"Urbs Aquensisurbs regalis, regni sedes principalis, prima regum curia".. "Miasto Akwizgran, miasto królewskie, główna siedziba królestwa, pierwszy dwór królów". Tak zaczyna się hymn skomponowany w 1165 roku na kanonizację Karola Wielkiego, który do dziś jest śpiewany zarówno podczas uroczystości świeckich, jak i liturgicznych.
Akwizgran, siedziba królewska
"Hymn Akwizgranu" podkreśla istotne znaczenie Akwizgranu, zwłaszcza w czasach Karola Wielkiego pod koniec VIII i na początku IX wieku.
W tym czasie królestwo Franków (przedniemieckie) nie miało stałej stolicy, będąc monarchią wędrowną w celu utrzymania bliskości z wasalami. Król i jego świta przenosili się z jednego "Palatynatu" (pałacu królewskiego) do drugiego; czas spędzony w jednym lub drugim był bardzo zróżnicowany.
Akwizgran wyróżniał się jako miejsce zamieszkania nie tylko ze względu na swoje położenie geopolityczne, ale także ze względu na osobiste preferencje Karola Wielkiego, który cierpiąc na podagrę, znalazł ulgę w wodach termalnych o właściwościach leczniczych od czasów rzymskich.
Nazwa "Aquae Granni" lub "Aquisgrani", od której pochodzi zarówno hiszpańska, jak i włoska nazwa miasta, odnosi się do wód termalnych związanych z celtyckim bogiem "Grannusem". Niemiecka nazwa "Aachen" lub holenderska "Aken" również nawiązują do wód termalnych.
Renesans karoliński
Budowa "Palatynatu" w Akwizgranie rozpoczęła się za panowania Pipina Krótkiego, króla Franków od 751 r. i ojca Karola Wielkiego (747/748-814). Jednak to Karol Wielki nadał jej decydujący impuls, czyniąc ją swoją zimową rezydencją już pierwszego dnia panowania w 768 roku.
Od 777 r. królewska "kuria" gościła czołowych uczonych z całej Europy (Alkuin, Paulin II z Akwilei, Paulus Diaconus, Teodulf z Orleanu). Stała się ona centrum łacińskiej nauki (teologii, historiografii, poezji), do której szczególnie przyczyniło się nowe pismo, tak zwana "minuskuła karolińska", a inspiracja rozprzestrzeniła się stamtąd na całe imperium Franków. Oznaczało to początek tak zwanego "renesansu karolińskiego", po dziesięcioleciach upadku kultury.
Kaplica Palatyńska, Akwizgran
Jednym z największych przedsięwzięć Karola Wielkiego była budowa kaplicy palatyńskiej ("Pfalzkapelle"), prekursora dzisiejszej katedry w Akwizgranie.
Ośmiokątny budynek, wzniesiony w latach 795-803, był wzorowany na kościołach bizantyjskich, w szczególności San Vitale w Rawennie.
Zbudowany na pozostałościach rzymskiego kompleksu termalnego, wykorzystywał materiały budowlane z różnych części Imperium Franków, w tym "spolia", takie jak starożytne kolumny i inne rzymskie materiały budowlane.
Wewnętrzny ośmiokąt otoczony jest sześciokątną konstrukcją (16-boczny wielokąt), zwieńczoną imponującą kopułą.
Mierząca 31,40 metra wysokości kaplica nie tylko nie miała sobie równych na północ od Alp; wzniesienie podobnego budynku zajęłoby ponad 200 lat.
Stosunek 1:1 między wysokością a szerokością centralnego budynku nawiązuje do harmonii niebiańskiego Jeruzalem: "długość, wysokość i szerokość są sobie równe" (Ap 21:16).
Kaplica palatyńska była miejscem koronacji królów niemieckich w latach 936-1531. Zamiast prezentacji korony i innych insygniów cesarskich, aktem konstytutywnym była intronizacja Karola Wielkiego na tronie.
Zwłaszcza w pierwszych wiekach, aż do rozdzielenia "tronu" i "ołtarza" - jednego z najważniejszych kamieni milowych kultury zachodniej, uważanego przez niektórych za wydarzenie założycielskie - osiągniętego wraz z "Kłótnią Inwestytur" (1075-1122), koronacja / intronizacja ma charakter sakralny.
