Jezus i niekanoniczne źródła na jego tematW poprzedni artykuł Zajmowaliśmy się niechrześcijańskimi i niekanonicznymi źródłami o Jezusie z Nazaretu. Teraz zilustrujemy, choć pokrótce, te kanoniczne, tj. te uważane przez Kościół za święte i wiarygodne.
Listy Pawła i Dzieje Apostolskie
Listy Pawłowe, czyli Listy Apostoła Pawła, są częścią Nowego Testamentu. Zostały napisane w latach 51-66 przez Pawła z Tarsu, lepiej znanego jako św. Paweł, zwanego "Apostołem Pogan", ponieważ wraz z nim chrześcijańskie nauczanie przekroczyło granice zachodniej Azji.
Paweł nigdy nie spotkał Jezusa, ale jego pisma stanowią najstarsze dokumenty na jego temat, a także dowodzą, że "kerygmat" (głoszenie tożsamości Jezusa, Syna Bożego, który narodził się, umarł i zmartwychwstał zgodnie z Pismem Świętym) został ustalony już mniej niż dwadzieścia lat po śmierci Chrystusa.
Więcej informacji można znaleźć w innych pismach Nowego Testamentu, zwłaszcza w Dzieje ApostolskieEwangelia Łukasza, kronika wyczynów apostołów Jezusa z Nazaretu po jego śmierci, w szczególności Piotra i Pawła. Dzieło to przypisuje się autorowi jednej z Ewangelii synoptycznych, Łukaszowi (lub Lucanowi), który najprawdopodobniej napisał ją między 55 a 61 rokiem n.e. (narracja w rzeczywistości urywa się na pierwszej części życia Pawła i jego uwięzieniu w Rzymie, a nie na jego śmierci, która nastąpiła kilka lat później).
Na podstawie Dziejów Apostolskich i Listów Pawłowych można ekstrapolować biografię Jezusa z Nazaretu poza Ewangelie i obserwować, jak choć skąpa w szczegóły, jest całkowicie zgodna z tym, co jest opowiadane w samych Ewangeliach, a ponadto napisana przez różnych i niezależnych autorów.
W rzeczywistości możemy wywnioskować z tych pism, że Jezus nie był istotą anielską, ale "człowiekiem" (Rzymian 5:15): nie był istotą anielską, ale "człowiekiem" (Rzymian 5:15); "zrodzony z niewiasty" (Galacjan 4:4); pochodził od Abrahama (Galacjan 3:16) przez plemię Judy (Hebrajczyków 7:14) i przez ród Dawida (Rzymian 1:3); jego matka miała na imię Maria (Dz 1, 14); był nazywany Nazarejczykiem (Dz 2, 22 i 10, 38) i miał "braci" (o tym również porozmawiamy w innym artykule poświęconym "semityzmom") (1 Kor 9, 5; Dzieje Apostolskie 1, 14), z których jeden nazywał się Jakub (Galacjan 1, 19); był ubogi (2 Koryntian 8, 9), cichy i łagodny (2 Koryntian 10, 1); został ochrzczony przez Jana Chrzciciela (Dzieje Apostolskie 1, 22); zgromadził uczniów, z którymi żył w stałej i bliskiej relacji (Dz 1, 21-22); dwunastu z nich nazwano "apostołami", a do tej grupy należeli między innymi Kefas, czyli Piotr, i Jan (1 Kor 9, 5; 15, 5-7; Dz 1, 13-26).
W trakcie swojego życia Jezus dokonał wielu cudów (Dz 2:22), uzdrowił i przyniósł korzyść wielu ludziom (Dz 10:38); pewnego razu ukazał się swoim uczniom w chwale przemieniony (2 P 1:16-18); został zdradzony przez Judasza (Dz 1:16-19); w noc zdrady ustanowił Eucharystię (1 List do Koryntian 11:23-25); męczył się w modlitwie (List do Hebrajczyków 5:7); był wyszydzany (List do Rzymian 15:3) i przedkładany nad mordercę (Dzieje Apostolskie 3:14); cierpiał pod Herodem i Poncjuszem Piłatem (1 List do Tymoteusza 6:13; Dzieje Apostolskie 3:13; 4:27; 13:28); został ukrzyżowany (List do Galacjan 3:1; 1 List do Koryntian 1:13, 23; 2:2; Dzieje Apostolskie 2:2); został ukrzyżowany (List do Galacjan 3:1; 1 List do Koryntian 1:13. 23; 2, 2; Dzieje Apostolskie 2, 36; 4, 10) poza bramą miasta (Hebrajczyków 13, 12); został pochowany (1 Koryntian 15, 4; Dzieje Apostolskie 2, 29; 13, 29); zmartwychwstał trzeciego dnia (1 Koryntian 15, 4; Dzieje Apostolskie 10, 40); następnie ukazał się wielu (1 Koryntian 15, 5-8; Dzieje Apostolskie 1, 3; 10, 41; 13, 31); i wstąpił do nieba (Rzymian 8, 34; Dzieje Apostolskie 1, 2. 9-10; 2, 33-34).
