21 libijskich męczenników do uznania przez Kościół katolickiTrypolis: piękna kraina miłości?W poprzedni artykuł Na przykładzie Libii zilustrowaliśmy ogromne rozdrobnienie geograficzne i kulturowe, które istnieje w tym kraju, zarówno ze względu na rozległość terytorium Libii (ponad 1,7 miliona kilometrów kwadratowych, podzielonych na trzy makroregiony Trypolitanię, Cyrenajkę i Fezzan), jak i pochodzenie etniczne ludności, z Arabami i Berberami stanowiącymi zdecydowaną większość i mniejszymi odsetkami innych grup etnicznych, tj. co najmniej 10 % imigrantów subsaharyjskich i niewielki odsetek Tuaregów i Tebu.
Arabowie i Berberowie
Mówiąc o Maroku, omówiliśmy główne różnice między arabskimi krajami Maghrebu (Afryka Zachodnia, a następnie Afryka Północna aż do Egiptu) i Maszreku (od Egiptu do Iraku, z wyłączeniem krajów Zatoki Perskiej). Oba są jednak krajami arabskimi po podboju islamskim, ale na różne sposoby. Również w Libii ludność arabskojęzyczna stanowi 90 % ogółu ludności kraju i jest wynikiem zarówno arabizacji (lub przyjęcia arabskiego jako pierwszego języka) rdzennej grupy etnicznej, która również tutaj, podobnie jak w pozostałej części Maghrebu, była w dużej mierze pochodzenia berberyjskiego, jak i fal migracji plemion arabskich począwszy od VII wieku, wraz z islamskim podbojem tego obszaru.
W Libii, zwłaszcza wśród Arabów, plemienność jest nadal powszechna, a plemiona, zwłaszcza te większe, takie jak Warfalla, Magarha i Zintan, odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu lokalną polityką i społeczeństwem.
Dobrze zrozumiał to Mu'ammar Kaddafi (1942-2011), który wykorzystał to narzędzie do konsolidacji swojej władzy na tym terytorium, podobnie jak zrobili to Włosi w epoce kolonialnej i król Idris I. W podobny sposób jak Saddam Husajn w Iraku i dynastia Assadów w Syrii, a także stosując typowo kolonialną strategię, Kaddafi był w stanie oprzeć się na jednym lub kilku plemionach lub społecznościach w kraju (w jego przypadku jego własnym, Qadhadhfa, którego Kaddafi jest włoską transliteracją, ale zawarł także sojusze z Magarha i Warfalla), którym nadał przywileje gospodarcze, polityczne i wojskowe (w rzeczywistości członkowie tych plemion zdominowali siły bezpieczeństwa, zasoby ropy naftowej i kluczowe stanowiska polityczne), napędzając patronat i marginalizując wrogie plemiona, zwłaszcza te z Cyrenajki.
I choć od lat 80. Kaddafi starał się umniejszać rolę rządzących plemion na rzecz wspólnej panarabskiej tożsamości, to konflikt międzyplemienny i niezadowolenie w znacznym stopniu przyczyniły się do jego upadku, gdy powstania Arabskiej Wiosny również pogrążyły Libię w chaosie.
Plemienność i kontrasty międzyplemienne, które niestety obserwujemy również w Syrii i Iraku po upadku lokalnych dyktatorów, powracają z furią, gdy silna, scentralizowana władza, która nie szczędzi brutalnej siły w celu stłumienia wszelkich sprzeciwów, musi ustąpić miejsca słabej i skorumpowanej administracji. Tak więc w Libii rywalizacja międzyplemienna nadal uniemożliwia prawdziwe pojednanie narodowe i zakończenie wojny domowej.
Jeśli chodzi o Berberów, lub może powinniśmy powiedzieć Berberów mówiących po arabsku, aby odróżnić ich od osób mówiących po arabsku (którzy również są częściowo pochodzenia berberyjskiego), stanowią oni około 7 % populacji, skoncentrowanej głównie w Jebel Nefusa i Ghadames, a ich język i kultura są nadal niezwykle żywe pomimo stuleci marginalizacji.
