"Zawsze, gdy zwrócimy wzrok na Niepokalane Poczęcie, będą owoce"."Po raz kolejny przypomniano nam, że Hiszpania jest krainą Maryi".Wokół tego dogmatu wiary, broniącego dziewiczego poczęcia Maryi, rozwinęły się liczne pisma, studia i apologetyka, zwłaszcza od XIV wieku: zachowanie od grzechu pierworodnego, już od poczęcia w łonie matki, Tej, która miała stać się Matką Boga.
Niepokalane Poczęcie od początku wiary
Już w Księdze Rodzaju znajdujemy jeden z fundamentów, który później zostanie pięknie ujęty w artystycznych alegoriach, tego zachowania Maryi od grzechu pierworodnego: "Wprowadzam wrogość między ciebie a kobietę, między twoje potomstwo a jej potomstwo; ona zmiażdży ci głowę, gdy uderzysz ją w piętę".
W Nowym Testamencie Ewangelia św. Łukasza zapisuje, jak anioł woła do Maryi "pełen łaski".innymi słowy "kto nie jest w posiadaniu grzechu". Chociaż już od pierwszych wieków naszej wiary niektórzy greccy i łacińscy ojcowie kościoła odnoszą się do Matki Bożej jako do "Matki Boskiej". "nieskazitelny".Pierwsze wzmianki o obchodzeniu tego święta pochodzą z VII wieku w różnych klasztorach Palestyny, np. przez św. Justyna i św. Ireneusza.
Przekonanie o dziewiczym poczęciu Najświętszej Maryi Panny towarzyszy ludowi chrześcijańskiemu od początku wiary. Ogłoszenie Maryi Matką Boga na Soborze Efeskim przeciwko herezji nestoriańskiej, w jakiś sposób, choć nie wprost, odzwierciedlało to przekonanie.
Choć zdefiniowanie dogmatu w Kościele katolickim następowało powoli, już w XIII i XIV wieku kwestia Niepokalanego Poczęcia zajęła centralne miejsce w pismach wiary z takimi postaciami jak bł. Jan Duns Scotus. Sam Pius IX w "Ineffabilis Deus", liście apostolskim, w którym ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu, przywołał ten sentyment wiernych, wskazując, jak "od najdawniejszych czasów prałatury, kościelnicy, zakony, a nawet sami cesarze i królowie gorąco błagali tę Stolicę Apostolską, aby Niepokalane Poczęcie Najświętszej Bogurodzicy określiła jako dogmat wiary katolickiej".
Hiszpania była od bardzo wczesnego okresu narodem o wyraźnych nastrojach immakulistycznych: ludowa żarliwość zrodziła bardzo wcześnie pierwsze festiwale i manifestacje artystyczne odzwierciedlające tę żarliwość wobec Matki Bożej i Jej Niepokalanego Poczęcia.
W Hiszpanii już w VII w. Święto Niepokalanego Poczęcia. Duża liczba średniowiecznych tekstów liturgicznych wskazuje, że święto Niepokalanego Poczęcia było zachowywane w XIII wieku, zwiększyło swoją popularność w XIV wieku i rozpowszechniło się szeroko w całej Hiszpanii w XV wieku, zwłaszcza po odzyskaniu południowych terytoriów Hiszpanii przez Koronę Kastylii. W XVI wieku byliśmy świadkami mnożenia się bractw, które stawiały się pod wezwaniem Czystego i Czystego Poczęcia Maryi.
W tych latach wielu hiszpańskich monarchów, kościelnych i szlachciców przedstawiało papieżowi swoje ambasady, prosząc o formalną deklarację tego, co było powszechnym uczuciem wśród katolickiego ludu. Chociaż dogmat musiałby jeszcze poczekać, kolejni papieże pośrednio popierali doktrynę immakulistyczną, sponsorując i promując to nabożeństwo w całej Europie i na terenach hiszpańsko-amerykańskich.
Szczytem żarliwości Niepokalanego Poczęcia będzie wiek XVII, w którym znajdujemy przykłady bardzo silnego i powszechnego nabożeństwa do Niepokalanego Poczęcia z takimi znakomitościami jak Valladolid i Sewilla, których miasto i duchowieństwo stały się przykładem tej maryjnej żarliwości, mnożąc w tym czasie święta liturgiczne, stowarzyszenia i bractwa, a co za tym idzie - przejawy artystyczne w malarstwie, rzeźbie i poświęcaniu kościołów Niepokalanemu Poczęciu. Huelva, należąca do diecezji sewilskiej, była pierwszym miastem w Hiszpanii, które poświęciło kościół Niepokalanemu Poczęciu.
W tych latach było wielu znanych jako Śluby ImmaculistówNa przykład Uniwersytet w Toledo złożył takie ślubowanie 10 grudnia 1617 r., a za nim poszły uniwersytety o takim znaczeniu jak Salamanka (która odegrała ważną rolę w petycji do papieża o zdefiniowanie dogmatu o Niepokalanym Poczęciu), Granada i Valladolid. Obok tych ślubów uniwersyteckich, miasta, niektóre zakony, a nawet niektóre diecezje latynoskie złożyły ten ślub w obronie doktryny o Niepokalanym Poczęciu, co doprowadzi do nowych petycji do Rzymu na rzecz tego dogmatu.
