Należałoby najpierw wyjaśnić, co rozumie się przez "formację teologiczną dla świeckich": w kryterium "świeccy" uwzględnimy tych, którzy nie przygotowują się do posługi święceń, a więc także członków świeckich męskich instytutów życia konsekrowanego, jak również wszystkie kobiety, niezależnie od tego, czy należą do instytutu życia konsekrowanego, czy też nie.
Jeśli chodzi o "kształcenie teologiczne", to należy pamiętać, że obok klasycznych studiów Baccalaureatus in Theologia, Licentiatus in Theologia o Doktor teologii (trzy cykle akademickie Teologii) istnieje specyficzna modalność zorientowana na formację osób świeckich, które zamierzają wykonywać zadania lub urzędy kościelne, takie jak nauczanie Religii, katecheza, formacja agentów duszpasterskich, itp. Studia te, których ofertę akademicką reguluje Stolica Apostolska (Kongregacja Wychowania Katolickiego) pod koniec lat 80-tych, noszą nazwę Scientiis Religiosis (Nauki religijne), składają się tylko z dwóch cykli (Baccalaureatus in Scientiis Religiosis y Licentiatus in Scientiis Religiosis), a wykładane są w Instytutach Wyższych Studiów Religijnych (ISCCRR) sponsorowanych przez Wydziały Teologiczne.
Jako wstęp do. Instrukcja dla the Instytuty nauk religijnych (2008), "Wraz z Soborem Ekumenicznym Watykańskim II wśród wiernych - świeckich i zakonnych - wzmogło się żywe zainteresowanie studium teologii i innych nauk świętych, aby wzbogacić nimi swoje życie chrześcijańskie, aby móc podać powód swojej wiary (por. 1Pt 3, 15), aby owocnie sprawować własny apostolat i móc współpracować ze świętymi szafarzami w ich specyficznej misji (por. kan. 229 §§1-2 CIC 1983). W okresie posoborowym, podczas gdy wydziały kościelne, które miały już wieloletnią tradycję, zostały ukształtowane przez Zgodnie z postanowieniami konstytucji apostolskiej Sapientia christiana (1979), w Kościele coraz większego znaczenia nabiera potrzeba zapewnienia odpowiedniej formacji wiernych świeckich w konkretnych formach".
Żmudne zadanie szkolenia
W tym względzie warto przypomnieć, co Rada powiedziała na ten temat: "Kościół oczekuje wiele od pracowitości wydziałów nauk świętych. Im bowiem powierza bardzo poważne zadanie kształcenia własnych uczniów, nie tylko dla posługi kapłańskiej, ale przede wszystkim dla nauczania w kościelnych ośrodkach studiów wyższych, dla badań naukowych, czy też dla najbardziej uciążliwych funkcji apostolstwa intelektualnego. Do tych wydziałów należy również prowadzenie pogłębionych badań w różnych dziedzinach nauk sakralnych, aby coraz lepiej rozumieć Objawienie Święte, pełniej odkrywać dziedzictwo mądrości chrześcijańskiej przekazanej przez naszych starszych, promować dialog z braćmi odłączonymi i z niechrześcijanami oraz odpowiadać na problemy wynikające z postępu nauk. Z tego powodu wydziały kościelne, po należytym uznaniu ich praw, powinny z wielką pilnością popierać nauki święte i z nimi związane, a korzystając nawet z najnowocześniejszych metod i środków, kształcić swoich studentów do najgłębszych badań." (por. Gravissimum Edukacja to o wychowaniu chrześcijańskim, n. 11)
Rosnąca liczba studentów
To właśnie po Soborze Watykańskim II świeccy po raz pierwszy uzyskali dostęp do studiów kościelnych na wydziałach teologicznych, choć ich obecność w salach wykładowych była zawsze mniejszością w porównaniu z osobami przygotowującymi się do święceń. Jednak od ostatniej dekady XX wieku, wraz z pojawieniem się Nauk o religii jako specyficznej formacji dla osób świeckich, łączna liczba studentów w ISCCRR doszła do potrójnej liczby studentów zapisanych na Wydziały Teologiczne, choć w tych ostatnich również jest znaczna obecność osób świeckich.
Z pewnością ważne jest, aby to kształcenie teologiczne istniało, zarówno ze względu na to, co oznacza w zakresie systematycznej refleksji, jak i po to, aby móc prowadzić dialog z dzisiejszą kulturą. Ponadto od ponad dekady Konferencja Episkopatu Hiszpanii (CEE) ustanowiła jako wymóg nauczania religii w szkołach średnich i maturalnych uzyskanie co najmniej stopnia naukowego Baccalaureatus w Scientiis Religiosis oraz posiadają specjalistyczne przygotowanie pedagogiczne w zakresie nauczania religii.
