Złamanie Porta Pia 20 września 1870 roku w Rzymie oznaczało utratę państw papieskich, symbolu doczesnej władzy papieża na przestrzeni wieków. Do tego wydarzenia historycznego można podejść z różnych punktów widzenia: politycznego, historycznego, prawnego i kościelnego. Dla Kościoła katolickiego, a w szczególności dla papieża Piusa IX, była to sytuacja traumatyczna. Logiczne jest postawienie sobie pytania, czy w interesie Kościoła było dalsze trzymanie się terytoriów i władzy doczesnej, gdy jego misja miała charakter nadprzyrodzony. Pewne jest to, że terytoria te zostały utracone na zawsze, a to oznaczało zjednoczenie terenów włoskich w Królestwo Włoch. Dziś jednak okazuje się, że na terytorium Włoch, w mieście Rzym, znajduje się jedno z najmniejszych państw świata, mające zaledwie 0,49 km terytorium.²: the Państwo Watykańskie.

Na stronie Pytanie rzymskie

Po upadku państw papieskich nastąpiło pęknięcie w stosunkach między Kościołem a nowym Królestwem Włoch, znane jako "wojna papieska". Pytanie rzymskie. W tej sprawie Pius IX nie uznał królestwa włoskiego i postanowił uznać się za więźnia Watykanu, terytorium po drugiej stronie Tybru, gdzie stoi Bazylika św. Piotra. Do tego czasu papieże mieszkali w Pałacu Kwirynalskim, obecnie siedzibie prezydenta Republiki Włoch. 

Presja wywierana przez Piusa IX była tak silna, że zabronił on włoskim katolikom udziału w wyborach. Nie mogli być ani wybrani, ani być elektorami (nè eletti, nè elettori), jako forma protestu, jednocześnie starając się nie legitymizować istnienia państwa włoskiego. Zatem. Pytanie rzymskie pozostawał otwarty do czasu, gdy został rozwiązany przez Pakty Laterańskie z 1929 roku, na mocy których powstało Państwo Watykańskie.

Niezbędna niezależność

Dlaczego w interesie Kościoła było utrzymanie terytorium? Zasadniczo chodzi o niezależność w sprawach doczesnych. To jest lekcja od wieków. Pokój Konstantyna oznaczał dla chrześcijan wytchnienie od krwawych rzymskich prześladowań. Wydaje się jednak, że cena, jaką przyszło zapłacić, była wysoka, gdyż od tej pory Kościół musiał podporządkować się władzy cesarza, a później interesom różnych królów lub książąt, którzy dążyli do przejęcia władzy po upadku cesarstwa Karola Wielkiego. Stało się jasne, że pożądane jest posiadanie terytoriów gwarantujących pewną niezależność od władzy doczesnej, nawet jeśli wiązało się to z posiadaniem własnej armii i marynarki. Jednak dla ówczesnego europejskiego chrystianizmu prawdziwa władza papieża była władzą w sprawach boskich.

Dla papieży, którzy zastąpili Piusa IX, było jasne, że należy położyć kres Pytanie rzymskieNie wystarczyły wysiłki Kościoła, nie tylko ze względu na brak relacji z Włochami, ale także po to, by Kościół mógł realizować swoją misję. W czasie pozostałej części pontyfikatu Piusa IX wydawało się, że Kościół zamknął się przed światem, a wysiłki Leona XIII nie wystarczyły, dopóki rozłam nie został zażegnany. W ten sposób rozpoczęły się rozmowy obu stron, których zwieńczeniem było podpisanie 11 lutego 1929 r. w Pałacu Laterańskim traktatów, zawierających uznanie niepodległości i suwerenności Stolicy Apostolskiej oraz utworzenie Państwa Watykańskiego. Obejmował on również konkordat określający stosunki cywilne i religijne we Włoszech między Kościołem a rządem włoskim. Wszystko to pod kierownictwem ówczesnego kardynała sekretarza stanu, Pietro Gasparriego, ze strony Stolicy Apostolskiej i szefa rządu premiera, Benito Mussoliniego, dla Królestwa Włoch.

