W 60. rocznicę ogłoszenia Konstytucji dogmatycznej "Lumen gentium" Papieski Uniwersytet Świętego Krzyża Międzynarodowy kongres w Rzymie odbył się w dniach 19-20 listopada 2024 r. w celu ogólnej refleksji nad dziedzictwem Sobór Watykański II i jak eklezjologia ewoluowała w ostatnich dziesięcioleciach. Wydarzenie zostało zorganizowane we współpracy z Uniwersytetem Nawarry, Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawła II oraz Wydziałem Teologicznym Świętego Krzyża i Uniwersytetem Szwajcarii Włoskiej w Lugano.
Ścieżka eklezjologii
Pierwszego dnia kongresu Carlo Pioppi, profesor historii Kościoła na Świętym Krzyżu, przedstawił historyczną analizę trajektorii eklezjologicznej, ilustrując dwa główne nurty myślowe, które rozwinęły się między rewolucją francuską a Soborem Watykańskim II: z jednej strony tradycja manualistyczna z podejściem prawnym i apologetycznym; z drugiej strony nowe perspektywy, które na nowo odkryły Kościół jako "żywy organizm kierowany przez Ducha Świętego i wpisany w historię".
Pedro A. Benítez z Uniwersytetu Nawarry przeanalizował soborową debatę na temat "organicznej struktury" Kościoła, podkreślając, w jaki sposób idea ta stała się centralna w redagowaniu Lumen gentium, aż do opisania Kościoła jako "ustrukturyzowanej rzeczywistości, zjednoczonego ciała", w którym każdy członek odgrywa istotną rolę. Peter De May z Katholieke Universiteit Leuven również rozwinął tę koncepcję, podkreślając, w jaki sposób rozdziały Konstytucji dotyczące ludu Bożego, świeckich i hierarchii wzajemnie się uzupełniają.
Lud Boży i komunia
Odnosząc się do kontekstu posoborowego, Hans Christian Schmidbaur z Wydziału Teologicznego w Lugano podkreślił, że "communio", fundamentalna zasada dokumentu soborowego, nie powinna być rozumiana w sensie świeckim, ale jako "communio sanctorum", głębokie zjednoczenie między Bogiem a odkupioną ludzkością, w którym wertykalny wymiar relacji z Bogiem nabiera i nadal zachowuje pierwszorzędne znaczenie.
O tym samym doświadczeniu w czasach reżimu komunistycznego w Polsce, kiedy istniała tendencja do redukowania rzeczywistości kościelnej do wymiaru czysto instytucjonalnego, mówił Antoni Nadbrzeżny z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Dla naukowca Lumen gentium przywróciło obraz Kościoła jako "bytu osobowego", "wspólnoty osób zjednoczonych miłością Ojca, Syna i Ducha Świętego".
Drugi dzień pracy poświęcony był systematycznej analizie dokumentu soborowego, pogłębiając kluczowe pojęcia Ludu Bożego, komunii i synodalności. Christian Schaller z Instytutu Papieża Benedykta w Ratyzbonie zilustrował różne aspekty "Ludu Bożego" w Lumen gentium, analizując jego wymiar proroczy, mesjański i historyczno-eschatologiczny. Odnosząc się do misyjnego charakteru tego "ludu", Sandra Mazzolini z Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana mówiła w szczególności o roli świeckich i wkładzie, jaki Kościół może wnieść w dziedzinie dialogu międzykulturowego, "kamienia węgielnego misji ewangelizacyjnej Kościoła, zarówno powszechnej, jak i lokalnej".
Philip Goyret, były dziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Świętego Krzyża, również powrócił do tematu "komunii", definiując ją jako pojęcie zdolne do syntezy innych fundamentalnych elementów Kościoła, takich jak tajemnica, sakrament i Eucharystia. Nie jest to zatem wymiar abstrakcyjny, ale coś, co jest już realizowane w Kościołach lokalnych i znajduje swój najwyższy wyraz w celebracji Eucharystii. Następnie Goyret podkreślił znaczenie unikania pewnego rodzaju "rywalizacji" między eklezjologią komunii a eklezjologią Ludu Bożego, wyjaśniając, że ta pierwsza w żaden sposób nie wyklucza społecznego i prawnego wymiaru Kościoła.
Wyzwanie synodalne
Innym aspektem poruszonym na Kongresie, również związanym z aktualnością pontyfikatu papieża Franciszka, była eklezjologia synodalna, o której mówił Miguel de Salis, dyrektor Centrum Formacji Kapłańskiej Świętego Krzyża. Prelegent - który był również ekspertem na ostatnim Synodzie w Watykanie - zaproponował dogłębną analizę synodalności, wychodząc od jej definicji "chodzenia razem" i analizując jej związek z misją Kościoła.
Według De Salisa synodalność musi opierać się na "fundamentalnej strukturze relacyjnej", unikając zarówno sztywności nadmiernej zależności od form instytucjonalnych, jak i ryzyka zredukowania Kościoła do zwykłego odbicia współczesnego społeczeństwa. Ta "droga" musi być zakorzeniona w "prawdziwym pluralizmie życia wspólnotowego". W tej perspektywie Vito Mignozzi, z Wydziału Teologicznego w Apulii, przedstawił samą synodalność jako "owoc stopniowej recepcji Soboru", wyjaśniając, że realizuje się ona w "istotnym powiązaniu", które wychodzi od konkretności wspólnot lokalnych, aby objąć uniwersalny wymiar Kościoła.
Krótko mówiąc, sześćdziesiąt lat później Lumen gentium nadal oferuje Kościołowi wizję, która obejmuje zarówno tajemnicę wiary, jak i konkretność historii, zachęcając różne pokolenia do uznania w komunii i synodalności nie tylko struktur operacyjnych, ale także sposobów życia i świadczenia o Ewangelii oraz odnowienia impulsu misyjnego.
