PowiązaneDrewno Krzyża"Krzyż należy do Chrystusa, poza ideologiami".

Zdecydowana większość historyków nie ma już wątpliwości, że Jezus z Nazaretu istniał naprawdę. 

Mało tego: gromadzi się coraz więcej dowodów historycznych i archeologicznych, które potwierdzają liczne szczegóły dotyczące Jego życia, śmierci i zmartwychwstania. Podejmiemy próbę krótkiej analizy niektórych z nich.

Kiedy

Życie publiczne Jezusa trwało około trzech lat - są trzy Paschy wymienione przez ewangelistę John w relacji o życiu Jezusa - która jest najdokładniejsza, gdyż uzupełnia przybliżenia pozostałych trzech ewangelistów i wskazuje na pominięte przez nich szczegóły, także z punktu widzenia chronologii). Następnie Nazarejczyk wstąpił po raz ostatni do Jerozolimy, gdzie faryzeusze, uczeni w Piśmie, saduceusze i Herodianie sprzysięgli się, by wydać go na śmierć, aresztowali go, wydali Rzymianom i, inscenizując proces (który bardziej przypominał farsę) z udziałem procuratora, czyli praefectus Poncjusz Piłat, kazali go ukrzyżować.

Pomimo rozbieżności między synoptykami a Janem w umiejscowieniu śmierci Jezusa na 14 lub 15 dzień hebrajskiego kalendarza Nisan, wszyscy ewangeliści zgadzają się w umieszczeniu jej w piątek w ramach uroczystości paschalnych.

Giuseppe Ricciotti, wielki historyk i biograf Chrystusa, wymieniając szereg możliwości, z których wszystkie zostały przeanalizowane przez uczonych, dochodzi do wniosku, że dokładna data tego wydarzenia to 14 Nisan (piątek 7 kwietnia) w roku 30 n.e., Jezus urodził się dwa lata przed śmiercią Heroda, miał około trzydziestu lat na początku swojej działalności publicznej i liczył 34 lub 35 lat w chwili śmierci.

Niektóre osobistości i instytucje 

Kilka poniższych osób i instytucji zaangażowanych w proces i skazanie na śmierć Jezusa, oprócz Sanhedrynu, zostało wspomnianych niemal wyłącznie w Ewangeliach i w nielicznych dokumentach współczesnych. Archeologia dostarczyła nam jednak ważnych szczegółów na ich temat.

-Nicodemo (Naqdimon Ben Gurion) i Józef z Arymatei (Ramataim). Obaj byli notablami Jerozolimy. Są one wymienione w obu pismach żydowskich i Ewangelii. Ich potomkowie są znani z tego, że zostali zabici podczas worka i zdobycia Jerozolimy w 70 roku n.e.

-CaiphasBył najwyższym kapłanem i szefem Sanhedrynu od 18 do 36 roku n.e. Był zięciem Annasza (arcykapłana od 6 do 15 roku n.e.). Z listy arcykapłanów Izraela oraz od Flawiusza Józefusa wiemy, że aż sześciu arcykapłanów po Annaszu było jego synami. Wszyscy oni należeli do nurtu saduceuszowskiego. W 1990 r. odnaleziono grób Yosefa Bar Qajfa (Kajfasz był przydomkiem) i jego rodziny.

-Barabasz i złodzieje. O wszystkich mówi się w grece Ewangelii, lestés, Byli to zresztą awanturnicy (czytamy, że Barabasz był mordercą i człowiekiem gwałtownym, który brał udział w zamieszkach), najprawdopodobniej fanatycy. Paradoksalne jest to, że imię Barabasza, zapisane nawet w najwcześniejszych kodeksach ewangelicznych, brzmiało Jezus, zwany Bar-Abba (jak Józef zwany Kajfaszem, Szymon zwany Piotrem itp.). Istnieje więc ironiczne, czyli tragiczne, zestawienie Mesjasza, Jezusa, Syna Ojca, z tymczasowym mesjanistycznym awanturnikiem.