Te relacje są bardzo bliskie, biorąc pod uwagę, że mówimy o terytorium w obrębie państwa włoskiego. Z tego właśnie powodu Konkordat stanowi, że Włochy gwarantują suwerenność Państwa Watykańskiego, unikając jakiejkolwiek ingerencji, nawet ze strony ewentualnych okupantów. Na przykład w przypadku wybrania się Włoch na wojnę, co miało miejsce w czasie II wojny światowej. Konkordat schodzi na takie szczegóły jak zaopatrzenie w wodę, a także system kolejowy; w rzeczywistości Watykan ma swój własny dworzec, który jest obecnie czynny i pozwala odwiedzającym podróżować pociągiem ze starego dworca do Castel Gandolfo, papieskiej rezydencji w mieście o tej samej nazwie.

Funkcjonowanie państwa

Chociaż dla większości ludzi Państwo Watykańskie i Stolica Apostolska to jedno i to samo, prawda jest taka, że są to dwa podmioty, które należy rozróżnić, aby lepiej zrozumieć, jak działa rząd Kościoła. Stolica Apostolska jest organem zarządzającym Kościołem na całym świecie. Na jej czele stoi papież, który rządzi przy pomocy dykasterii. Z kolei Państwo Watykańskie jest instytucją, która udziela materialnego wsparcia podmiotom zarządzającym Kościołem. Choć jego najwyższą władzą jest również papież, to jego funkcje są przekazane komisji ds. rządu Watykanu.

Jak funkcjonuje państwo watykańskie? Przede wszystkim należy powiedzieć, że mamy do czynienia z bardzo szczególnym państwem, bo technicznie jest to monarchia, w tym sensie, że papież jest najwyższym hierarchą, który posiada wszystkie uprawnienia, czyli władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Państwo to powstało bowiem po to, by zagwarantować niezależność Stolicy Apostolskiej w wypełnianiu jej misji ewangelizacyjnej. Dlatego papież tam rezyduje i ma wszystkie prerogatywy monarchy. W naszych czasach jest to o tyle dziwne, że dzisiejsi królowie czy monarchowie nie sprawują realnej władzy jak w przeszłości, ale są postaciami reprezentacyjnymi z pewnymi funkcjami głów państw. Obecnie to raczej inne organy, takie jak parlamenty, sprawują władzę. Jednakże organy tworzące Państwo Watykańskie zostały zredukowane do minimum, stosownie do potrzeb sprawy i zawsze z myślą o misji Kościoła. Przykładem tego jest fakt, że jego populacja wynosi 618 mieszkańców, z czego tylko 246 mieszka w murach Watykanu, w tym członkowie Gwardii Szwajcarskiej.

Trzy uprawnienia

Co prawda papież sprawuje całą władzę, ale ze względu na roztropność i dobry rząd, władza ta jest sprawowana w sposób stały przez pewne organy, które zostały do tego celu powołane. Władza sądowa spoczywa więc w rękach jednego sędziego, Sądu Apelacyjnego i Sądu Kasacyjnego, które sprawują swoje funkcje w imieniu papieża. Władza ustawodawcza natomiast sprawowana jest zarówno przez papieża rzymskiego, jak i przez Papieską Komisję ds. Państwa Watykańskiego. Wreszcie władzę wykonawczą sprawuje kardynał przewodniczący Papieskiej Komisji ds. Państwa Watykańskiego, której uproszczona nazwa to. Przewodniczący Governatoratoobecnie Bp Fernando Vérgez Alzaga.

