Wolne Kościoły pochodzenia protestanckiegoNieco ponad rok temu w genewskiej katedrze odbyła się pierwsza celebracja eucharystyczna po pięciu wiekach braku katolickiego ceremoniału. Uroczystość, która na nowo postawiła na idee teologii reformowanej. W tym artykule odnosimy się do tych wspólnot, które były częścią protestanckiej "drugiej reformacji", której patronowali w Szwajcarii Zwingli i Kalwin. Stamtąd rozprzestrzenił się na cały świat do 75 milionów chrześcijan należących do ogólnoświatowego Aliansu Reformowanego.
Ich wpływ w świecie idei i w społeczeństwie jest jeszcze większy. Bywają też nazywani purytanami, prezbiterianami i kongregacjonalistami. Wspólnoty te rozwijały się nie tylko w Szwajcarii, ale także we Francji, Holandii, Szkocji, USA, Ameryce Łacińskiej i Korei. Kalwinizm stał się więc fenomenem na skalę światową.
Szwajcarskie pochodzenie
W niemieckojęzycznej Szwajcarii Ulrich Zwingli (1484-1531) głosił radykalizm, którego nie lubił sam Luter. Na dyspucie w Marburgu w 1529 r. starł się ze szwajcarskim reformatorem, który bronił jedynie symbolicznego wymiaru Eucharystii. Zwingli należał do tego samego pokolenia co Luter i dlatego nigdy nie chciał być nazywany luteraninem, choć akceptował naukę o usprawiedliwieniu tylko z wiary. Ponadto Zwingli widział w Chrystusie nauczyciela i wzór, natomiast dla Lutra Chrystus był Zbawicielem, który z czystego miłosierdzia przebacza i daje życie wieczne. Mentalność Lutra była zawsze naznaczona teologią krzyża, Zwingliego - filozofią humanistyczną z jej metodami, logiką i intelektualistycznymi wymaganiami. Przesadzano z duchowymi i intelektualistycznymi tendencjami humanizmu.: żadnych obrazów ani sakramentów, ale przede wszystkim liturgię Słowa.
Jan Kalwin (1509-1564) dokonał przełomu w protestantyzmie. Otrzymał wykształcenie prawnicze, które wpłynęło na ekspozycję doktryny oraz organizację cywilną i kościelną. Niestrudzony pracownik, starał się stworzyć w Genewie warunki życia wczesnego Kościoła. Regulacji podlegały więc wszystkie aspekty życia społecznego: nie tylko kazania i śpiewy religijne, ale także karane śmiercią bluźnierstwo, cudzołóstwo czy obraza własnych rodziców. Ta surowa organizacja, której poddał miasto, miała pewne pozytywne konsekwencje, jak np. poprawa ogrzewania, przemysłu włókienniczego i opieki zdrowotnej. W sam dzień swojej śmierci zgromadził wokół łóżka swoich przyjaciół, aby wygłosić do nich kazanie. Gdy zmarł 27 maja 1564 roku, przy jego trumnie płakała cała Genewa. W ten sposób osiągnął prawdziwą teokrację pod bezpośrednim panowaniem słowa Bożego.
Kalwin ma taką samą koncepcję usprawiedliwienia jak Luter, a nawet potęguje ją "doktryną predestynacji".
Pablo Blanco
Kalwin wyjaśnił swoją doktrynę w traktacie zwanym instytucja chrześcijańskajedno z najbardziej wpływowych dzieł literatury światowej, wraz z Mały katechizm Lutra. Kalwin ma taką samą koncepcję usprawiedliwienia jak Luter, a nawet ją intensyfikuje, wprowadzając "doktrynę o predestynacji". Pisze: "To, co w naszych duszach jest najbardziej szlachetne i godne pochwały, jest nie tylko zranione i uszkodzone, ale całkowicie zepsute". Kalwin utożsamia grzech pierworodny i concupiscencję, rozumianą jako opozycja między człowiekiem a Bogiem, między tym, co skończone, a tym, co nieskończone, jak powie później Karl Barth. Człowiek rodzi się grzeszny i po chrzcie takim pozostaje: "Człowiek sam w sobie nie jest niczym innym, jak tylko concupiscencją". Dlatego a) człowiek nie jest wolny, ale całkowicie podlega złu; b) wszystkie duchowe dzieła człowieka są grzechem; c) dzieła sprawiedliwych też są grzechem, choć Chrystus je zna i ukrywa; d) usprawiedliwienie to samo nieuznanie grzechu.