-Pontiusz Piłat. W języku greckim Ewangelii nazywany jest on. heghémonpo łacinie praefectus. W rzeczywistości był on prefektem Judei przez około dekadę za czasów Tyberiusza. W 1961 roku włoscy archeolodzy, pod kierownictwem Antonio Frova, odkryli w Cezarei Maritymskiej wapienną płytę z napisem odnoszącym się do Poncjusza Piłata jako Praefectus Judaeae. Kamienny blok, znany od tego czasu jako "Inskrypcja Piłata", został najwyraźniej pierwotnie znaleziony na zewnątrz budynku, który Poncjusz Piłat zbudował dla cesarza Tyberiusza. Do dnia odkrycia, mimo że zarówno Józef Flawiusz jak i Filon z Aleksandrii wspominali o Poncjuszu Piłacie, jego istnienie, a przynajmniej jego rzeczywiste stanowisko w Judei, czy to prefekta czy prokuratora, było wątpliwe.

-Simon Cyrenejczyk. To on jest zmuszony nieść krzyż Jezusa podczas wejścia na Kalwarię. W 1941 r. w dolinie Kidron w Jerozolimie znaleziono ossuarium z zapisanym w Ewangeliach imieniem Aleksandra, syna Szymona.

-The Sanhedryn (hebr. סַנְהֶדְרִין, sanhedrîn, czyli "zgromadzenie" lub "rada", Wielkie Zgromadzenie) jerozolimskiej. Było to ciało ustawodawcze i sądownicze w fazie hasmoneańsko-rzymskiej okresu Drugiej Świątyni. Opinie były dyskutowane przed głosowaniem, a wyraz większości stawał się wiążącym wyrokiem. Tradycyjnie składało się z 71 członków.

Proces Chrystusowy

Proces Jezusa odbył się zgodnie z procedurą zwaną cognitio extra ordinem, wprowadzony przez Augusta w prowincjach rzymskich, który pozwalał właściwemu organowi na wszczęcie procesu bez udziału ławy przysięgłych, przewodniczenie mu i samodzielne wydawanie wyroków. 

Były zasady: oskarżenie musiało być poparte przez sygnalistów, a potem oskarżony był dalej przesłuchiwany, często torturowany, by przyznał się do winy.

W przypadku Jezusa oskarżenie dotyczyło "lèse majesté", ponieważ ogłosił się synem Boga, co dla Żydów było określeniem bluźnierczym, a dla Rzymian bezprawnym. "syn Boga". był tytułem zarezerwowanym dla cesarza).

Groźba, którą Żydzi skierowali do Piłata, gdy widzieli, że waha się, czy skazać Jezusa na śmierć, była taka, że nie będzie "Przyjaciel Cezara". I była to skuteczna groźba, biorąc pod uwagę, że poprzedni prefekt, Gajusz Waleriusz, został zdymisjonowany krótko wcześniej za to, że nie był "Przyjaciel Cezara".. Sam Piłat został usunięty z urzędu kilka lat później. 

Rozprawa odbyła się w lithostroptuswybrukowany dziedziniec z podwyższonym miejscem do siedzenia, gabbathaw którym gubernator, lub praefectususiadł, by wydać wyrok.

Ostatnie odkrycia archeologiczne wydobyły na światło dzienne, w pobliżu esplanady Świątyni, dokładnie tam, gdzie wskazuje Ewangelia Jana i odpowiadający doskonale opisowi tego ostatniego, portyk o powierzchni około 2500 metrów kwadratowych, wybrukowany zgodnie z rzymskim sposobem użytkowania (litostrotonw rzeczywistości). Biorąc pod uwagę położenie tuż obok twierdzy Antonia, na północno-zachodnim krańcu esplanady Świątyni, oraz rodzaj odkrytych szczątków, może to być miejsce procesu Jezusa.

Potępienie i chłosta

Jezus poniósł najbardziej potworną śmierć, śmierć zarezerwowaną dla niewolników, morderców, złodziei i obywateli nierzymskich: ukrzyżowanie.

Próbując nakłonić go do przyznania się do winy lub do ukarania go poprzez zaniechanie ukrzyżowania, zadano mu najpierw równie straszną torturę: biczowanie straszliwym narzędziem zwanym flagrumBicz, bicz wyposażony w metalowe kulki i kościane narzędzia, które łuszczą skórę i odrywają kawałki mięsa. Horacy nazwał tę praktykę "horribile flagellum. 

Zazwyczaj w kręgach żydowskich nie przekraczała ona 39 uderzeń. Na mężczyźnie z całunu znaleziono jednak co najmniej 372 ran biczowania (nie licząc białych części prześcieradła), zadanych prawdopodobnie przez dwóch oprawców.