Ludy pustyni: Tuaregowie i Tebu
Tuaregowie również posługują się językiem pochodzenia berberyjskiego, ale innym niż język libijskich Berberów. Są ludem koczowniczym, obecnym w prawie wszystkich krajach saharyjskich, a w Libii stanowią około 0,3 % całkowitej populacji, tj. około 21 000 osób. Słyną ze swojego ubioru, w szczególności z niebieskiej zasłony noszonej przez mężczyzn (tagelmust), która jest owinięta wokół ich głów i twarzy, aby chronić ich przed słońcem i pustynnym piaskiem (stąd czasami nazywani są "niebieskimi ludźmi"). Podróżują wzdłuż i wszerz Sahary, poza granice państw narodowych i mieszkają w namiotach wykonanych z owczych skór. Kobiety odgrywają kluczową rolę w ich społeczeństwie (w tym w podejmowaniu decyzji przez społeczność) i są repozytoriami starożytnych tradycji ustnych i poetyckich. Każdy, kto miał okazję odwiedzić społeczności Tuaregów na Saharze, wie, jak niesamowite jest ich poczucie gościnności.
Z drugiej strony Tebu to saharyjska grupa etniczna (ani arabska, ani berberyjska) licząca około 50 000 osób w Libii. Podobnie jak Tuaregowie, żyją głównie w regionie Fezzan (południe kraju), również koczując na saharyjskich wydmach.
Zarówno Tuaregowie, jak i Tebu wyznają islam (sunnici), a szacunki dotyczące liczby ich populacji są bardzo zmienne właśnie ze względu na ich koczowniczy charakter, co często utrudnia dokładne spisy ludności.
Żydzi w Libii
Judaizm był obecny w Libii od czasów Greków (warto wspomnieć Szymona Cyrenejczyka, o którym mówi się, że pochodził z Cyreny). Kiedy prowincje Trypolitanii i Cyrenajki stały się włoską kolonią w 1911 roku, kilkuset żydowskich imigrantów z Europy dołączyło do starożytnej społeczności już obecnej na tym terytorium. Libijski spis powszechny z 1931 r. odnotował około 24 500 Żydów w kraju, skupionych głównie w Trypolisie.
Żydzi mieszkający w Libii byli również ofiarami, podobnie jak ich algierscy i tunezyjscy współwyznawcy, nazistowsko-faszystowskiej polityki "antysemickiej", realizowanej w tym przypadku przez włoski reżim dyktatorski, zwłaszcza po ogłoszeniu Manifestu Rasowego w Rzymie w 1938 roku. Co więcej, nawet po II wojnie światowej i utworzeniu państwa Izrael, byli oni ofiarami ataków i prześladowań ze strony muzułmanów. Od tego momentu rozpoczęła się stopniowa emigracja, która od 1949 r. przerodziła się w masowy exodus, z 35 142 osobami emigrującymi do Izraela, głównie w latach 1956-1958, głównie z powodu poważnych napięć istniejących w tym czasie między państwem żydowskim a jego arabskimi sąsiadami.
Po wojnie sześciodniowej w 1967 r. kolejne 6 000 libijskich Żydów zostało przesiedlonych do Włoch z powodu zagrożenia dla ich społeczności. Po 1969 roku, roku rewolucji i końca monarchii, reszta Żydów, którzy pozostali w Libii do tego czasu, kilka tysięcy obcokrajowców, również opuściło kraj, wraz z ponad 20 000 Włochów wydalonych przez Kaddafiego w tym samym czasie, co ogłoszenie Dnia Zemsty w 1970 roku.
Islam
Religią państwową w Libii, zapisaną w tymczasowej konstytucji z 2011 r., jest islam sunnicki, z szariatem jako głównym źródłem prawa. Wolność wyznania jest jednak zagwarantowana dla chrześcijan i żydów, którzy mogą przestrzegać własnych praw osobistych i rodzinnych. Utrzymuje się jednak dyskryminacja niemuzułmanów, zwłaszcza w odniesieniu do publicznego wyznawania wiary, a także "apostazji" (przestępstwa konwersji z islamu na inną wiarę), podobnie jak w innych krajach islamskich.