Jak każde państwo potrzebuje organu lub organizmu do ochrony swoich obywateli, no i oczywiście papieża, dlatego też Państwo Watykańskie posiada Korpus Żandarmerii. Odpowiadają za porządek publiczny, bezpieczeństwo oraz funkcję policji sądowej. Organ ten ma dwa wieki, kiedy to nosił nazwę Papieskiego Korpusu Karabinierów. W rzeczywistości to właśnie oni musieli stawić czoła wojskom, które w 1870 roku zajęły Rzym. Przy tym korpusie działa Straż Pożarna, która oprócz gaszenia pożarów zajmuje się zapewnieniem bezpieczeństwa oraz ochroną życia i mienia w przypadku różnych katastrof. Praca tych dwóch korpusów nie jest małym zadaniem, bo choć jest to bardzo małe terytorium, każdego dnia muszą radzić sobie z tysiącami pielgrzymów, którzy odwiedzają to oryginalne państwo, a zwłaszcza Bazylikę św. Piotra i Muzea Watykańskie.

W zasadzie to ostatnie jest czymś bardzo osobliwym, bo mówimy o państwie, w związku z tym ma ono swoje granice, nawet jeśli znajduje się wewnątrz innego państwa. Państwo Watykańskie otoczone jest starożytnymi murami, które chronią je i jednocześnie wyznaczają jego granice, jednak są miejsca, do których zwiedzający mają dostęp, jak wspomniana już Bazylika św. Piotra czy Muzea Watykańskie, które każdego dnia przyjmują tysiące osób, które przychodzą się pomodlić lub zwiedzić znajdujące się tam nieobliczalne dzieła sztuki.

Bazylika św. Piotra

Wiele innych zabytków strzeże murów Watykanu. Bazylika św. Piotra jest jedną z głównych, ale w jej obrębie możemy odwiedzić Groty Watykańskie, pomieszczenia pod bazyliką, w których znajdują się ciała zmarłych pontyfików, nie wspominając o grobowcu samego księcia apostołów, św. Piotra. Obok zakrystii znajduje się Skarbiec Świętego Piotra, w którym wystawione są święte szaty, statuetki, papieskie tiary i inne dary od królów i książąt. Szczególnie interesująca jest nekropolia przedkonstantyńska lub bardziej znana jako scavi vaticaniByły to groby pogańskie z II w. p.n.e., do których dołączyły groby chrześcijan, którzy szukali pochówku w pobliżu miejsca, gdzie według wierzeń spoczywa sam Piotr.

Ale to nie wszystko, jeśli chodzi o zabytki i pałace. Państwo Watykańskie ma swoje własne prawa i przepisy, ponieważ nadal jest państwem, dlatego też musiało dostosować się do międzynarodowych standardów, np. dotyczących zapobiegania nielegalnej działalności w dziedzinie finansowej, monetarnej, prania pieniędzy itp. Posiada również regulacje dotyczące ochrony nieletnich i osób bezbronnych, a wszystko to jest zgodne z polityką papieża Franciszka - zero tolerancji dla wykorzystywania nieletnich. Z tego powodu w ostatnich latach państwo to musiało dostosować swoje przepisy i kodeks karny do aktualnych wymogów.

Zrobiliśmy zdjęcie rentgenowskie Watykanu, który jest niczym innym jak ludzką formułą, która pozwala papieżom rzymskim i Kościołowi wypełniać mandat, jaki dał im Chrystus: ewangelizować wszystkie narody. Czy cała ta struktura państwa jest niezbędna do realizacji tej misji? Niekoniecznie, ale jest to bardzo wygodne, bo historia pokazuje, że Kościół potrzebuje minimum władzy doczesnej, która daje mu pewną niezależność w pełnieniu swojej funkcji, wolną od politycznych zmienności chwili, żeby nie oscylował między tą skrajnością cezaropapizmu, czyli podporządkowania Kościoła państwu, a hierokracją, podporządkowaniem państwa Kościołowi. Dowodem na to jest sposób, w jaki papież przekazuje swoje funkcje monarchiczne organom, których zadaniem jest utrzymanie państwa w służbie Kościoła, a więc dusz. n

Watykan w szczegółach

-tekst Javier García Herrería

Watykan jest państwem na wszystkich poziomach. Dlatego ma hymn, flagę i sądy; wydaje też paszporty, znaczki, monety i tablice rejestracyjne. Flaga Watykanu składa się z dwóch pionowych pasów w kolorze żółtym i białym. W białym polu znajdują się klucze Królestwa Niebieskiego przekazane przez Chrystusa świętemu Piotrowi, symbolizujące władzę papieską. Biały kolor symbolizuje niebo i łaskę. 