Ewangelie
Ewangelie kanoniczne (które stanowią część oficjalnego kanonu biblijnego kościołów chrześcijańskich i które nawet niechrześcijańscy uczeni uznają dziś za historycznie autentyczne) są cztery: "według" Mateusza, Marka, Łukasza (te pierwsze trzy Ewangelie są również nazywane Ewangeliami synoptycznymi) i Jana.
Termin "ewangelia" pochodzi od greckiego "εὐαγγέλιον" (euangèlion), zlatynizowanego na "evangelium" i ma kilka znaczeń.
Z jednej strony, w klasycznej literaturze greckiej oznacza wszystko, co wiąże się z dobrą nowiną, tj.: samą dobrą nowinę; dar ofiarowany posłańcowi, który ją przynosi; ofiarę wotywną dla bóstwa w podzięce za dobrą nowinę.
W sensie chrześcijańskim wskazuje jednak na dobrą nowinę "tout court" i zawsze ma związek z Jezusem z Nazaretu:
- Ewangelia o Jezusie, dobra nowina przekazywana przez apostołów o dziele i naukach Nazarejczyka, a zwłaszcza o Jego zmartwychwstaniu i życiu wiecznym (w tym sensie obejmuje również dokumenty, które znamy dzisiaj jako Ewangelie);
- Ewangelia Jezusa, czyli dobra nowina przyniesiona tym razem przez samego Jezusa, a mianowicie Królestwo Boże i spełnienie mesjańskich oczekiwań;
- Ewangelia - Jezus, w tym przypadku osoba Jezusa, dana przez Boga ludzkości.
"Tannaìm" i katecheza
We wczesnych latach po śmierci Nazarejczyka "ewangelia" (słowo to obejmowało obecnie trzy wymienione wyżej znaczenia) była przekazywana w formie katechezy, terminu pochodzącego od greckiego "κατήχησις", "katechèsis" (od czasownika "κατηχήω", "katecheo", złożonego z przyimka "κατά", "katá", i rzeczownika "ηχώ", echo, czyli "echo", stąd: "wywoływać rezonans", "dawać echo").
Jezus nie pozostawił niczego na piśmie, podobnie jak inni wielcy żydowscy nauczyciele jego czasów, znani jako "misznaicy" (ok. 10 do 220 r. n.e.), zwani Tannaìm. Byli oni prawdziwymi katechetami. Oznacza to, że przekazywali spisane Prawo w formie ustnej, a tradycja, która się kształtowała, od nauczyciela do ucznia, poprzez ciągłe powtarzanie fragmentów Pisma Świętego, przypowieści, sentencji i orzeczeń ("midrasz", liczba mnoga od "midrasz") skonstruowanych w formie poetyckiej, a czasem w formie kantylacji, często używając figur retorycznych, takich jak aliteracja, aby sprzyjać mnemonicznemu przyswajaniu tego, co było deklamowane. Jezus również stosował tę metodę, a kilka przykładów podamy w późniejszym artykule.
Korpus utworzony z ich nauk doprowadził do powstania Talmudu i Miszny (tekstów egzegetycznych zawierających nauki tysięcy rabinów i uczonych do IV wieku naszej ery). Miszna, nawiasem mówiąc, pochodzi od hebrajskiego rdzenia "shanah" (שנה): "powtarzać [to, czego się naucza]". W języku aramejskim odpowiada "tanna" (תנא), stąd "Tannaìm".
Szeroki "oddźwięk" tej "dobrej nowiny" przekazywanej ustnie skłonił w pewnym momencie Kościół do spisania jej, a następnie przetłumaczenia na kulturalny i uniwersalny język tamtych czasów (grecki). W rzeczywistości wiemy, że w latach pięćdziesiątych pierwszego wieku różne pisma zawierające "Ewangelię" (Łk 1:1-4) były już w obiegu. Rozwój spisanego Nowego Testamentu nie wykluczał jednak kontynuacji ustnej działalności katechetycznej. Wręcz przeciwnie, można powiedzieć, że głoszenie było kontynuowane, w obu mediach, ręka w rękę.
Ponownie w latach pięćdziesiątych sam Paweł mówi do Koryntian (w drugim liście, który napisał do tej wspólnoty), że wszystkie kościoły chwaliły jednego brata za napisaną przez niego Ewangelię. Bez wątpienia miał na myśli Łukasza, brata, który był najbliżej niego podczas jego podróży, nawet do tego stopnia, że opisał jego wyczyny w Dziejach Apostolskich.
Potwierdziłoby to ustalenia biblistów, takich jak Jean Carmignac (1914-1986) i John Wenham (1913-1996), według których kanoniczne Ewangelie powinny zostać cofnięte o kilka dekad w stosunku do ich najczęściej akceptowanego datowania. Gdyby mieli rację, oznaczałoby to, że Ewangelie zostałyby napisane, gdy wielu naocznych świadków opowiadanych wydarzeń wciąż żyło, jak stwierdza Paweł, pisząc do Koryntian (1 Kor 15:6) o ukazaniu się Jezusa "więcej niż pięciuset braciom naraz, a większość z nich wciąż żyje".
Wykluczyłoby to zatem jakąkolwiek możliwość sporu sądowego.