Według dokumentów autorów łacińskich plaga pozostawiała kości odsłonięte, ponieważ zrywała całe pasy mięsa. ("Mogę policzyć wszystkie moje kości").). Wierną rekonstrukcję tego mamy w filmie Pasja przez Mela Gibsona.

Ukrzyżowanie

Ukrzyżowanie to technika torturowania i skazywania na śmierć, która wywodzi się ze Wschodu (być może z Indii lub Persji), ale za pośrednictwem Fenicjan rozprzestrzeniła się także w Izraelu i basenie Morza Śródziemnego. Rzymianie, którzy jej nie wynaleźli, byli jednak jej największymi użytkownikami, doskonaląc technikę w niezwykle okrutny sposób, by upokorzyć i sprawić, by skazani (którzy nie musieli być koniecznie obywatelami rzymskimi, ale niewolnikami lub mieszkańcami prowincji) cierpieli jak najbardziej.

W Izraelu również wieszano je lub przybijano do drzew, ale wraz z nadejściem Rzymian przestawiono się na używanie prawdziwego krzyża, który mógł być dwojakiego rodzaju: crux commissaw kształcie litery T, lub crux immissa, w formie sztyletu. Ten ostatni znamy dzisiaj, co wynika zapewne z tego, że z Ewangelii Mateusza wiemy, że opowiada ona o istnieniu titulumtytuł z uzasadnieniem potępienia, które zostało umieszczone nad głową Jezusa. 

Po potępieniu, Jezus został zmuszony do niesienia belki poprzecznej crux immissa (the patibulumNiesiono go, ważącego od 50 do 80 kilogramów) przez kilkaset metrów na wzgórze tuż za murami Jerozolimy (Golgota, gdzie dziś stoi Bazylika Grobu Pańskiego). Tam, zgodnie z rzymską procedurą, został rozebrany do naga. 

Inne szczegóły kary znane są z rzymskiego zwyczaju krzyżowania skazanych na śmierć: byli oni wiązani lub przybijani z rękami wyciągniętymi do patibulum i podnoszone na pionowym, przymocowanym już słupie, do którego przywiązywano lub przybijano stopy.

Większość ciężaru ciała podtrzymywał rodzaj podpory (siedziska) wystającej z pionowego słupa, na którym umieszczano ofiarę w pozycji strunowej: nie ma o tym mowy w Ewangeliach, ale wspomina o tym wielu starożytnych autorów rzymskich. 

Podparcie dla stóp (suppedaneum), często przedstawiany w sztuce chrześcijańskiej, jest jednak nieznany w starożytności.

Śmierć była zwykle powolna, bardzo powolna, towarzyszyły jej potworne cierpienia: ofiara, podniesiona z ziemi nie dalej niż na pół metra, była całkowicie naga i mogła wisieć godzinami, jeśli nie dniami, wstrząsana skurczami tetanicznymi, straszliwymi wstrząsami z dręczącym bólem (z powodu zranienia lub uszkodzenia nerwów, takich jak nerw promieniowy w nadgarstku: gwóźdź, długości 12 do 18 centymetrów, został wtłoczony przez tunel nadgarstka), świszczący oddech i niemożność prawidłowego oddychania, ponieważ krew nie mogła dopłynąć do rozciągniętych do wyczerpania kończyn, ani do serca, a płuca nie mogły się otworzyć.

Stąd wstrząs hipowolemiczny (utrata krwi, asfiksja mechaniczna, odwodnienie i niedożywienie), któremu towarzyszy hemopericardium (krew zgromadzona w osierdziu i jaśniejsza, przezroczysta część, surowica, oddzielona od części globularnej: zjawisko powszechnie obserwowane u osób poddanych torturom) oraz "pęknięcie mięśnia sercowego", czyli zawał serca. 

Pęknięcie serca wydaje się być przyczyną "wysoki krzyk". emitowane przez umierającego Jezusa. Z drugiej strony wypływ krwi i wody przez otwór spowodowany włócznią odpowiada dokładnie hemopericardium.

W Ewangelii czytamy, że w przeciwieństwie do innych skazanych na ukrzyżowanie (którzy mogli wisieć przez wiele dni), agonia Jezus trwało tylko kilka godzin, od szóstej do dziewiątej godziny, co jest zgodne z masową utratą krwi z powodu biczowania. 