W XVIII i XIX wieku nastąpiły momenty wzlotów i upadków w ekspansji i sile nabożeństwa do Matki Bożej w tajemnicy Niepokalanego Poczęcia.
Wpływ idei francuskich oraz wojny i najazdy doznawane w Hiszpanii powodowały problemy dla wielu korporacji, bractw i zgromadzeń zakonnych. Chociaż Karol II, za zgodą Klemensa XIII, ogłosił w 1760 r. Niepokalana Dziewica Maryja Patronka Hiszpanii i wszystkie jego posiadłości, a w 1800 r. rozciągnął na wszystkie uniwersytety Hiszpanii obowiązek składania przysięgi w obronie Niepokalanego Poczęcia.
Pół wieku później dogmatyczna definicja Niepokalanego Poczęcia w 1854 r. i objawienia Matki Bożej świętej Bernadecie Soubirous pod tą nazwą doprowadzi w XIX wieku do eksplozji żarliwości o Niepokalane Poczęcie w całym świecie katolickim.
W 1857 roku powstał słynny pomnik Niepokalane Poczęcie na Piazza di Spagna, Rzym. Obraz, wg. Luigi PolettiKolumna zwieńczona jest 12-metrowym filarem. Rzymscy strażacy podnieśli kolumnę i obraz Matki Bożej. Stąd coroczna tradycja, w której strażacy Rzymu każdego 8 grudnia składają bukiet na szczycie kolumny.
Pomimo postępującego sekularyzmu i burzliwych lat końca XIX i XX wieku, nabożeństwo do Niepokalanego Poczęcia było nadal promowane przez Kościół katolicki i było jednym z dogmatów, którym poświęcano najwięcej uwagi we współczesnej dokumentacji i teologii maryjnej, co widać w Maryja, Matka Odkupiciela, autorstwa J.L Bastero.
Niepokalane Poczęcie w sztuce
Pierwsze formuły przedstawiania Matki Bożej jako wolnej od grzechu pierworodnego od pierwszej chwili Jej Poczęcia opierały się na fragmentach Jej dzieciństwa, opowiadanych w różnych księgach apokryficznych, a które ukazywały historię Jej rodziców, Joachima i Anny, za pomocą obrazów narracyjnych, takich jak czyste objęcie, czyli pocałunek, przed Złotą Bramą.
Do tych typów narracyjnych dołączyły inne obrazy o charakterze konceptualnym, jak typy potrójnej św. Anny czy drzewa Jessego. Jednak to właśnie "Tota PulchraCzysta, reprezentacyjna linia odziedziczona po średniowieczu, która miała się ugruntować i rozwinąć w ikonografii rzeźbiarskiej i obrazowej.
Na bieżąco, Francisco Pacheco (1564-1644) uważany jest za mistrza ikonografii Niepokalanowa. Chociaż motyw ten był traktowany także przez innych artystów, jak np. Francisco Herrera Starszy, który namalował Dziewicę Niepokalanego Poczęcia, w której większość wizerunków nawiązujących do czystości Maryi znajduje się w dolnym pejzażu.
W swojej pracy Sztuka malowaniaPacheco podyktował wytyczne dla przedstawień Niepokalanego Poczęcia, które można znaleźć w jego dziełach: młoda kobieta ubrana w białą tunikę i niebieski płaszcz, symbolizujące odpowiednio czystość i wieczność, ukoronowana dwunastoma gwiazdami (stellarium), półksiężyc skierowany w dół i wąż u jej stóp symbolizujący panowanie nad grzechem. Postać Dziewicy byłaby otoczona owalną poświatą o złotej tonacji.
Wpływ tej reprezentacyjnej linii jest widoczny u innych artystów, takich jak Zurbarán i, z niewielkimi zmianami wprowadzonymi przez jego zięcia, Velázquez oraz innych malarzy, takich jak Ribera, a później sam Goya.
Jednakże, byłoby to Bartolomé Esteban Murillo który w dziedzinie malarstwa wyróżnił się ponad dwudziestoma obrazami Niepokalanego Poczęcia.
Nabożeństwa do Niepokalanego Poczęcia były przedstawiane, zwłaszcza od XVII wieku, przez licznych artystów z całego świata i oprócz tego, że były dziełami pobożności, stanowiły prawdziwą katechezę sztuki.
Symbologia Niepokalanego Poczęcia
Symbole znajdujące się w obrazie lub w rzeźbach tych wizerunków Niepokalanego Poczęcia służą wszystkim katolikom do przypomnienia i rozpoznania prawd wiary, fragmentów biblijnych, inwokacji litanii laudańskich i chwały maryjnej. Z czasem symbole te zmieniają swoją obecność i znaczenie w przedstawieniach artystycznych, choć te odnoszące się do wieku Dziewicy i koloru jej szat pozostają stałe.
