La Terra Santa di Gesú

Testo del articolo in inglese qui

Man mano que ci avviciniamo ai Vangeli, ci facciamo un'idea del paesaggio sociale di quella che oggi conosciamo come Terra Santa al tempo di Gesù. Historia tej ziemi i ludzi, którzy ją zamieszkiwali w ciągu wieków, stanowi ramy odniesienia dla życia Chrystusa na ziemi i oferuje cenne ramy interpretacyjne, aby przejrzeć i odkryć całe bogactwo zawarte w Piśmie Świętym.

Una terra da sempre complessa

W czasach Jezusa Ziemia Święta nie była nazywana Palestyną. Nazwa ta, w rzeczywistości, została przypisana jej przez cesarza Hadriana dopiero od 135 roku n.e., pod koniec trzeciej wojny żydowskiej. To nigdy nie było więcej niż unicumStarożytne Królestwo Izraela, w rzeczywistości od dawna przestało być niezależnym państwem i było podzielone pomiędzy Giudeę, bezpośrednio podległą Rzymowi i rządzoną przez praefectusoraz dwa pozostałe regiony historyczne, czyli Galilea i Samaria.

La Giudea rimaneva comunqueva il cuore del culto ebraico, in quanto in essa, a Gerusalemme, aveva sede il Tempio, cui affluivano in massa tutti i giudei sparsi nel mondo.

Samaria natomiast, centralna wyżyna dzisiejszej Palestyny lub Izraela, zamieszkiwana była przez Samarytan, ludność powstałą w wyniku połączenia kolonii dokonanego przez Asyryjczyków w V wieku p.n.e, w czasie podboju Królestwa Izraela, a także proletariusze z tego miejsca, którzy zostali deportowani do Asyrii przez zdobywców, którzy deportowali godnych uwagi Izraelitów. Mezalians dał początek kultowi, który najpierw był synkretyczny, ale później stał się monoteistyczny, choć w przeciwieństwie do kultu Żydów. W praktyce zarówno Judahici, jak i Samarytanie sami stali się jedynymi i prawowitymi potomkami patriarchów i depozytariuszami Przymierza z Jahwe, Prawa i kultu. Ci pierwsi mieli jednak swój ośrodek kultu w Gerozolimie, ci drudzy w świątyni na górze Garizim, w pobliżu miasta Sychem. Z Ewangelii, ale nie tylko, wiemy, że Żydzi i Samarytanie się nawzajem znienawidzili.

Galilea

Galilea była obszarem o mieszanej ludności: miasta żydowskie (jak Nazaret, Kana) znajdowały się obok miast kultury grecko-rzymskiej, a więc pogańskiej (np. Sepphoris, Tyberiada, Cezarea di Filippi). Ludność tego regionu, nawet jeśli była wyznania i kultury żydowskiej, była pogardzana przez mieszkańców Giudei, którzy byli bardziej czyści i wyrafinowani. Kilkakrotnie w odniesieniu do Jezusa mówi się, jak to jest napisane w Ewangeliach, że "nic nie może pochodzić z Nazaretu ani z Galilei". Między innymi nie tylko ewangelie, ale i nieliczne pisma rabiniczne tamtych czasów mówią nam, że Galilejczycy byli również zaślepieni sposobem mówienia. Języki hebrajski i aramejski (lingua franca używana na całym ówczesnym Bliskim Wschodzie), podobnie jak wszystkie języki semickie, miały wiele liter gardłowych i języków przydechowych lub krtaniowych. A Galilejczycy wymawiali wiele słów w sposób zabawnie rytmiczny, albo w sposób, który śmieszył giudei. Na przykład imię יְהוֹשֻׁעַ, Yehoshu‛a, było wymawiane przez Yeshu, od którego pochodzi grecka transkrypcja Ιησούς (Yesoús), poi passata al latino Jesus.

Galilea w każdym razie stanowiła królestwo pod panowaniem Rzymu, a rządził nim tetrarcha Erode, król pochodzenia pogańskiego, którego na tronie osadził August. Erode, osławiony ze swej surowości, ale i przebiegłości, robił wszystko, by zaskarbić sobie sympatię narodu żydowskiego, m.in. powiększając i otwierając Świątynię Jerozolimską (odbudowaną przez naród izraelski po powrocie z katiuszy babilońskiej). Prace nad ukończeniem tej budowli trwały jeszcze za życia Jezusa i zostały zakończone zaledwie kilka lat przed rokiem 70 n.e., kiedy to samo sanktuarium zostało zniszczone w trakcie niszczenia Jerozolimy przez Rzymian pod dowództwem Tytusa.

Jednak dalej na północny wschód, za wschodnimi brzegami Jeziora Galilejskiego, istniała konfederacja dziesięciu miast (dekapol), które stanowiły natomiast kulturową wyspę elit.

Distruzione del Tempio i diaspora

Diaspora, czyli rozproszenie Izraelitów na cztery strony świata rozpoczęło się w latach 597-587 p.n.e. od tzw. "kataklizmu babilońskiego", czyli deportacji mieszkańców królestw Izraela i Giudy do Asyrii i Babilonu oraz zniszczenia świątyni zbudowanej przez Salomona, przez króla Nabuchodonozora. W 538 roku, dzięki edyktowi Cyrusa, króla Persów, część giudei była w stanie, po powrocie do ojczyzny, odbudować Świątynię, a wielu Żydów zostało przesiedlonych do Babilonu lub zmuszonych do zamieszkania w innych regionach, proces ten trwał w erze elfickiej i rzymskiej.

