Adoracja eucharystyczna w Niemczech od ŚDM 2005Na stronie Kodeks Prawa Kanonicznego obecnie obowiązujący stanowi, że Eucharystia ma być "zarezerwowana w jednym tabernakulum kościoła lub oratorium", które ma być "umieszczone w prawdziwie szlachetnej, widocznej, odpowiednio ozdobionej i modlitewnej części kościoła lub oratorium".
Już wśród pierwszych chrześcijan Eucharystia nie była całkowicie spożywana podczas mszy, ponieważ kapłan rezerwował jej część na komunię chorych. Konsekrowane hostie były z szacunkiem przechowywane w naczyniach z kości słoniowej lub metali szlachetnych, zwykle w sąsiednim pomieszczeniu kościoła. Stąd wywodzi się tabernakulum, czyli miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu.
Na przestrzeni wieków znajdowano różne rozwiązania dla umiejscowienia tabernakulum, na przykład poprzez wkomponowanie go w gotyckie i renesansowe ołtarze lub, jak nakazał Sobór Trydencki (1545-1563), na "mensie" ołtarza głównego. Później, gdy Sobór Watykański II (1962-1965) zezwolił na wprowadzenie wolnostojącego ołtarza, zwróconego w stronę ludu, umożliwił umieszczenie tabernakulum "na ołtarzu bocznym, ale w naprawdę widocznym miejscu" (Instrukcja "Inter Oecumenici", 1964).
Dom sakramentalny
Jednak w średniowieczu, w romańskich, ale głównie gotyckich i renesansowych kościołach w Niemczech i innych krajach europejskich, takich jak WęgryW Czechach, Austrii, Belgii, Holandii oraz części Francji i Włoch rozpowszechniły się tak zwane "Sakramentshaus", dosłownie tłumaczone jako "dom sakramentalny" lub "sanktuarium sakramentalne".
Zwłaszcza po tym, jak IV Sobór Laterański (1215) użył słowa "transsubstancjacja" w odniesieniu do sposobu, w jaki Ciało i Krew Chrystusa są faktycznie obecne w Eucharystii i określił w kanonie 20, że Eucharystia (i "chrisam") powinny być przechowywane w hermetycznie zamkniętym miejscu, aby uniknąć profanacji, Oprócz pragnienia obserwowania i czczenia konsekrowanej Hostii, szukano sposobu, aby kościoły katolickie - i prawosławne - "zarezerwowały" konsekrowane hostie, które nie zostały spożyte podczas Mszy. W Niemczech, jak wspomniano powyżej, odpowiedzią na adorację Najświętszego Sakramentu poza celebracją Eucharystii, a zatem oddzieloną od niej, jest "Sakramentshaus", element budynku przymocowany do ściany lub kolumny, a nawet wolnostojący.
Rozwój "Sakramentshaus".
Miejsca do przechowywania Najświętszej Eucharystii ewoluowały od prostej szafki ściennej, poprzez kamienną niszę zdobioną ornamentami lub figurami, aż po wieżyczkę, przypominającą iglice gotyckich kościołów, gigantyczne kamienne monstrancje, często arcydzieła późnośredniowiecznej kamieniarki i rzeźby. Jest z pewnością paradoksem, że te małe struktury architektoniczne osiągnęły szczyt swojego rozwoju artystycznego w północnych Niemczech w przededniu reformacji Lutra na początku XVI wieku, co uczyniło je w wielu miejscach "przestarzałymi".
Dobrym przykładem prostszych "sanktuariów sakramentalnych" typowych dla kościołów romańskich, z tabernakulum w zamkniętej niszy w ścianie prezbiterium i otoczonym wyszukaną ramą architektoniczną, są kościoły w Hänichen lub Großschenk (fot. 1). W kościołach wiejskich można również znaleźć drewniane sanktuarium sakramentalne przymocowane do ściany, jak ma to miejsce w kościele Groß Zicker na wyspie Rugia (fot. 2).
