie.
To właśnie życie duchowe daje nam tę siłę i mądrość, aby wiedzieć jak się pożegnać z uśmiechem: "Radosne pożegnanie: przeżyłem swoje życie, zachowałem wiarę"..
To do innych, zwłaszcza młodych, należy pomoc osobom starszym, aby żyły i wyrażały tę mądrość, a także umiały ją przyjąć.
Czas dać świadectwo życiu, które już nie umiera
W tym samym duchu, pod koniec katechezy, Papież zaprasza nas do ponownego odczytania pożegnania Jezusa (por. J 14): "Gdy odejdę i przygotuję wam miejsce, przyjdę ponownie i przyjmę was do siebie, abyście, gdzie Ja jestem, tam i wy byli. (14, 3).
Następca Piotra potwierdza: "Czas życia na ziemi jest łaską tego przejścia. Domniemanie zatrzymania czasu - pragnienie wiecznej młodości, nieograniczonego dobrobytu, władzy absolutnej - jest nie tylko niemożliwe, jest urojone". (por. Audiencja generalna, 10-VIII-2022).
Tu na dole życie jest inicjacją, niedoskonałością na drodze do pełniejszego życia. I Franciszek korzysta z okazji, by to powiedzieć, w naszym przepowiadaniu, gdzie obfituje błogosławieństwo, światło i miłość, "może brakuje mu trochę życia"..
W związku z tym jest oryginalna katecheza papieża nt. "białowłosy staruszek" która pojawia się w Księdze Daniela (7, 9; por. Audiencja generalna, 17-VIII-2022). W ten sposób zwykle przedstawia się Boga Ojca. Ale to - zauważa Franciszek "to nie jest głupi symbol". które powinny być zdemaskowane. Jest symbolem wiecznego istnienia, wieczności Boga, zawsze starego i zawsze nowego, z jego siłą i jego bliskością; "bo Bóg zawsze zaskakuje nas swoją nowością, zawsze wychodzi nam na spotkanie, każdego dnia w sposób szczególny, na ten moment, dla nas"..
Franciszek zakończył swoją katechezę o starości kontemplacją tajemnicy Wniebowzięcia Maryi Panny (por. Audiencja generalna, 24-VIII 2022). Na Zachodzie - przypomniał - kontemplujemy Ją uniesioną wysoko, otuloną chwalebnym światłem; na Wschodzie przedstawiana jest w pozycji leżącej, śpiącej, otoczona przez modlących się Apostołów, podczas gdy Zmartwychwstały nosi Ją na rękach jak dziecko. Papież zwraca uwagę, że należy podkreślić związek Wniebowzięcia Matki Bożej ze Zmartwychwstaniem Pańskim, z którym związane jest nasze własne.
Maryja poprzedza nas w swoim wniebowzięciu do nieba, także jako figura Kościoła, który będzie w końcu: przedłużeniem zmartwychwstałego ciała Chrystusa, uczynionym rodziną. Jezus mówi o tym - o pełni życia, która czeka nas w Królestwie Niebieskim - za pomocą różnych obrazów: uczta weselna, uczta z przyjaciółmi, bogate żniwo, owoce, które przychodzą, nie bez bólu.
Z tego wszystkiego i dla dobra innych - zaproponował Franciszek, włączając siebie do grupy - my, ludzie starsi, musimy być ziarnem, światłem, a także niepokojem tej pełni życia, która nas czeka.
