Kontemplując różne rzeźby, malowidła lub elementy architektoniczne obecne w różnych świątyniach, często natrafiamy na elementy pochodzenia biblijnego, których znaczenie jest bezpośrednio związane z przedstawianą sceną lub postacią, tworząc część ikonografii, która wizualnie przekazuje przesłanie teologiczne.
Niektóre z nich są bardziej znane, jak na przykład wizerunek baranka lub węża deptanego przez stopy Jezusa. Matka BoskaIstnieją jednak inne elementy, które często pojawiają się w popularnej ikonografii, których znaczenie lub odniesienie jest czasami nieznane wielu wiernym.
Baranek
Postać baranka jest elementem biblijnym odnoszącym się do Jezusa. Tak jak w Starym Przymierzu ofiara baranka była składana w celu przebłagania za grzechy, tak w Nowym Przymierzu Jezus, Baranek Boży, swoją śmiercią zmazuje grzechy świata.
W opisie z Księgi Wyjścia 12 krew baranka na drzwiach domów Hebrajczyków uwolniła ich od plagi na Egipcjan; krew Chrystusa, przelana w Jego męce i śmierci, wyprowadza ludzi z grzechu i oczyszcza ich: "To są ci, którzy wychodzą z wielkiego ucisku: obmyli się i wybielili swe szaty we krwi Baranka". (Obj. 7:14).
Jeremiasz i Izajasz już używają obrazu baranka w odniesieniu do Mesjasza: "...".Ja, jak potulna owieczka, zostałem poprowadzony na rzeź". (Jer 11, 19) i "jak jagnię prowadzone na rzeź, jak owca przed strzygącym". (Iz 53:7).
Postać baranka nabierze największej mocy w Apokalipsie wraz z obecnością apokaliptycznego baranka: "Ujrzałem w pośrodku tronu i czterech istot żywych, i w pośrodku starszych stojącego Baranka, jakby zabitego, mającego siedem rogów i siedmioro oczu, którymi jest siedem duchów Bożych zesłanych na całą ziemię". (Obj. 5:6-7).
Ikonografia chrześcijańska przyjęła te dwa obrazy baranka: baranka eucharystycznego, który pokornie przelewa swoją krew za grzechy świata; oraz potężnego baranka z ostatniej księgi, przed którym padają królowie ziemi i który pokonuje diabolicznego smoka.
Drzewo Jessego, genealogia Jezusa
Drzewo Jessego odnosi się do genealogii Jezusa, która jest szczegółowo opisana w Ewangeliach Mateusza i Łukasza w Nowym Testamencie. Pierwsza genealogia przedstawia przodków Jezusa od króla Dawida do Józefa, jego ziemskiego ojca, a druga sięga samego Boga.
Naukowcy podkreślają, że znaczenie genealogii było kluczowe dla narodu żydowskiego, ponieważ ustanowiło legitymację i wypełnienie proroctw mesjańskich w Jezusie. Wykazując jego powiązania z kluczowymi postaciami Starego Testamentu, podkreśla, że Jezus jest długo oczekiwanym Mesjaszem obiecanym Izraelowi.
Jednym z najpiękniejszych przedstawień Drzewa Jessego jest ołtarz w kaplicy Santa Ana w katedrze w Burgos, dzieło Gila de Siloe, którego główny temat ikonograficzny przedstawia genealogiczne pochodzenie Dziewicy poprzez Drzewo Jessego.
Prorocy, królowie i kapłani
W 1997 r. św. Jan Paweł II poświęcił temu tematowi jedną ze swoich audiencji "Chrystus w historii ludzkości, która Go poprzedzała". Słowa Papieża Polaka są praktycznym przewodnikiem w identyfikowaniu w przodkach Chrystusa kluczowych cech Jego mesjańskiej natury.
Papież wspomniał o Abrahamie, Jakubie, Mojżeszu i Dawidzie, postaciach, które powracają w różnych artystycznych przedstawieniach życia Chrystusa: Abraham radujący się z narodzin Izaaka i jego odrodzenia po ofierze był radością mesjańską: zwiastował i zapowiadał ostateczną radość, którą zaoferuje Zbawiciel. Mojżesz jako wyzwoliciel, a przede wszystkim Dawid jako król. Oto niektóre z obrazów powtarzających się w malarstwie i rzeźbie, które odnoszą się bezpośrednio do Chrystusa.