2. Teologia kalwińska
Calvin był genialnym wszechstronnym zawodnikiem - napisał Lortz. Nauczana przez niego doktryna, nawet jeśli jest pod wpływem Lutra, jest oryginalnym produktem. Miał też systematyczną głowę, typową dla kogoś, kto kształcił się w naukach prawnych, ale miał też czułe i delikatne serce. Ponadto - pisze Gómez Heras - "Kalwin potrafił nadać swojemu protestantyzmowi bardziej uniwersalny charakter niż Luter", z czego wynikał misyjny dynamizm kalwinistów, ich zamiłowanie do ryzyka i przygody, a nawet ekumeniczne usposobienie. Tacy teologowie jak Zwingli, Bucer, Bullinger, Laski i Knox wnieśli wkład w proprium do wiary reformowanej, która w każdej wspólnocie kościelnej przybiera inną fizjonomię. Niemniej jednak występują pewne elementy wspólne, wśród których, w drodze syntezy z powyższego, możemy wyróżnić następujące:
a) Na zreformowanym obszarze zasada sola Scripturai skłania się ku dosłownej interpretacji Biblii. Obok niego wyznania wiary są świadectwami związanymi z czasem, w których wspólnota uznaje swoje przekonania. Tradycja reformowana wydała liczne wyznania wiary, m.in. Deklarację Teologiczną z Barmen (1934),. Podstawy w perspektywie Credo Holenderskiego Kościoła Reformowanego (1949) oraz wyznanie wiary Zjednoczonego Kościoła Prezbiteriańskiego w Stanach Zjednoczonych (1967).
Choć nie cieszą się one takim autorytetem, jaki mają konfesyjne pisma luteranizmu (zwłaszcza. Wyznanie Augsburskie i katechizmy Lutra). Nie ma zatem pisma konfesyjnego, które byłoby wiążące dla wszystkich wspólnot reformowanych. Kongregacjonalistyczna zasada autonomii każdej wspólnoty przewiduje nawet prawo do ustalania podstaw własnej wiary.
Kalwinizm bardziej niż luteranizm zajmuje się koncepcją osobistego uświęcenia, które prowadzi do wypełnienia prawa i zadania uświęcenia świata.
Pablo Blanco
b) Koncepcja wybrania osoby w Chrystusie jest atomowa: zbawienie człowieka nie zależy od dobrej woli czy własnych dyspozycji, ale od samej wiary: kto wierzy, jest predestynowany. U Kalwina natomiast - w przeciwieństwie do Lutra - można znaleźć pewne podporządkowanie boskości Chrystusa, z pewną tendencją nestoriańską. Klasyczna reformowana nauka o "podwójnej predestynacji" (do zbawienia lub potępienia) ma dziś niewielkie znaczenie. Ale w równym stopniu tematy wiary i świętości, pokuty i nawrócenia są nadal centralne dla teologii reformowanej. Kalwinizm bardziej niż luteranizm zajmuje się koncepcją osobistego uświęcenia, które prowadzi do wypełnienia prawa i zadania uświęcenia świata.
c) Fundamentalne znaczenie ma również rzeczywistość Boga żywego objawiona w Piśmie Świętym. Suwerenne i bezinteresowne objawienie Boga w Jezusie Chrystusie wyjaśnił w sposób przekonujący najważniejszy reformowany teolog czasów nowożytnych Karl Barth. Dobrze pokazuje, co należy rozumieć przez. soli Deo gloria, Szwajcarskiego reformatora interesowała bowiem wyłącznie chwała Boża, a nie tak bardzo jak Lutra własne zbawienie. Można to rozpoznać w nauce o suwerenności Boga: Bóg realizuje swoją wolę w świecie tylko w jeden sposób, przez suwerenność założoną w Jezusie Chrystusie i wykonywaną przez Niego.
d) Na stronie "teologia przymierza Chrześcijaństwo reformowane rozwija myśl o suwerenności Boga w perspektywie historii zbawienia i uznaje Stary i Nowy Testament za jedność: "przymierze uczynków" i "przymierze łaski" są wobec siebie uporządkowane. Wartość Starego Testamentu w chrześcijaństwie reformowanym znajduje tu swój fundament. Zaangażowanie chrześcijanina w przymierze zawarte z Bogiem leży u podstaw etyki chrześcijańskiej ("etyka przymierza") jako konsekwencja suwerenności Boga w świecie. To właśnie z tej pozytywnej perspektywy chrześcijaństwo reformowane znajduje siłę do działania w świecie.
