W "Istituto per le Opere di Religione"(IOR), znany jako bank watykański, choć tak naprawdę nie jest bankiem, oferuje pewne usługi finansowe i transferu funduszy dla Kościoła katolickiego we wszystkich jego gałęziach: Stolicy Apostolskiej, powiązanych podmiotów, zakonów, instytucji katolickich, duchowieństwa, akredytowanego korpusu dyplomatycznego i pracowników Stolicy Apostolskiej. Większość klientów Instytutu jest zaangażowana w działalność charytatywną w instytucjach takich jak szkoły, szpitale czy obozy dla uchodźców.
Podczas gdy banki takie jak Citybank mają setki milionów klientów z biurami w setkach krajów, IOR ma mniej niż 13 000 klientów, tylko jedno biuro w Watykanie, przy Torrione Niccolò V, i 117 pracowników.
Smutne wydarzenia z lat 80. i 90. ubiegłego wieku
Seria smutnych wydarzeń w latach 80. i 90. naznaczyła zarządzanie finansami Watykanu, począwszy od czasów bpa Marcinkusa, w tym bankructwo banku Ambrosiano Veneto, aferę Enimont i kilka innych kontrowersyjnych wydarzeń, delikatnie mówiąc.
Zmiana kursu
Punkt zwrotny nastąpił wraz z papieżem Ratzingerem i jego Motu Proprio z dnia 30 grudnia 2010 r. w sprawie przejrzystości finansowej, walki z praniem pieniędzy, utworzenia Urzędu Wywiadu Finansowego (AIF, obecnie ASIF) oraz dostosowania IOR do międzynarodowych standardów przejrzystości.
To "prawodawstwo - oświadczył wówczas rzecznik Biura Prasowego, ksiądz Federico Lombardi - odpowiada zatem ogólnie na potrzebę utrzymania skutecznych działań podmiotów działających w dziedzinie gospodarczej i finansowej (...), a przede wszystkim na moralny wymóg "przejrzystości, uczciwości i odpowiedzialności", który w każdym przypadku musi być przestrzegany w dziedzinie społecznej i gospodarczej (Caritas in veritate, 36)".
"Wdrożenie nowych przepisów z pewnością będzie wymagało wiele wysiłku", dodał Lombardi, i rzeczywiście transformacja IOR już doprowadziła do zmiany władz, od prezydentów Gotti Tedeschi, Hermanna Schiitla, Ernsta von Freybera, do Jeana Baptiste de Franssu, który sprawuje urząd od 2014 roku, a także wielu urzędników.
Wraz z tym dokumentem, porozumienie monetarne podpisane z Unią Europejską 17 grudnia 2009 r. weszło w życie 1 kwietnia 2011 r., a kontrole doprowadziły do zamknięcia setek kont niekwalifikujących się podmiotów lub osób oraz szeregu surowych zasad kontroli.
IOR dziś z papieżem Franciszkiem
Celem Instytutu - jak potwierdził papież w chirografie z 2023 r. - jest "oddanie się pod opiekę i zarząd dóbr ruchomych i nieruchomych" w ściśle określonym celu: "przeznaczonych na dzieła kultu lub dobroczynności".
Obecnie IOR, po przejściu ścieżki w kierunku przejrzystości, podlega precyzyjnym ramom regulacyjnym i jest nadzorowany przez Urząd Informacji Finansowej i Nadzoru (ASIF), który jest częścią Grupa Egmontglobalne forum, które obecnie zrzesza jednostki wywiadu finansowego ze 152 krajów i jurysdykcji w celu międzynarodowej współpracy i wymiany informacji przeciwko praniu pieniędzy i przestępczości.
Watykan chwali się, że jest w pełni włączony w obieg SEPA, Jednolity obszar płatności w euro, może wydawać karty debetowe "Tertium millennium" z obiegu VISA, a w Watykanie można również płacić kartami z obiegu międzynarodowego.