PowiązaneDrewno Krzyża"Krzyż należy do Chrystusa, poza ideologiami".

PowiązaneDroga do Wielkanocy 

Nie można podejść do tajemnicy paschalnej w całości bez uprzedniego poznania procesu męki i śmierci Chrystusa. 

Każdy krok opowiedziany w Ewangeliach, a potwierdzany wciąż na nowo przez ówczesną archeologię i źródła dokumentalne, nabiera pełnego znaczenia w świetle wiary i historii. 

Pokuta i Wielki Post

Katolicy rozpoczęli kilka dni temu sezon PostCzas nie tyle - albo nie tylko - pokuty, ale, jak Adwent na Boże Narodzenie, przygotowania. 

Początkowo, we wczesnym Kościele, Wielki Post był pomyślany jako czas większego przygotowania do Wielkanocy dla katechumenów, którzy mieli przyjąć chrzest podczas Wigilii Paschalnej. Praktyka postu była skierowana przede wszystkim do nich, a sam post nie miał celu pokutnego, lecz ascetyczno-iluminacyjny. 

Dopiero później, od III wieku, doświadczenie Wielkiego Postu objęło całą wspólnotę kościelną, a zwłaszcza pokutników (tych, którzy popełnili ciężkie grzechy i potrzebowali pojednania i ponownego przyjęcia do wspólnoty oraz tych, którzy dążyli do większej doskonałości). Z tego powodu zaczęto im wyznaczać specjalne miejsce w kościele, zbliżone do miejsca katechumenów, a znajdujące się poza sanktuarium. Tam pozostawali ubrani w żałobę (praktyka ta nadal obowiązuje w bractwach pokutników), z ogolonymi czaszkami i posypani popiołem aż do Wielkiego Czwartku. W tym dniu następowało uroczyste pojednanie penitenta przez nałożenie rąk przez biskupa lub kapłana i modlitwę błagającą Boga o ponowne przyjęcie grzesznika do wspólnoty, od której został odłączony.

Zdecydowane zmierzanie ku Wielkanocy

Jednak zasadniczą cechą zarówno starożytnego, jak i współczesnego Wielkiego Postu jest nie tyle kultywowanie praktyk pokutnych, takich jak post, ile przeżywanie tych praktyk w odniesieniu do Chrystusa. 

Czterdzieści dni Wielkiego Postu, wraz z praktykami przestrzeganymi w ich trakcie, mają zasadniczy cel upamiętnienia czterdziestu dni pobytu Jezusa na pustyni przed rozpoczęciem Jego publicznej misji, czterdziestu dni, w których Chrystus pościł i był wystawiony na pokusy. 

Św. Franciszek Salezy pisze, że post sam w sobie nie jest cnotą. Sam post jest więc umartwieniem. "cnotliwy Paweł powiedziałby, że sportowcy przygotowują swoje ciało, aby zdobyć korony, podczas gdy chrześcijanie hartują swoje ciało i ducha poprzez pokutę, aby zdobyć korony. 

W Ewangelia Łukasza (uczeń Pawła), czytamy, że, "Gdy dopełniły się dni, w których miał być wzięty do nieba, Jezus podjął decyzję o udaniu się do Jerozolimy", dlatego wobec jego Paschy. 

Interesujące jest to, że grecki tekst Łukasza używa wyrażenia "ἐστήριξε τὸ πρόσωπον-...".stêrizéin ton prosopon".innymi słowy "utwardzić twarz". skierować się w stronę Jerozolimy, co ma tu znaczenie podjęcia stanowczej decyzji, z wrogim nastawieniem, można nawet powiedzieć. 

Jeśli weźmiemy pod uwagę także odniesienie do proroka Izajasza, w którym sam prorok głosi: "zahartowałem więc swoje oblicze jak krzemień, wiedząc, że nie będę zawiedziony".Możemy wrócić do oryginalnego hebrajskiego wyrażenia, które, dosłownie, byłoby: "stwardniałem na twarzy jak krzemień".. Wiemy, że krzemień, lapis ignis po łacinie, jest szczególnym rodzajem kamienia używanym do wytwarzania iskier potrzebnych do rozpalania broni palnej, ale także, w czasach starożytnych, po prostu do rozpalania ognia. Aby wytworzyć iskry, kamień musi być jednak uderzony.