Około 95% libijskich muzułmanów to sunnici należący do szkoły prawnej malikitów. Libijski islam był jednak pod silnym wpływem sufizmu, mistycznego i duchowego nurtu, który nie jest ściśle ortodoksyjny (w rzeczywistości wywodzi się z kontaktów z chrześcijaństwem i religiami Wschodu) i kładzie duży nacisk na wewnętrzność i bezpośrednie doświadczenie Boga, w tym poprzez praktyki takie jak medytacja, modlitwa, recytacja dhikr (powtarzanie 99 imion Allaha) i rytualny taniec (słynni wirujący derwisze).
W szczególności w Libii sufizm (od arabskiego słowa "ṣūf", "wełna", wskazującego na grubą wełnianą odzież noszoną przez wczesnych sufich jako symbol prostoty i wyrzeczenia się dóbr materialnych, trochę jak habit franciszkański, więc wydaje się, że istniały wzajemne wpływy między tymi dwoma wyznaniami w tym obszarze) ma tysiącletnią historię, z jego bractwami lub tarīqa, które odegrały kluczową rolę nie tylko w rozprzestrzenianiu się tego typu islamskiej duchowości, ale także, jak w przypadku Senussi Tarīqa al-Sanusiyya, w oporze przeciwko włoskiej kolonizacji i kształtowaniu libijskiej tożsamości narodowej. Co więcej, sanktuaria sufickie nadal istnieją i stanowią ważne ośrodki kultu i pielgrzymek, prawdziwy czynnik jedności narodowej.
Należy również wspomnieć o społeczności Ibaita. W Libii wyznawcy ibadyzmu stanowią około 4,5-6 % populacji (między 315 a 420 000 osób), skupionych głównie w Jebel Nefusa oraz w miastach takich jak Jadu i Zuwarah (głównie Berberowie). Należą oni do jednej z najstarszych "sekt" lub nurtów islamu, w tym przypadku odrębnej od bardziej licznych i znanych sekt sunnickich i szyickich. Ibadyzm został zapoczątkowany w VII wieku przez Abdallaha ibn Ibada i jest spokrewniony z charydżyzmem, inną sektą, która nie jest ani sunnicka, ani szyicka, od której różni się tym, że jest znacznie bardziej umiarkowana i pragmatyczna. Ibadyzm w rzeczywistości promuje większą tolerancję wobec innych nurtów islamu.
Chrześcijaństwo w Libii
Chrześcijańska obecność w Libii ma bardzo stare korzenie, sięgające I wieku, kiedy Trypolitania i Cyrenajka były częścią dwóch prowincji Cesarstwa Rzymskiego. Wraz z nadejściem islamu, w przeciwieństwie do wschodnich regionów kalifatu, chrześcijaństwo stopniowo zanikało w Libii, aż do dnia dzisiejszego, kiedy to zostało zredukowane do zaledwie 111 000 wiernych z całkowitej populacji liczącej ponad 7 milionów.
Główne wyznania chrześcijańskie to koptyjskie, z około 60 000 wyznawców i katolickie, z około 50 000. Istnieją również niewielkie mniejszości rosyjskich prawosławnych, serbskich, greckich i anglikańskich prawosławnych. Istnieją również niewielkie mniejszości rosyjskich, serbskich i greckich prawosławnych i anglikanów. Duża część chrześcijan jest obcego pochodzenia (liczniejsza w czasach Kaddafiego), zwłaszcza Egipcjanie (Koptowie) lub Afrykanie z Afryki Subsaharyjskiej, jak 20 egipskich chrześcijan i jeden Ghańczyk, którzy zginęli z rąk ISIS w Libii w 2015 r. i których nagranie z egzekucji obiegło wówczas cały świat. Znaleziono ich później pochowanych razem w masowym grobie, ubranych w ten sam pomarańczowy kombinezon, który mieli na sobie w czasie egzekucji).
Jak wspomniano powyżej, restrykcje dotyczące kultu i ograniczenia wolności religijnej utrzymują się, podobnie jak w wielu krajach islamskich.