Plan podróży papieża Franciszka
Podążając za wskazówkami papieża Benedykta XVI, 24 czerwca 2013 r. Ojciec Święty Franciszek powołał Papieską Komisję ds. IOR, w celu osiągnięcia pełnej i uznanej przejrzystości jej prac.
Następnie wydano Motu Proprio z dnia 11 lipca 2013 r. w celu rozgraniczenia kompetencji organów sądowych Państwa Watykańskiego w sprawach karnych oraz chirograf z dnia 18 lipca 2013 r. w celu ustanowienia COSEA (Papieskiej Komisji ds. Studiów i Orientacji nad Organizacją Władzy Administracyjnej).
Również w 2013 r., 8 sierpnia, powołano Komitet Bezpieczeństwa Finansowego Stolicy Apostolskiej ds. zapobiegania i zwalczania prania pieniędzy w celu dostosowania IOR do wszystkich międzynarodowych standardów.
Następnie, 15 listopada 2013 r., Urząd Informacji Finansowej (AIF, obecnie ASIF), utworzony przez Benedykta XVI na mocy Motu Proprio z 30 grudnia 2010 r., został skonsolidowany.
Co więcej, w Motu Proprio z 24 lutego 2014 r. (Fidelis dispensator et prudens) papież Bergoglio ustanowił Sekretariat ds. Gospodarki i Radę ds. Gospodarki, zastępując Radę 15 Kardynałów, z zadaniem harmonizacji polityk kontrolnych.
Wśród rezultatów przejrzystości, 18 listopada 2014 r. państwo włoskie uwolniło fundusze zablokowane we wrześniu 2010 r. jako środek zapobiegawczy.
Zgodnie z zasadą przejrzystości, od 2013 r. IOR publikuje swoje roczne sprawozdania finansowe w Internecie, zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości MSR-MSSF, z zyskiem w wysokości 29,6 mln euro za rok 2022.
Na zmiany te wskazują również działania podjęte przez IOR w dniu 1 grudnia 2017 r. przeciwko niektórym pracownikom oraz fakt, że w dniu 6 lutego 2018 r. Sąd Cywilny Państwa Watykańskiego uznał, że dwóch byłych wieloletnich menedżerów IOR było odpowiedzialnych za niegospodarność.
W 2021 r. owoce tej zmiany oznaczają oczywiście, że Moneyval, organ Rady Europy monitorujący walkę z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, po długiej "inspekcji" przyznał Stolicy Apostolskiej pięć "znaczących" ocen skuteczności, sześć "umiarkowanych" ocen skuteczności i w żadnym przypadku "niskiej" oceny skuteczności.
Aktywa Instytutu, na dzień 31 grudnia 2022 r., klientela składała się z zakonów (49 %), dykasterii Kurii Rzymskiej, urzędów Stolicy Apostolskiej i Państwa Watykańskiego oraz nuncjatur apostolskich (26 %), konferencje episkopatu, diecezje i parafie (91 %), kardynałowie, biskupi i duchowni (71 %), pracownicy i emeryci watykańscy (71 %), fundacje i inne podmioty prawa kanonicznego (21 %).
Depozyty wyniosły 1,8 mld EUR, zarządzane portfele wyniosły 2,9 mld EUR, a portfele pod opieką i administracją wyniosły 477,7 mln EUR, co daje łączną kwotę depozytów w wysokości 5,2 mld EUR.
Watykańskie źródło zapytane przez OMNES o to, jak przejrzysta jest obecnie IOR w kwestiach finansowych, w skali od jednego do dziesięciu, odpowiedziało bez wahania "dziesięć" i dodało, że zgodnie z wewnętrzną oceną, Państwo Watykańskie zajęłoby około ósmego miejsca w światowym rankingu walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu.
IOR został ustanowiony przez Piusa XII w dniu 27 czerwca 1942 r. Jego początki sięgają "Komisji ad pias causas" ustanowionej przez Leona XIII w 1887 r., a obecnie Komisja Nadzorcza Kardynałów składa się z pięciu kardynałów mianowanych na pięć lat przez papieża, z możliwością drugiej kadencji.