- Młoda kobieta: Niepokalane Poczęcie jest zawsze młode, czyste, od urodzenia. Jest ona przedstawiona w wieku, który można utożsamić z momentem Zwiastowania, co łączy czystość jej poczęcia z boskim poczęciem Jezusa Chrystusa. Przed, w czasie i po porodzie Maryja jest bez skazy, posiada wieczną młodość duszy.
- Białe szaty: Reprezentują one całkowitą czystość, nieskażoną grzechem.
- Niebiański płaszcz: Obok białych szat bardzo szybko zaczęto przedstawiać Niepokalaną owiniętą w niebiański płaszcz, który odzwierciedla zarówno kolor nieba - boskość - który okrywa Maryję, przywołując słowa anioła przy zwiastowaniu.
- Los Angeles: Wizerunek Dziewicy pojawia się obok jednej lub kilku głów cherubinów reprezentujących wszystkich aniołów, armię niebiańską, która przyjmuje i znajduje się poniżej jednej istoty: Dziewicy.
- Wąż: W wielu motywach rzeźbiarskich i obrazowych wąż pojawia się pod stopami Dziewicy, symbolizując przekleństwo diabła i obietnicę zbawienia złożoną przez Boga w Księdze Rodzaju "Pan Bóg powiedział do węża: "Ponieważ to uczyniłeś, przeklęty jesteś wśród wszelkiego bydła i wszystkich zwierząt polnych; będziesz się czołgał na brzuchu i jadł proch przez całe życie; wprowadzam wrogość między ciebie a kobietę, między twoje potomstwo a jej potomstwo; zmiażdży ci głowę, gdy uderzysz go w piętę".
- Księżyc: Ta gwiazda jest jedną z najbardziej ikonicznych w przedstawieniu Niepokalanego Poczęcia. Księżyc, symbol czystości, przepuszcza przez siebie światło słońca, tak jak moc Boga przechodzi przez Dziewicę, nie plamiąc jej, nie raniąc... Pacheco namalował księżyc z wierzchołkami skierowanymi w dół, krystalizując opcję obrazową, która od tego czasu była powszechnie stosowana.
- The Sun: Sam Pacheco zaznaczył, że obraz Niepokalanego Poczęcia musiał być otoczony kompozycją w złotej tonacji.
- Drzwi: Pamiętaj o medytacji maryjnej: Dziewica jest Heaven's Gate przez którą Zbawiciel wciela się i wchodzi do naszego domu, a jednocześnie jest drzwiami, które nas do Niego prowadzą.
- Statek: Wielu obrazom Niepokalanego Poczęcia towarzyszy statek na morzu w nawiązaniu do średniowiecznego hymnu Ave Maris Stella, Dziewicy jako gwiazdy morza, a także jako bezpiecznego portu.
- Lustro: Jednym z symboli, który niekiedy towarzyszy Niepokalanemu Poczęciu, jest lustro, często trzymane przez anioła. "Zwierciadło sprawiedliwości" to jedno z wezwań Litanii Lauretańskiej, która przypomina nam, że w Maryi odbija się piękno i moc Boga.
- Fontanna lub studnia: Przedstawienie fontanny w obrazach Niepokalanego Poczęcia nawiązuje do słynnej Pieśni nad Pieśniami, w której często pojawia się obraz fontanny, będącej centrum życia i oczyszczenia oraz przykładem krystalicznego piękna.
- Palma: Choć z biegiem czasu wizerunek palmy nie będzie już wykorzystywany, to drzewo to z jednej strony przypomina o raju utraconym. Ale także ostoją podróżników i sprawiedliwości.
- Kwiaty: Róża, symbol doskonałej miłości, przekłada się na Rosa mistica, jedną z najczęściej używanych w sztuce inwokacji litanii. W rzeczywistości Różaniec oznacza koronę z róż, w której każde Zdrowaś Maryjo oznacza różę przyniesioną do Dziewicy.
Oprócz róży zwykło się łączyć Niepokalane Poczęcie z liliami i innymi kwiatami, np. lilie symbolizują czystość, ze względu na swój biały kolor i zapach, a także piękno Maryi, najdoskonalszego stworzenia Bożego.
Niektórzy eksperci zwracają uwagę, że przedstawienie płatków otwierających się do góry wskazuje na otwartość na Boga. Gdy otwierają się na boki, nawiązują do hojnego macierzyństwa, matki wszystkich ludzi. Jeśli wszystkie płatki tworzą jedną lilię, to symbolizuje ona braterstwo i zjednoczenie wszystkich dzieci Boga Ojca.
- Tron mądrości: W niektórych obrazowych przedstawieniach Niepokalanego Poczęcia znajdujemy tę aluzję do tego kultu maryjnego, która przypomina również o ważnej roli uniwersytetów w rozwoju tego kultu.
- Arka Przymierza był najświętszym skarbem Izraelitów. Zawierała Tablice Prawa, urnę z manną i laskę Aarona. Nic dziwnego, nowym przymierzem jest Chrystus i to łono Maryi stało na straży tego nowego przymierza.
- Klatka schodowa: Niektórzy autorzy wskazują na drabinę jako kolejny symbol pośrednictwa maryjnego, Dziewicy prowadzącej ludzkość do swojego Syna, do nieba.