Żandarmeria Watykańska czy Gwardia Szwajcarska?

Posiada zwykłe usługi świadczone przez państwo, ale w minimalnych proporcjach. Jednym z jej głównych obszarów jest bezpieczeństwo. W tym celu Watykan polega z jednej strony na Gwardii Szwajcarskiej, a z drugiej na Żandarmerii Watykańskiej. Jak powszechnie wiadomo, niewiele ponad 100 Gwardzistów Szwajcarskich odpowiada za bezpieczeństwo papieża i wejścia do niektórych części Watykanu.

Istnieje rozpowszechniona legenda, że emblematyczny mundur Gwardii Szwajcarskiej został zaprojektowany przez samego Michała Anioła. Jednak rzeczywistość w tym przypadku jest znacznie mniej poetycka. Wiadomo na pewno, że mundur zaprojektował major Jules Repond, który zlikwidował czapki i wprowadził dzisiejsze czarne berety. Mundur do codziennego noszenia jest w całości niebieski. Mundur sukienny, z którego są znani na całym świecie, składa się z rzucającego się w oczy białego kołnierza, rękawic i lekkiego hełmu ze strusim piórem w różnych kolorach w zależności od rangi oficerów. Kolory to tradycyjne kolory Medyceuszy: niebieski, czerwony i żółty, które dobrze komponują się z białymi rękawiczkami i białym kołnierzem.

Żandarmeria jest również odpowiedzialna za ochronę papieża. Jest to policja odpowiedzialna również za porządek publiczny, kontrolę granic, kontrolę ruchu drogowego, dochodzenie w sprawach karnych oraz bezpieczeństwo papieża poza Watykanem. Żandarmeria liczy 130 członków i jest częścią Departamentu Służb Bezpieczeństwa i Obrony Cywilnej, do którego należy również watykańska straż pożarna. Ważne jest, aby nie pomylić Żandarmerii z Watykańską Służbą Policji Włoskiej, którą tworzą włoscy policjanci pilnujący Placu Świętego Piotra i jego okolic.

Apteka, poczta i obserwatorium

Watykan jest niezależny finansowo od państwa włoskiego, więc sam ustala swoje prawa podatkowe. Na przykład apteka i supermarket w jej murach nie są objęte podatkiem VAT, więc ich produkty kosztują o 25 % mniej niż we Włoszech. Ceny te są dobrodziejstwem dla pracowników Watykanu, gdyż ich pensje nie są szczególnie wysokie. Nawiasem mówiąc, watykańska apteka zakończyła niedawno 400 lat służby Stolicy Piotrowej. Od samego początku oferował usługi na najwyższym poziomie, gdyż jego produkty pochodziły z roślin z całego świata dostarczanych przez ambasadorów i misjonarzy udających się do Rzymu.

Kolejną z najbardziej znanych usług jest usługa pocztowa. W świecie, który przestał komunikować się listownie, watykańskie numizmaty są nadal atrakcyjne dla wielu pielgrzymów. Każdy lubi otrzymywać listy, a jeszcze bardziej, jeśli pochodzą one z tak emblematycznego miejsca jak Plac św. Piotra. Z tego powodu jego duży sklep, który znajduje się tuż przy bazylice, jest często zatłoczony. To jest powód, dla którego od kilku lat sklep z ciężarówkami z Poczta Watykańska jest instalowany na placu św. Piotra w szczycie sezonu pielgrzymkowego. 

Ze strony Governatorato zależy również od kierownictwa Muzeów Watykańskich. Oprócz zachowania cennego dziedzictwa artystycznego, stanowią one ważne źródło dochodów dla Watykanu. Aby zorientować się, jak wielcy są, wystarczy wziąć pod uwagę, że zatrudniają 700 pracowników, z czego 300 zajmuje się tylko bezpieczeństwem. 