W kościołach gotyckich sanktuarium sakramentalne zaczyna przybierać formę wieży i bardziej obfitą dekorację z ozdobną kamieniarką, jak widać w katolickim kościele parafialnym w Remagen, po lewej stronie chóru: dom sakramentalny przybiera formę wieży i rozciąga się na sklepienie po lewej stronie chóru. Jego późnogotycka ornamentyka sugeruje, że został zbudowany w pierwszej połowie XVI wieku.
Gotyckie katedry
Oczywiście "Sakramentshaus" jest szczególnie widoczny w dużych gotyckich katedrach; zwykle znajdują się one po stronie Ewangelii. Ten w katedrze w Ulm (zdjęcie 3), przymocowany do transeptu na przecięciu nawy i transeptu, jest uważany za najwyższy w Niemczech i mierzy 26 m. Został zbudowany w latach 1467-1471. Został zbudowany między 1467 a 1471 rokiem. Jest w całości wyrzeźbiony z wapienia i piaskowca, w przeciwieństwie do drewnianego dachu ambony, który ma podobną strukturę. Ma kształt wieży z rzeźbami świętych na kilku piętrach i jest przykładem gotyckiego filigranu.
Wolnostojące sanktuaria sakramentalne znajdują się również po stronie Ewangelii. Dobrym przykładem jest św. Wawrzyniec z Norymbergi (fot. 4), arcydzieło Adama Krafta, zbudowane w latach 1493-1496. Wysoka na ponad 20 metrów wieża z piaskowca przypomina splecione pędy drzewa i podtrzymywana jest przez trzy ludzkie postacie, w jednej z których artysta uwiecznił samego siebie. Składa się z siedmiu poziomów: najniższy to "ambulatorium", przechodzące przez Eucharystię (samo tabernakulum), Ostatnią Wieczerzę, Mękę Pańską, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie i szczyt wieży.
"Unsere Liebe Frau", w Bambergu
W kościele parafialnym "Unsere Liebe Frau" ("Nasza Pani") w Bambergu znajduje się "dom sakramentalny", który pod względem wymiarów jest niemal zapowiedzią kaplicy Najświętszego Sakramentu, która miała powstać wieki później. Chociaż można go uznać za późniejszy rozwój, został zbudowany przed domami sakramentalnymi w Remagen, Ulm i Norymberdze, pochodzącymi z 1430 roku.
Dolna część zespołu przedstawia w pełni rzeźbione Złożenie do grobu Chrystusa. Sama nisza tabernakulum, zamknięta drzwiczkami, znajduje się w centrum, na wyższej kondygnacji; nad nią widnieje twarz Chrystusa. Na wysokości trzeciej kondygnacji znajduje się gotycka inskrypcja nawiązująca do wmurowania kamienia węgielnego pod chór w 1392 roku. Po prawej i lewej stronie tabernakulum, na dwóch poziomach, znajdują się figury proroków i apostołów, nawiązujące do obecności Chrystusa w Eucharystii. Dzieło wieńczy przedstawienie Sądu Ostatecznego, na którym Chrystus pojawia się jako sędzia świata; po jego prawej stronie znajdują się błogosławieni, a po drugiej potępieni, którzy są pożerani przez wielkiego wieloryba. Dom sakramentalny jest nadal używany jako miejsce, w którym "pomnik" jest ustawiany od Wielkiego Czwartku do Wielkiego Piątku.
Po Soborze Trydenckim
Jak wspomniano powyżej, domy sakramentalne lub sanktuaria wyszły z użycia wraz z Soborem Trydenckim. Ponieważ jednak decyzje Soboru Trydenckiego nie zawsze były stosowane wszędzie, w niektórych miejscach nadal je budowano, na przykład w kościele św. Gereona w Kolonii w 1608 roku. W późniejszych wiekach wiele z tych domów sakramentalnych padło ofiarą reformatorskiej furii i zmieniających się gustów; na szczególną uwagę zasługuje zniszczenie domu sakramentalnego w katedrze w Kolonii w 1766 roku, który był wielokrotnie chwalony. Niektóre z nich zostały odbudowane w XIX lub XX wieku. Bombardowania podczas II wojny światowej jeszcze bardziej zmniejszyły liczbę domów sakramentalnych. Niemniej jednak zachowało się wystarczająco dużo przykładów.