Jednym z najbardziej oryginalnych odniesień jest postać Mędrców ze Wschodu oraz królowej Saby i Salomona. Tak jak Mędrcy poszli oddać pokłon Panu dzięki swojej wiedzy, tak królowa Saby odwiedza Salomona, aby uzyskać dostęp do mądrości syna Dawida.
Symbolika ta jest widoczna na przykład w Tryptyk przedstawiający Pokłon Trzech Królinamalowany przez Boscha w 1494 roku, w którym scena królowej Saby jest ucieleśniona w płaszczu Gaspara.
Włączenie tych postaci jako drugorzędnych postaci w ołtarzach lub w podstawach sakramentalnych monstrancji było stałą cechą baroku, zarówno w Europie, jak i Ameryce Łacińskiej, tworząc wizualną linię ciągłości między Starym i Nowym Testamentem.
Czaszka Adama
Bardzo często na przedstawieniach ukrzyżowanego Chrystusa u stóp krzyża pojawia się czaszka.
Kilka znanych przykładów można zobaczyć w Ukrzyżowanie Andrea Mantegna lub Giotto, Kalwaria Luísa Tristána, czy też wspaniały Chrystus ukrzyżowany Rzeźba w kości słoniowej autorstwa Claudio Beissonata.
Obecność tej czaszki i niektórych kości u stóp krzyża wskazuje na fakt, że zgodnie z tradycją szczątki Adama spoczywały w tym samym miejscu, w którym ukrzyżowano Jezusa.
W ten sposób Chrystus, przez swoją śmierć i zmartwychwstanie, pokonuje śmierć Adama i płaci okup za duszę upadłego człowieka. Nie bez powodu kaplica pod Kalwarią w Bazylice Grobu Pańskiego nosi taką nazwę, Kaplica Adama.
Symbolika czaszki Adama jest często kojarzona z nadrzewnym przedstawieniem krzyża, co stanowi bezpośrednie odniesienie do drewna, na którym przybity został Jezus Chrystus.
Wygnanie z raju i ogrodu
Wygnanie Adama i Ewy z raju, o którym opowiada trzeci rozdział Księgi Rodzaju, jest jednym ze stałych obrazów w ikonografii chrześcijańskiej. Pojawiają się one w tajemnicy Zbawienia na różnych etapach.
Jedną z najbardziej interesujących relacji jest włączenie Adama i Ewy do przedstawienia Zwiastowania Dziewicy, którego paradygmatyczny przykład mamy w delikatnym i szczegółowym dziele Fra Angelico na ten temat. Nieposłuszeństwo Adama i Ewy jest skontrastowane z całkowitym posłuszeństwem Dziewicy w jej "Niech mi się stanie".
Adam i Ewa zostali wygnani z czystego ogrodu, w którym wyrosło życie: ogrodu, który zwiastuje dziewicze łono Maryi, w którym narodziło się Życie, którym jest Chrystus, i który jest również odzwierciedlony w Pieśni nad Pieśniami: "Jesteś zamkniętym ogrodem, moja siostro, moja żono; zamkniętym źródłem, zapieczętowaną fontanną".. Maryja, jako Brama Niebios, ponownie otwiera Raj dla człowieka, rodząc Zbawiciela.
Nadepnięty wąż
Jest to jeden z najpopularniejszych obrazów symboliki maryjnej: stopa Dziewicy miażdżąca węża/smoka.
Obraz ma swoje źródło w Księdze Rodzaju 3,15: "Wprowadzę wrogość między ciebie a niewiastę, między potomstwo twoje a potomstwo jej; zmiażdży ci głowę, gdy uderzysz ją w piętę".
Obraz ten jest szczególnie związany z przedstawieniami Niepokalanej Dziewicy Maryi, ponieważ jest ona "Kobietą" par excellence.
Alegorię węża pod stopą Dziewicy można zobaczyć na przykład na obrazie wieńczącym Colonna dell'Immacolata w Rzymie, a także w większości malarskich i rzeźbiarskich przedstawień Niepokalanego Poczęcia.
Łania
Tył jest jednym ze zwierząt, które pojawiają się w Starym Testamencie, ściśle związanym ze stanem ludzkiej duszy z Bogiem.
"Jak hind szuka strumieni". (Ps 42:2), psalm ten był inspiracją, zwłaszcza w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, jako obraz chrześcijańskiego katechumena przygotowującego się do przyjęcia sakramentów, wody żywej.
Wizerunek jelenia na ozdobach i przedmiotach kultu, zwłaszcza tych związanych z Eucharystią, takich jak kielichy i tkaniny, a nawet jako forma do hostii eucharystycznych typu znalezionego w Tunezji, datowanego na VI wiek.