Rozważania na temat motu proprio Ad charisma tuendum o Opus Dei

Oryginalny tekst artykułu w języku hiszpańskim tutaj

Tekst artykułu w języku włoskim tutaj

Tłumaczenie:  Piotr Damian-Grint

Prawidłowa interpretacja rzeczywistego zakresu ostatniego motu proprio Ad charisma tuendum wymaga zastosowania dwóch kluczy hermeneutycznych podanych w dokumencie przez samego papieża Franciszka.

Pierwszym kluczem jest wyraźne odniesienie motu proprio do Konstytucji Apostolskiej Ut sitktórym św. Jan Paweł II 28 listopada 1982 r. erygował prałaturę personalną Świętego Krzyża i Opus Dei.

Wydaje mi się ważne, aby podkreślić, że nowe motu proprio nie uchyla Konstytucji Apostolskiej, lecz jedynie dostosowuje ją do nowej organizacji Kurii Rzymskiej, która przewiduje w sposób ogólny, że odtąd to Dykasteria ds. Duchowieństwa, a nie jak dotychczas Dykasteria ds. Biskupów, będzie miała kompetencje we wszystkim, co dotyczy Stolicy Apostolskiej w sprawach dotyczących prałatur personalnych. 

Co do reszty, struktura i treść Konstytucji Apostolskiej Ut SitJana Pawła II w przemówieniu, które wygłosił 17 marca 2001 r. do uczestników spotkania zorganizowanego przez prałaturę Opus Dei, pozostaje nienaruszone. W tym przemówieniu Święty Papież użył jednoznacznych sformułowań nie tylko po to, by określić prałaturę jako "organicznie zorganizowaną", czyli złożoną z "kapłanów i wiernych świeckich - mężczyzn i kobiet - na czele której stoi jej własny prałat", ale także po to, by potwierdzić "hierarchiczną naturę Opus Dei, ustanowioną w Konstytucji Apostolskiej, na mocy której erygowałem prałaturę".

Z jej hierarchicznego charakteru św. Jan Paweł II wyciągnął "duszpasterskie rozważania bogate w praktyczne zastosowania", podkreślając, "że przynależność wiernych świeckich zarówno do ich Kościoła partykularnego, jak i do prałatury, do której są włączeni, sprawia, że szczególne posłannictwo prałatury zbiega się w ewangelizacyjnym zaangażowaniu każdego Kościoła partykularnego, co przewidział Sobór Watykański II, proponując postać prałatur personalnych".

To odniesienie do Soboru Watykańskiego II jest niezwykle istotne i stanowi drugi klucz hermeneutyczny do motu proprio Ad charisma tuendum, gdzie wyraźnie podkreślono konieczność odwołania się do "nauki eklezjologii soborowej o prałaturach personalnych". 

Wiadomo, że ostatni Sobór, przewidując możliwość tworzenia "specjalnych diecezji lub prałatur personalnych i innych tego typu opatrzności" w celu ułatwienia "nie tylko dogodnego rozmieszczenia kapłanów, ale także dzieł duszpasterskich właściwych różnym grupom społecznym, które mają być prowadzone w jakimś regionie lub narodzie, albo w jakiejś części świata" (Dekret Presbyterorum Ordinisnie nakreślił jej dokładnych konturów, woląc pozostawić miejsce dla przyszłego dynamizmu kościelnego i wyartykułowanej dyscypliny, "według modułów, które należy określić dla każdego przypadku, zawsze chroniąc prawa ordynariuszy lokalnych".

Kolejne interwencje papieży rzymskich, wprowadzając w życie perspektywę wskazaną przez Sobór, pozostawiały również te przestrzenie otwarte. Tak jest w przypadku motu proprio Ecclesiae Sanctæ Pawła VI (6 sierpnia 1966 r.), a przede wszystkim Kodeksu Prawa Kanonicznego św. Jana Pawła II z 1983 r., gdzie niektóre przepisy poświęcone są prałaturom personalnym (kanony 294-297), które mogą być konkretyzowane w różny sposób, zgodnie z potrzebami określonymi przez Stolicę Apostolską, która jest odpowiedzialna za erygowanie prałatur personalnych.

