Konferencja Episkopatu Hiszpanii opublikowała w tym tygodniu dokument zatytułowany "Instrukcje dotyczące wykorzystywania seksualnego". Wcześniej ogłosił to nuncjusz apostolski Bernardito Auza w swoim przemówieniu na ostatnim zebraniu plenarnym hiszpańskich biskupów.
Jest to, jak sama nazwa wskazuje, instrukcja. Innymi słowy, jest to dokument, który ma na celu zachęcenie do przestrzegania prawa, wyjaśniając i określając jego treść. Warto przypomnieć, że już wcześniej Kościół w Hiszpanii opublikował Protokół postępowania w przypadkach seksualnego wykorzystywania małoletnich.
Wprowadzenie i cele
Na stronie Instrukcja rozpoczyna się od długiej Preambuły, która wprowadza czytelnika w główne zadanie dokumentu, jakim jest wyjaśnienie i rozwinięcie "mechanizmy prawno-proceduralne prawa kościelnego, które są obowiązujące i wiążące dla wszystkich biskupów diecezjalnych, a także, w ich własnym zakresie i w odniesieniu do ich członków, dla wyższych przełożonych instytutów życia konsekrowanego i kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego". (Preambuła, IV).
Oprócz tego oczywiście godnego pochwały celu, Preambuła porusza kilka aspektów, na które należy zwrócić uwagę. Po pierwsze, wspomina o odpowiedzialności biskupa diecezjalnego za ochronę i zapewnienie wspólnego dobra wiernych, w szczególności "najbiedniejsi i najbardziej potrzebujący, małoletni, ci, którzy zwykle mają niedoskonały rozum i ci inni, którym prawo przyznaje równą opiekę". (Preambuła, I).
Następnie, cytując papieża Franciszka, przypomina o potrzebie osobistej świętości i moralnego zaangażowania wszystkich wiernych w celu promowania wiarygodności głoszenia i skuteczności misji Kościoła.
Preambuła przypomina również, że nie może być inaczej, o wadze przestępstw wykorzystywania seksualnego nieletnich oraz o bolesnych i niedopuszczalnych konsekwencjach, jakie powodują one przede wszystkim dla ofiar, ale także dla całego Kościoła.
Przestępstwo znęcania się
Pierwszy rozdział Instrukcji ma na celu rozgraniczenie przestępstwa wykorzystywania seksualnego małoletnich. Czyni to najwyraźniej poprzez najnowsze normy kanoniczne, koncentrując się głównie na tym, co opisano w kan. 1398 § 1. Być może, biorąc pod uwagę, że typologia przestępstwa jest bardzo szeroka, doceniono by pewne konkretne wytyczne w celu rozgraniczenia tego, co należy do typu karnego, a co nie, co czasami nie jest łatwe w dochodzeniu sądowym. Vademecum FDD jest pomocne w tym sensie, podobnie jak Protokół tej samej ERZ, który przedstawia to przestępstwo w oparciu o szeroką definicję oferowaną przez DSM-5.
Ten sam rozdział dotyczy również obowiązku duchownych i zakonników do zgłaszania się nie tylko do władz religijnych, ale także do władz cywilnych (art. 6 i 7). W tym względzie Instrukcja przypomina jednak o koniecznej rezerwie w odniesieniu do osób lub spraw, o których dowiedzieli się z racji pełnionej posługi (art. 7).
Naszym zdaniem należy o tym pamiętać. Niezależnie od koniecznej współpracy ze sferą cywilną, istnieje jednak obowiązek zachowania poufności, który musi być odpowiednio przestrzegany. To samo dotyczy oczywiście wszystkiego, co jest znane w sferze konfesyjnej.
Rozdział kończy się przypomnieniem przedawnienia karalności według czasu popełnienia przestępstwa, biorąc jednak pod uwagę możliwość odstąpienia od niego przez Dykasterię Nauki Wiary w indywidualnych przypadkach (art. 8). Nie należy lekceważyć tej figury prawnej, która ma ogromne znaczenie.
Być może konieczne byłoby, na poziomie powszechnym, silniejsze podkreślenie jego znaczenia i ważności oraz jasne określenie kryteriów, według których Dykasteria Nauki Wiary może od niego odstąpić, unikając w ten sposób niebezpieczeństwa arbitralności w wymiarze sprawiedliwości, a na pewno możliwego skandalu.
Rola urzędów ds. ochrony dzieci
Drugi rozdział Instrukcji zasadniczo zajmuje się tzw. Urzędy ds. ochrony nieletnich. Jest to instrument przewidziany i zalecany przez papieża Franciszka w Motu Proprio Vos estis lux mundi.
Tym "biurom", które zostaną utworzone w każdej diecezji lub prowincji kościelnej, towarzyszyć będzie Służba Koordynacyjno-Doradcza Konferencji Episkopatu.
Jest to z pewnością ambitny projekt, do którego przyłączyła się znaczna część hiszpańskich diecezji, ale ma on swoje trudności.