Od czasu objęcia urzędu przez papieża Franciszka letnia rezydencja papieży w Castel Gandolfo przestała być używana. Papież pracuje latem i jeśli odpoczywa, robi to w Rzymie. Papież Franciszek zdecydował więc, że pałac i ogrody w Castel Gandolfo mogą być zwiedzane przez turystów. Wśród ciekawostek umieszczonych w rezydencji w Castel Gandolfo znajduje się pokój papieski, w którym urodziły się dzieci żydowskich uchodźców podczas prześladowań nazistowskich w czasie II wojny światowej.

Watykańskie Obserwatorium Astronomiczne. Klisze kulturowe często stawiają wiarę i naukę przeciwko sobie, ale każdy, kto studiował historię Kościoła, wie, że wcale tak nie jest. Nauka narodziła się w chrześcijańskim kontekście kulturowym i wielu wierzących poświęciło się tej szlachetnej działalności. Dowodem na zainteresowanie Kościoła rozwojem nauki jest istnienie tego obserwatorium. Powstał w 1578 roku i jest jednym z najstarszych na świecie. Jego wkład w historię astronomii był liczny, a ponieważ zanieczyszczenie światłem w tym rejonie wzrasta, nowa siedziba obserwatorium znajduje się w Arizonie (USA), nie mniej.

Rachunki Państwa Watykańskiego i Stolicy Apostolskiej

Instytut Dzieł Religijnych (IOR), bardziej znany jako bank watykański, został utworzony w 1942 r., w samym środku wojny światowej, w celu zabezpieczenia patrymonium diecezji i instytucji kościelnych, które były oblężone w niektórych częściach świata. IOR był w ostatniej dekadzie tematem wielu nagłówków i skandali, choć jego liczby są raczej skromne w porównaniu z liczbami przeciętnego banku. To rzeczywiście dość smutne, że watykańska instytucja tego szczebla nie jest wzorcowa w najwyższym stopniu, choć na szczęście zarówno Benedykt XVI, jak i Franciszek poczynili znaczne postępy w zakresie kontroli i przejrzystości wszystkich organów gospodarczych Stolicy Apostolskiej i Państwa Watykańskiego. Jednym z owoców tego procesu było opublikowanie w 2021 roku po raz pierwszy w historii patrymonium obu podmiotów. 

W 2020 roku Stolica Apostolska miała dochody w wysokości 248 mln euro i wydatki w wysokości 315 mln euro. Jego łączne aktywa netto wynoszą około 1 379 mln euro. Urzędy i nuncjatury rzymskie stanowią 36 % całego budżetu, natomiast Państwo Watykańskie - 14 %, IOR - 18 %, inne fundacje i fundusze - 24 %, Bulla św. Piotra - 5 % i inne fundusze związane z Sekretariatem Stanu - 3 %. Wydatki Państwa Watykańskiego są nieco niższe niż wydatki Stolicy Apostolskiej. 600 milionów rocznie. Może się to wydawać bardzo dużą kwotą, ale nie jest ona tak duża w porównaniu z budżetem diecezji niemieckich takich jak Kolonia (który przekracza 900 mln), czy innych diecezji w Stanach Zjednoczonych. 

Dochody w 2021 r. wyniosły 58 % z przychodów, inwestycji, odwiedzin i świadczenia usług; 23 % pochodziło z darowizn zewnętrznych (od diecezji lub innych instytucji); a 19 % z podmiotów powiązanych (takich jak IOR lub Governatorato). Należy zauważyć, że Stolica Apostolska posiada ponad 5 tys. nieruchomości rozsianych po całym świecie: 4 051 we Włoszech i 1 120 za granicą, nie licząc swoich ambasad na całym świecie. Wiele z tych nieruchomości jest wynajmowanych i zapewnia ten dochód.