Należy jednak zauważyć, że Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. (w przeciwieństwie do poprzedniego Kodeksu, który dopuszczał istnienie "prałata" jako zwykłego tytułu honorowego) używa terminu "prałat" wyłącznie na oznaczenie podmiotów innych niż biskupi diecezjalni, ale posiadających, podobnie jak oni, właściwą im władzę ordynariuszy, władzę właściwe rozporządzenia w odniesieniu do obszarów wykonywania władzy państwowej zwanych "prałaturą", doprecyzowanych z kwalifikacją terytorialną lub personalną, zgodnie z przyjętym w każdym przypadku kryterium identyfikacji wiernych, do których kierowane jest wykonywanie władzy. Kodeks Prawa Kanonicznego pozostawia jednak miejsce na wiele różnych konfiguracji szczegółowych, które poszczególne prałatury mogłyby otrzymać w statutach nadanych każdej z nich przez najwyższą władzę Kościoła.

W tej szerokiej przestrzeni wolności Kodeks Prawa Kanonicznego nie przewiduje konieczności - ale też nie wyklucza możliwości - powierzenia prałatowi godności biskupiej: wybór ten zależy wyłącznie od oceny Papieża Rzymskiego, który jako jedyny w Kościele łacińskim jest odpowiedzialny za mianowanie biskupów.

Na stronie streszczenie zgodność z naturą prałatury personalnej z godnością biskupią podmiotu na czele jest potwierdzona, w rzeczywistości, przez decyzję św. Jana Pawła II o mianowaniu na biskupów dwóch poprzednich prałatów Opus Dei - sam osobiście udzielił im święceń biskupich.

Z drugiej strony, istnieją okręgi kościelne o charakterze terytorialnym, na czele których stoją prałaci, którzy z pewnością posiadają władzę rządową o charakterze hierarchicznym, ale którzy jednak nie są zwykle obdarzeni godnością biskupią (można by pomyśleć o prefekturach apostolskich na terenach misyjnych).

Do tego należy dodać, że - jak wskazuje motu proprio - w perspektywie sprawowania funkcji władzy nie ograniczonej tylko do biskupów, insygnia pontyfikalne nie są zastrzeżone przez prawo kanoniczne wyłącznie dla tych ostatnich, ale ich użycie jest przewidziane dla znacznie szerszej kategorii podmiotów, nawet jeśli nie są one wyniesione do episkopatu: takie jak np. kardynałowie i legaci papieża rzymskiego; opaci i prałaci, którzy mają jurysdykcję nad terytorium odrębnym od diecezji; trwale ukonstytuowani administratorzy apostolscy; wikariusze apostolscy i prefekci apostolscy; opaci zgromadzeń zakonnych.

Dlatego, jeśli łatwo możemy przyjąć, że funkcje prałata mogą być powierzone prezbiterowi, to jednak prałatury personalne zawsze wiążą się ze sprawowaniem władzy kościelnej: choćby dlatego, że jak przewiduje kanon 295, § 1, prałat personalny "ma prawo erygować seminarium krajowe lub międzynarodowe, a także inkardynować alumnów i promować ich do święceń z tytułem służby prałaturze".

Josemaría Escrivá de Balaguer", w żaden sposób nie przeszkadza faktowi, że prałatura jako taka została ustanowiona na mocy konstytucji apostolskiej, która jest instrumentem używanym zazwyczaj przez papieża rzymskiego do ustanawiania okręgów kościelnych, dzięki którym wykonywanie władzy państwowej odpowiadającej hierarchia jest dystrybuowana i regulowana.

W związku z tym motu proprio Ad charisma tuendum, zgodnie z Magisterium Rady, daleki od narzucania wyraźnego rozdziału między wymiarem charyzmatycznym a wymiarem instytucjonalno-hierarchicznym Opus Dei, powinien być odczytywany jako zaproszenie do życia z "nowym dynamizmem" (zob. św. Jan Paweł II, List apostolski Novo millennio ineunte, nr 15) wierność charyzmatowi św. Josemarii, którą najwyższa władza Kościoła, poprzez Konstytucję Apostolską Ut Sitprzełożyła się na instytucję prałatury personalnej - czyli instrumentu hierarchiczny charakter.

Prałaturze powierza się to, co papież Franciszek określa w motu proprio jako "zadanie duszpasterskie", które ma być realizowane "pod kierunkiem prałata", a które polega na "szerzeniu w świecie wezwania do świętości, poprzez uświęcenie pracy oraz zobowiązań rodzinnych i społecznych, za pośrednictwem inkardynowanych do niej duchownych i przy organicznej współpracy świeckich, którzy poświęcają się dziełom apostolskim".

Zadanie, które właśnie dlatego, że jest duszpasterskie, nie może nie być dzielone z pasterzami Kościoła i które, jeśli chodzi o jego treść, nie odnosi się do określonych kategorii podmiotów, ale obejmuje wszystkich wiernych, którzy są powołani do świętości na mocy chrztu, a nie z powodu szczególnego wyboru życia.