Wysiłek, jaki wiele diecezji, niektóre z niewielkimi środkami, włożyło w ten nowy instrument, jest godny pochwały. Warto jednak zadać sobie kilka pytań: W jakim stopniu są one Czy nie byłoby bardziej skuteczne skoncentrowanie tych wysiłków na poziomie prowincji kościelnych, na co pozwala Instrukcja? Czy ich członkowie są wystarczająco przygotowani? Czy jest to czysto "formalne" czy w pełni "funkcjonalne"? W jakim stopniu ofiara może czuć się w pełni przyjęta i zrozumiana, jeśli jej członkowie, w wielu przypadkach, są częścią tego samego "establishmentu", pomimo tego, co Instrukcja wskazuje w art. 9, § 5? W tym sensie Kościół przyjmuje instrument, który nie występuje w innych obszarach o większej częstości występowania tych przestępstw.
Począwszy od trzeciego rozdziału, Instrukcja koncentruje się na tym, jak postępować kanonicznie w obliczu zarzutu wykorzystywania seksualnego nieletnich i jego późniejszego rozwoju. Dokument określa przede wszystkim, czym jest dochodzenie wstępne i jak je przeprowadzić (ok. 1717 r.).
Następnie analizuje interwencję Dykasterii Nauki Wiary w świetle wyników tego dochodzenia i możliwych decyzji, które może podjąć (rozdział IV).
Wreszcie, Instrukcja opisuje dwa możliwe procesy: pozasądowy lub tak zwany proces administracyjny i proces sądowy (rozdziały V i VI). Rozdziały te są oczywiście ograniczone do przypomnienia tego, co prawo, wraz z innymi dokumentami Stolicy Apostolskiej, stwierdziło na ten temat.
Jednakże zawiera ona również pewne nowości lub aspekty, które naszym zdaniem warto podkreślić. W odniesieniu do osoby prowadzącej dochodzenie w fazie wstępnej, Instrukcja oferuje możliwość przeprowadzenia go przez jednego z sędziów-audytorów Trybunału Roty Nuncjatury Apostolskiej (art. 14, 1º).
Ta sama oferta jest później składana w odniesieniu do procedur pozasądowych i sądowych (art. 24, 1 i 33 § 2). Jest to z pewnością współpraca, która jest doceniana ze względu na więcej niż wystarczające przygotowanie jej członków.
Jednakże w ostatnich latach kilka hiszpańskich diecezji, z dużym wysiłkiem, przygotowało swoje trybunały do takich zadań, w niektórych przypadkach rozwijając wspólną pracę między sąsiednimi diecezjami.
Dzięki Bogu, minęły czasy, gdy księża, z dobrymi intencjami, ale słabo przygotowani, wykonywali to zadanie w często wrogim i niezrozumianym środowisku.
Warto również zwrócić uwagę na aspekt, który czasami był brany pod uwagę w niewielkim stopniu lub był pomijany. Chodzi o prawo oskarżonego do informacji i pomocy w trakcie postępowania przygotowawczego (art. 18).
Również w tym czasie, a tym bardziej, gdy mogą zostać nałożone środki zapobiegawcze, oskarżony musi mieć możliwość uzyskania pomocy prawnej. Instrukcja przypomina oczywiście o znaczeniu adwokata w procesie pozasądowym i sądowym (art. 25 § 2 i art. 34 § 2).
Wreszcie, w tej samej sekcji, wydaje nam się, że to, co jest zawarte w art. 20, 5 Instrukcji, jest bardzo właściwe w przywołaniu kan. 1341 dla tych przypadków, które nie stanowią przestępstwa zastrzeżonego, ale które mogą stanowić przestępstwo przeciwko szóstemu przykazaniu (kan. 1398), unikając w ten sposób, w przypadkach, w których możliwe jest postępowanie w ten sposób, tego, co wydaje się być nadmierną judykalizacją wszystkich procedur w Kościele.
Instrukcja jest zgodna ze zmianą paradygmatu, która nastąpiła w Kościele po promulgacji nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego. Księga VI Kodeksu Prawa Kanonicznego. W najnowszej reformie prawa karnego chronionym dobrem prawnym nie jest przede wszystkim ochrona godności służby nakazanej przez prawo. (lub świętość sakramentów) ale ochrona godności, wolności i nietykalności seksualnej każdej osoby, zwłaszcza osób najbardziej bezbronnych, takich jak małoletni i osoby, którym prawo przyznaje równą ochronę.
Instrukcja wyraźnie nie jest dokumentem, który ma na celu wprowadzanie innowacji. Nie taki jest jej cel. Przede wszystkim stara się ujednolicić kryteria działania we wszystkich diecezjach Hiszpanii, systematycznie oferując uniwersalne przepisy i szczegółowo opisując, jak należy je stosować i okoliczności, które mogą pojawić się w ich zarządzaniu.
Powinniśmy zatem z zadowoleniem przyjąć ten dokument, za pomocą którego Kościół w Hiszpanii stara się stawić czoła temu poważnemu problemowi i mieć nadzieję, że jego zastosowanie przyczyni się nie tylko do prawnego rozwiązania tego godnego ubolewania przestępstwa, ale także do podniesienia świadomości, że pasterze Kościoła wypełniają swoje obowiązki w sposób wzorowy.