Nie znamy liczby osób świeckich studiujących teologię i nauki religijne, gdyż o tę kategorię nie pytano wprost, gdy Wydziały Teologiczne proszone były o dane statystyczne, które dostarczają co roku do opracowania Roczne sprawozdanie z działalności Kościoła katolickiego w Hiszpanii.
Możemy potwierdzić, że w Wyższych Instytutach Nauk Religijnych 100 % studentów to osoby świeckie (jak powiedzieliśmy na początku, obejmuje to członków instytutów życia konsekrowanego, którzy nie są formowani do przyjęcia święceń); ich liczba, według najnowszych dostępnych nam statystyk, jest bliska czterem tysiącom studentów zapisanych w całej Hiszpanii (rok akademicki 2016-17).
Jeśli chodzi o wydziały teologiczne, to spośród prawie dwóch tysięcy studentów rozdzielonych pomiędzy 11 wydziałów teologicznych obecnych na terytorium EWG, liczba osób świeckich nie osiąga jednej trzeciej studentów w ich klasach, choć możliwe, że proporcja ta jest różna w zależności od wydziału teologicznego, do którego się odnosimy. W tym względzie należy pamiętać, że istnieje kilka wydziałów, czy też włączonych do nich ośrodków teologicznych lub instytutów teologicznych, które mają wśród swoich studentów kleryków z seminariów afiliowanych do tego wydziału.
Uniwersytety i wydziały
Studia teologiczne są prowadzone na Wydziałach Teologicznych, które mogą być autonomiczne, albo należeć do uniwersytetu katolickiego (tzn. prowadzi on również studia cywilne) lub do instytucji kościelnej (tzn. wykładane są tylko dyscypliny kościelne, czyli pod reżimem Stolicy Apostolskiej). Ponadto mogą być prowadzone w ośrodkach oferujących studia pierwszego i drugiego stopnia (przyłączonych do Wydziału Teologicznego) lub drugiego i trzeciego stopnia (włączonych do Wydziału Teologicznego). We wszystkich tych przypadkach sale lekcyjne są otwarte zarówno dla osób świeckich, jak i dla kandydatów do kapłaństwa, będących seminarzystami, członkami instytutów zakonnych lub kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego.
Jeśli chodzi o kadrę dydaktyczną, to również zależy ona od każdego przypadku: na niektórych Wydziałach i w ISCCRR jest większy udział świeckiej kadry dydaktycznej (na kilku głównie kobiety), a na innych praktycznie w ogóle nie ma obecności świeckiej, która jest zarezerwowana dla dyscyplin pomocniczych i/lub języków klasycznych. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że dopiero po Soborze Watykańskim II świeccy mają dostęp do studiów teologicznych na wydziałach, a wymóg posiadania stopnia naukowego doktora do nauczania, to wysiłek szkoleniowy podejmowany przez świeckich w dziedzinie teologii jest naprawdę znaczący - należy przy tym wspomnieć, że w większości przypadków świeccy przystępują do studiów teologicznych lub nauk religijnych z innymi wcześniejszymi dyplomami uniwersyteckimi.
Wkład w osobę
Jak zaznaczyliśmy powyżej, oprócz możliwości umożliwienia wiernym uzasadnienia swojej wiary oraz podjęcia owocnego dialogu z nauką i kulturą swoich czasów, studium teologii lub nauk o religii - jak każde systematyczne studium jakiejś dyscypliny - zapewnia rygor naukowy i możliwości badawcze, a także formację ludzką. W tym przypadku jest to również okazja do pogłębienia znajomości Pisma Świętego, Tradycji i Magisterium, co zawsze jest okazją do wzrostu własnego doświadczenia wiary.
Z pewnością ważne jest promowanie tych studiów, gdyż oznacza to, że zarówno księża i osoby konsekrowane, jak i świeckie są dobrze wykształcone i przygotowane w dziedzinie teologicznej. Wynika to również z faktu, że Hiszpania jest jednym z krajów świata, w którym mamy najwięcej Wydziałów Teologicznych (11) i ośrodków stowarzyszonych lub inkorporowanych (10) oraz Instytutów Nauk Religijnych (prawie pięćdziesiąt, wliczając w to sekcje kształcenia na odległość UESD).
Dyrektor Sekretariatu Podkomisji Episkopatu ds. Uniwersytetów