e) Na stronie sakramenty -Chrzest i Wieczerza są związane ze Słowem; są znakami i pieczęciami zwiastowania łaski. Chrzest nie jest konieczny do zbawienia, ale jest poważnym przykazaniem Chrystusa, dlatego według propozycji anabaptystów bywa odkładany na okres dorosłości. Doktryna Wieczerzy - obchodzonej cztery razy w roku - leży pomiędzy doktryną Lutra i Zwingliego. Formy klasycznej doktryny (duchowa obecność Kalwina i kon-substancjacja Lutra) są rozumiane jako próby zrozumienia tej samej wiary eucharystycznej, tak aby nie była ona już postrzegana jako źródło podziału. Dlatego praktykują między sobą interkomunię lub tak zwaną "gościnność eucharystyczną". Jeśli w luterańskim rozumieniu Eucharystii jest ciało Chrystusa; u Kalwina jesta w Zwingli tylko oznacza.
f) W przeciwieństwie do pewnego pesymizmu antropologicznego charakterystycznego dla luteranizmu, znajdujemy kalwiński optymizm, który rozumie świat jako zadanie. W kalwinizmie można znaleźć etyka działania i sukcesuEtyka kalwińska, która przyniesie mu wielki sukces w działalności misyjnej. Nie na darmo socjolog Max Weber sformułował teorię etyki kalwińskiej jako fundamentu ducha kapitalistycznego, choć teoria ta została głęboko zakwestionowana.
Jeśli dla Lutra religia jest czymś zasadniczo wewnętrznym, to u Kalwina ma ona wyraźnie społeczny wymiar. W odróżnieniu od pewnego luterańskiego cichego spokoju, znajdujemy kalwiński aktywizm, który sprzyja strukturze demokratycznej: "kalwinista - zapewnia Algermissen - który działa z powodzeniem na chwałę Boga, czuje się wybrany, predestynowany". Zasada ta tłumaczyłaby rozwój gospodarczy w krajach anglosaskich, gdzie kalwinizm szybko zatriumfował. Tu również pojawiają się różnice z poglądem katolickim, który stara się połączyć sukces osobisty z zasadą solidarności.
Jeśli dla Lutra religia jest czymś zasadniczo wewnętrznym, to dla Kalwina ma ona wyraźnie społeczny wymiar.
Pablo Blanco
Ideał kalwiński charakteryzuje się z jednej strony prostotą i trzeźwością obyczajów i postępowania, a z drugiej strony żywym zainteresowaniem kwestiami społecznymi i politycznymi, nauką i sztuką. Jest to tzw. "moralność purytańska", która tak bardzo naznaczyła - na dobre i na złe - rozwój niektórych krajów. Etyka jest postrzegana jako posłuszeństwo i realizacja porządku kościelnego obok porządku społecznego i politycznego. Jak widzieliśmy, Kalwin opowiadał się za współpracą kościoła i państwa: są to dwie odrębne władze, ale podporządkowane suwerenności Boga, które muszą współpracować dla dobra jedynej ludzkiej społeczności. Luterański dualizm, który rozróżnia władzę świecką i duchową, jest obcy myśli reformowanej. Władza czasowa jest niemal utożsamiana z władzą religijną.
3. Kościół i ekumenizm
Według Kalwina Kościół jest niewidzialną wspólnotą predestynowanych, ale staje się widzialny w swojej misji prowadzenia wszystkich. Panowanie Chrystusa ma się objawiać i realizować poprzez posługi Kościoła, dlatego struktura Kościoła ma decydujące znaczenie. Wiara i dyscyplina mają pierwszeństwo we wspólnocie, a państwo musi wspierać Kościół. Stanowi to zazwyczaj Kościoły krajowe. Podczas gdy w luteranizmie władza doczesna miała pierwszeństwo przed duchową, w kalwinizmie jest odwrotnie, do tego stopnia, że innowiercom w sprawach religii oferuje się privigelium emigrandi.
Dla Kalwina wiara i dyscyplina mają pierwszeństwo w społeczności, a państwo musi pomagać Kościołowi.
Pablo Blanco
Jeśli chodzi o eklezjologię, Kalwin bardziej niż Luter interesował się Kościołem widzialnym, jego doktryną, prawodawstwem i porządkiem. W swoich późniejszych ekspozycjach podkreślał znaczenie Kościoła niewidzialnego, ale czynił to w celu odróżnienia się od Rzymu: dla niego również obowiązuje idea, że istnieje Kościół niewidzialny, który gromadzi wybranych wszystkich czasów. Ale do Kościoła niewidzialnego mogą należeć tylko członkowie Kościoła widzialnego, chociaż nie wszyscy jego widzialni członkowie należą do Kościoła niewidzialnego. Chrystus buduje swój Kościół Słowem i sakramentem, a podstawową rolę odgrywa formacja wiernych do świętości, dlatego w jego eklezjologii bardzo ważny jest porządek kościelny.