Łukasz również używa czasownika stêrizéin w innym fragmencie swojej Ewangelii, gdy Jezus zwracając się do Piotra nakazuje mu potwierdzić (stêrizéin) do swoich braci po tym, jak się nawrócił, oraz w Dziejach Apostolskich, gdy mowa o Pawle utwierdzającym wszystkich uczniów w wierze. 

Rzeczywiście, naśladując Chrystusa i uczniów, w okresie poprzedzającym Wielkanoc chrześcijanie i katechumeni wydają się być wezwani do "twardnieją jak krzemień", czyli wyruszyć zdecydowanie w kierunku celu swojej podróży, którym jest nie tylko Jerozolima, ale życie wieczne, ufając Bogu i wiedząc, że się nie zawiodą.

Wielkanoc

Wiemy, że kulminacją misji Jezusa Chrystusa była Jego Pascha, która miała się odbyć w żydowskie święto o tej nazwie.

Pascha była jednym z głównych świąt w roku żydowskim, a właściwie była głównym świętem. Stanowiła część tzw. "uroczystości pielgrzymkowerazem z Zielonymi Świątkami (Szawu'òt) oraz Święto Tabernakulum (Sukkôt). Z okazji tych trzech świąt każdy Izraelita płci męskiej, który osiągnął określony wiek, był zobowiązany udać się do Świątyni w Jerozolimie.

Święto to było, i nadal jest dla dzisiejszych Żydów, upamiętnieniem przejścia (pascha) narodu żydowskiego z niewoli egipskiej do wolności i Ziemi Obiecanej, który to krok został osiągnięty dzięki ofierze pierworodnych Egipcjan i baranków Żydów. 

W języku hebrajskim natomiast, pascha oznacza także ofiarę, baranka bez skazy, który był składany w ofierze w miejsce pierworodnego z każdej rodziny. Dlatego Pascha to także baranek.

Kalendarz wielkanocny

Pascha (hebr, Pesach) obchodzony jest w miesiącu Nisan (między połową marca a połową kwietnia), wieczorem 14-go, w połączeniu z "Święto niekwaszonego chleba czyli niekwaszony chleb, który obchodzono od 15 do 21. Te osiem dni (14-21) nazywano więc zarówno Paschą, jak i Niekwaszonym.

W czasach Jezusa kalendarz żydowski był dość elastyczny, elastyczność, od której prawdopodobnie zależy rozbieżność między Ewangeliami synoptycznymi a Janem. 

Rzeczywiście, oficjalny kalendarz świątynny nie był akceptowany w całej Palestynie i przez wszystkie sekty żydowskie. 

Obok tego kalendarza luni-solarnego istniał inny kalendarz liturgiczny, odpowiadający starożytnemu kalendarzowi kapłańskiemu liczącemu 364 dni, zastąpionemu później w 167 r. p.n.e. przez babiloński kalendarz księżycowy liczący 350 dni. 

Do tego dochodził jeszcze spór między faryzeuszami i saduceuszami (a konkretnie boecjuszami, czyli zwolennikami rodu Szymona Boecjusza, arcykapłana w latach 25 p.n.e.-4 n.e.). Ci ostatni zwykli przesuwać pewne daty kalendarza o jeden dzień w zależności od roku, zwłaszcza gdy Pascha wypadała w piątek lub niedzielę.

Tak się na przykład złożyło, że saduceusze (klasa m.in. "arcykapłani"). i klasy zamożne, jeśli Pascha wypadała w piątek, odkładały ofiarę baranka i wieczerzę paschalną o jeden dzień (które były w dniu poprzednim, w czwartek), natomiast cały lud, który brał faryzeuszy za punkt odniesienia, stosował się do kalendarza faryzejskiego, kontynuując ofiarę baranka i wieczerzę paschalną w czwartek. 

W roku śmierci Jezusa Pascha regularnie wypadała w piątek, choć Jan, być może kierując się starym kalendarzem kapłańskim, pisze, że tym dniem było Parasceve. Kapłani wspomniani w jego Ewangelii odkładali posiłek paschalny o jeden dzień (ten piątek był dla nich Paruzją). Natomiast Jezus i uczniowie, jak się wydaje, kierowali się kalendarzem faryzejskim.