To jednak sam Rzym krwawymi trzema wojnami żydowskimi położył kres - i to na prawie dwanaście lat - narodowym i terytorialnym aspiracjom narodu żydowskiego.

Kulminacją pierwszej z nich (66-73 n.e.) było zniszczenie Jerozolimy i Świątyni, a także innych miast i twierdz wojskowych, takich jak Masada, oraz śmierć, według ówczesnego historyka Giuseppe Flawiusza, ponad miliona Hebrajczyków i dwudziestu tysięcy Rzymian. Drugi (115-117) miał miejsce w rzymskich miastach diaspory i sprowokował tysiące ofiar. W trzeciej (132-135), zwanej też rwetesem Bar-Kokhby (przez Szimona Bar-Kokhbę, głównodowodzącego hebrajskich buntowników, ogłoszonego zrazu królem mesjanistycznym), rzymska machina wojenna przeszła jak walec kompresyjny po wszystkim, czego nie zdołała dosięgnąć, niszcząc około 50 miast (w tym to, co zostało z Jerozolimy) i 1000 wsi. Wymazano nie tylko buntowników, ale niemal całą ludność żydowską, która przetrwała pierwszą wojnę żydowską (zginęło 600 tys. osób) i damnatio memoriae condusse alla cancellazione dell'idea stessa di presenza ebraica nella regione, che fu romanizzata persino nella topografia.

Nazwa Palestyny, a właściwie Syrii Palæstina (prawdziwa Palestyna była do tego czasu cienkim pasem ziemi, odpowiadającym mniej więcej starożytnej Strefie Gazy, gdzie znajdowało się starożytne filistyńskie Pentapolis, czyli grupa pięciu miast-państw zamieszkanych przez ludność indoeuropejskojęzyczną historycznie wrogą Hebrajczykom: i filistei), fu attribuito dall'imperatore Adriano all'ex provincia della Giudea nel 135 d.C., po zakończeniu III wojny żydowskiej. Ten sam cesarz kazał odbudować Gerozolimę jako miasto pogańskie, z nazwą Aelia Capitolina, stawiając świątynie grecko-rzymskich bóstw ponad świętymi miejscami hebrajskimi i chrześcijańskimi (Hebrajczycy i chrześcijanie zostali wtedy zasymilowani).

Ziemia Święta jako pedagogika Gesù

Ziemia Święta nie raz została określona przez Piątego Vangelo. Jako ostatni, w kolejności, odniósł się do niej papież Franciszek, który witając w styczniu 2022 r. w Watykanie delegację Kustodii Ziemi Świętej, powiedział: "far conoscere la Terra Santa vuol dire trasmettere il Quinto Vangelo, cioè l'ambiente storico e geografico in cui la Parola di Dio si è rivelata e poi si è fatta carne in Gesù di Nazareth, per noi e per la nostra salvezza".

E che la Terra Santa sia un po' il Quinto Vangelo lo dimostra la stessa vita Gesù e il suo percorrere questa terra instancabilmente per compiervi la sua missione.

Sappiamo che tale missione di Gesù è l'abbassamento di Dio verso l'uomo, definito in greco κένωσις (kénōsissvuotamento): Dio si abbassa e si svuota; si spoglia, in pratica, delle proprie prerogative e dei propri attributi divini per condividerli con l'uomo, in un movimento tra cielo e terra. Ruch ten zakłada, w ślad za procesją, także wstąpienie z ziemi do nieba:. théosis (θέοσις), wyniesienie ludzkiej natury, która staje się boska, ponieważ w doktrynie chrześcijańskiej człowiekiem jest sam Chrystus. W praktyce abbassamento Boga prowadzi do apoteozy człowieka.

Abbassamento Boga dla apoteozy człowieka widzimy w różnych aspektach ludzkiego życia Jezusa, od narodzin, poprzez śmierć na krzyżu, aż po zmartwychwstanie. Ale widzimy to czysto w jego głoszeniu Vangelo dla Ziemi Izraela, od początku jego życia publicznego, z bitwą w fiume Giordano w imieniu Giovanniego Battisty, kiedy to udał się z decyzją w kierunku Jerozolimy. Co ciekawe, bitwa w Giordano odbyła się w najniższym punkcie na Ziemi (tuż przy brzegu Giordano, w okolicach Gerico, 423 metry poniżej poziomu morza), a śmierć i zmartwychwstanie w miejscu uznawanym w tradycji hebrajskiej za najwyższy: Gerusalemme.

Gesù wznosi się więc, podobnie jak Giordano (którego hebrajskie imię Yarden oznacza "ten, który się wznosi") ku Morzu Martwemu, miejscu opuszczonemu, ciemnemu i niskiemu, które symbolizuje otchłanie grzechu i śmierci. Poi, però, sale, sale, ascende verso Gerusalemme, luogo in cui sarebbe stato "elevato" da terra. I wstępuje, jak wszyscy Hebrajczycy przed nim, w pielgrzymce. Przez rozszerzenie, znajdujemy tę ideę "wspinania się" we współczesnej koncepcji 'alija), termin określający zarówno emigrację do Izraela przez Żydów (ale także przez chrześcijan), jak i imigrację i osiedlanie się (imigranci i migranci to definicje m.in. 'olím  - dalla stessa radice "na stronie" - czyli "coloro che salgono"). W dodatku nazwa izraelskiego zespołu El Al oznacza "w górę" (i to z podwójnym znaczeniem: "w górę" to niebo, ale "w górę" to także ziemia Izraela). Un'ascensione in tutti i sensi, dunque.