Eklezjologia jest przedmiotem prawie połowy jego Institutio 1559, a w odniesieniu do posługi podtrzymuje to, co rozumie jako świadectwo Nowego Testamentu; czyli czterostopniową posługę: pastorów - doktorów, starszych i diakonów. Posługa episkopalna nie jest jednak konieczna dla Kościoła, stąd późniejsze rozwinięcia "prezbiteriańskie" w odróżnieniu od "episkopalnych" czy anglikańskich.
Ta nauka Kalwina została w różny sposób zrealizowana w reformowanych porządkach kościelnych, a liczba ministrów została zmodyfikowana do trzech: pastor lub sługa Słowa, prezbiter (starszy lub sługa stołu) oraz diakon lub sługa ubogich. Te trzy posługi kierują wspólnotą w prezbiterium lub radzie kościelnej; ale jedyną głową Kościoła pozostaje Chrystus.
Jednakże chrystologiczno-pneumatologiczna eklezjologia reformowana twierdzi, że porzuca strukturę hierarchiczną, ponieważ różne posługi są rozumiane jako wzajemnie integrujące się elementy panowania Chrystusa. Żadna posługa nie jest podporządkowana innym, a żadna wspólnota nie ma pierwszeństwa przed innymi. Pozwala to na "eklezjologię otwartą" i strukturę raczej kongregacjonalistyczną lub prezbiteriańsko-synodalną o wyraźnie partycypacyjnym charakterze. Nie jest to jednak system demokratycznej reprezentacji wiernych, ale wyraz duchowej komunii wspólnoty założonej przez Chrystusa w Duchu Świętym.
Żadna z posług nie jest podporządkowana innym i żadna ze wspólnot nie ma pierwszeństwa przed innymi. Pozwala to na "otwartą eklezjologię" i raczej kongregacjonalistyczną strukturę.
Pablo Blanco
Synody, pierwotnie spotkania ministrów w celu omówienia wspólnych spraw, nadają dużą wagę "świeckim" (nie-teologom) i prezbiterom lokalnych kościołów. starsi. Nie są oni zwykłymi doradcami, ale mają takie same prawa i obowiązki w rządzie centralnym lub gminnym. Dzięki tej organizacji wspólnoty reformowane zachowały swoją pierwotną tożsamość i niezależność, zwłaszcza tam, gdzie - jak w Holandii - nie istniał regionalny rząd kościelny. W ten sposób, podobnie jak w Szkocji, Francji, Anglii i Dolnej Nadrenii, powstały ruchy sprzeciwu wobec regulacji państwowej lub wobec większości konfesyjnej. Podobnie jest z wiążącym magisterium, jak we wspólnotach luterańskich: szczególną rolę odgrywają synody, a otwarty charakter eklezjologii reformowanej doprowadził do powstania pierwszych związków chrześcijaństwa reformowanego.
Reformowana teologia ekumeniczna jest przede wszystkim typu federalistycznego, dążącego do zjednoczenia różnych odrębnych wspólnot poprzez ich zespolenie. W ten sposób "zjednoczone kościoły (unierte Kirchen) w Niemczech były sponsorowane przez państwo związki reformowanych i luteranów w XIX wieku na terenach o mieszanej konfesji. Od "Kościołów Unijnych" odróżnia je odgórne pochodzenie. (Unionskirchen) które powstały jako konsekwencja ruchu ekumenicznego zrodzonego oddolnie w XX wieku. Sojusze te, zrodzone w obliczu powszechnego sprzeciwu i odrębne od wspólnot luterańskich, są związkami administracyjnymi, które osiągnęły eucharystyczną interkomunię między różnymi wyznaniami protestanckimi.
W ten sposób Kościoły Reformowane w Europie uczyniły istotny krok w Konkordacie Leuenberskim z 1973 roku, między którymi istnieje doktrynalna i eucharystyczna komunia. Tak więc kalwinista może przyjąć komunię w luterańskiej wspólnocie i odwrotnie. Luterański teolog Oscar Cullmann (1902-1999) zaproponował natomiast formułę "pojednanej różnorodności", która jest powszechnie akceptowana w kręgach ekumenicznych. Ta propozycja promuje jedność bez naruszania własnej tożsamości.