Żydowska uroczystość

Od godziny 10 lub 11 rano 14 Nisan, każdy mały kawałek chleba na zakwasie (jametz) miał zniknąć z każdego żydowskiego domu. Od tego momentu, a także przez kolejne siedem dni, obowiązkowe było spożywanie wyłącznie chleba przaśnego. Również wieczorem 14-go zabijano baranki na wewnętrznym dziedzińcu Świątyni. Głowa rodziny była odpowiedzialna za zaniesienie ofiary do świątyni, a następnie przyniesienie jej do domu, obdartej ze skóry i pozbawionej części wewnętrznych. 

Krew została podana kapłanom, którzy pokropili nią ołtarz ofiar całopalnych.

Jest prawie niemożliwe, aby wyobrazić sobie smród i zgiełk, jaki powstawał przy takich okazjach. Dziesiątki, a może nawet setki tysięcy Żydów zarówno z Palestyny, jak i z diaspory zjechało do Jerozolimy na to święto - tak wielu, że trzeba było wprowadzić zmiany, aby każdy mógł złożyć ofiarę z baranka.

Historyk Flawiusz Józefus dokonał obliczeń w imieniu władz rzymskich w czasach Nerona (około 65 roku), wykazując, że wieczorem 14 Nisan tylko w tym roku nie mniej niż 255 600 jagniąt zostało zabitych. 

Ubite jagnięta pieczono tego wieczoru na ucztę paschalną, która rozpoczynała się po zachodzie słońca i trwała co najmniej do północy. Na każdej uczcie było nie mniej niż dziesięć osób i nie więcej niż dwadzieścia, wszyscy leżeli na niskich kanapach ustawionych koncentrycznie do stołu. 

W obiegu były co najmniej cztery rytualne puchary wina, plus puchary nierytualne, które mogły przejść przed trzecim rytuałem, ale nie między trzecim a czwartym. Wszyscy uczestnicy uczty musieli pić z tego samego kielicha (kiddush rytuał), duży kubek. 

Kolacja rozpoczęła się od nalania pierwszego kielicha i odmówienia modlitwy o błogosławieństwo uczty i wina. 

Do tego podawano niekwaszony chleb, gorzkie zioła i specjalny sos z owoców i suszonych owoców (haroset), w którym zioła były zanurzone. Po tym podawano pieczeń jagnięcą, a następnie przychodziła kolej na drugi kielich. Głowa rodziny wygłaszała wtedy krótką mowę wyjaśniającą znaczenie uczty, zwykle w odpowiedzi na pytanie syna. Na przykład syn mógł zapytać: "Dlaczego dzisiejsza noc jest inna niż wszystkie inne?" o "Dlaczego co drugi wieczór idziemy spać po kolacji, a dziś zostajemy na noc?".. I tak, głowa rodziny, zgodnie z tym, co jest imperatywnym obowiązkiem narodu żydowskiego, pamięć (zikkaron), przypomniał rodzinie o korzyściach, jakimi Bóg obdarzył Izraela, wybawiając go z Egiptu.

Następnie w pośpiechu zjadano pieczeń jagnięcą wraz z gorzkimi ziołami zanurzonymi w sosie, podczas gdy krążył drugi kielich. Po tym następowała recytacja pierwszej części Hallel (stąd określenie alleluja), odmówiono hymn złożony z Psalmów od 113 do 118 (które w Kościele katolickim śpiewane są także podczas Liturgii Godzin w niedziele) oraz odmówiono błogosławieństwo, którym rozpoczęła się właściwa uczta, poprzedzona obmyciem rąk.

Po nalaniu trzeciego kielicha obrzędowego odmawia się modlitwę dziękczynną i drugą część hymnu. Hallel. Wreszcie wylano czwarty rytualny kielich.

Interesujące jest wspomniane wcześniej utożsamienie, w okresie wielkanocnym, pomiędzy. "krok" z niewoli do wolności oraz ofiarę, baranka bez skazy złożonego w ofierze w miejsce pierworodnego, co w ujęciu chrześcijańskim pokrywa się z identyfikacją między "krok" ze śmierci do życia i nowy Baranek bez skazy, złożony w ofierze w miejsce grzeszników. 

PowiązaneDroga do Wielkanocy