Zgodnie z jednym z najstarszych obrzędów koronacyjnych, używanym przez Ottonów w X wieku, król był ogłaszany słowami "Ty jesteś Melchizedech", paradygmatem osobistej unii między królem a kapłanem.
Podczas mszy koronacyjnej król czytał Ewangelię i nosił mitrę biskupią. Z tego powodu w latach 1002-1014 Henryk II kazał zbudować ambonę pokrytą złotem, kamieniami szlachetnymi i kością słoniową, jeden z najwspanialszych skarbów sztuki ottońskiej i jeden z najcenniejszych w dzisiejszej katedrze, wraz z ołtarzem z IX wieku z frontem ("Pala d'oro") i świecznikiem "Barbarossa", podarowanym przez cesarza Fryderyka I "Barbarossę" z okazji kanonizacji Karola Wielkiego.
Cel pielgrzymki
Oprócz tego, że jest miejscem spoczynku Karola Wielkiego i Ottona III (zm. 1002 r.), dzisiejsza katedra w Akwizgranie jest również jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych od czasów średniowiecza.
W Akwizgranie czczone są cztery relikwie tekstylne (szata Dziewicy, pieluszki Dzieciątka Jezus, perizonium Jana Chrzciciela), które prawdopodobnie dotarły do Akwizgranu za czasów Karola Wielkiego.
Kroniki cesarskie Franków donoszą, że legendarny skarb relikwii został wysłany z Jerozolimy w celu konsekracji Kaplicy Palatyńskiej w 799 roku.
Chociaż pielgrzymki odbywały się już w tym czasie, nabrały rozmachu w XIII wieku, za panowania cesarza Fryderyka II.
Nabożeństwo do relikwii miało również reperkusje budowlane. Chociaż relikwie były wystawiane na krużganku wieży od 1322 r., budowa gotyckiego chóru rozpoczęła się w 1355 r., ponieważ karoliński budynek był niewystarczający, aby pomieścić dużą liczbę pielgrzymów odwiedzających Akwizgran.
Budynek ten został ukończony w 1414 roku i ma niezwykłe wymiary: 25 metrów długości, 13 metrów szerokości i 32 metry wysokości. Jego zewnętrzna ściana, w dużej mierze podzielona witrażami, ma 25,55 metra wysokości, co czyni go jednym z najwyższych gotyckich budynków w Europie.
Dzięki przeszkleniu o powierzchni ponad 1000 metrów kwadratowych jest on znany jako "Szklany Dom Akwizgranu". W tym samym czasie wokół ośmiokąta wzniesiono zestaw kaplic, aby zaoferować pielgrzymom przestrzeń do pobożności i modlitwy.
Po niszczycielskiej epidemii dżumy, która nawiedziła Europę w 1349 roku, pielgrzymki odbywały się co siedem lat. W XIV i XV wieku Akwizgran stał się trzecim najważniejszym celem pielgrzymek na Zachodzie po Santiago de Compostela i Rzymie.
Ostatnia pielgrzymka zaplanowana była na 2021 rok, ale z powodu ograniczeń związanych z COVID-19 została przełożona na czerwiec 2023 roku. Kolejna pielgrzymka planowana jest jednak na 2028 r., wznawiając pierwotny cykl.
Poświęcenie Mariana
Poświęcenie Kaplicy Palatyńskiej lub Kościoła Dziewicy jako katedry jest stosunkowo niedawne, ponieważ Akwizgran stał się stolicą biskupią dopiero w XIX wieku. Do tego czasu znajdował się pod jurysdykcją diecezji Maastricht/Liege lub diecezji kolońskiej.
To Napoleon wyznaczył Akwizgran na stolicę biskupią diecezji, którą założył w 1802 r. dla nowych departamentów Roer, Ren i Mozela. Jednak w 1821 r. diecezja została zniesiona bullą papieską "De salute animarum" i włączona do arcybiskupstwa Kolonii.
Ponowne utworzenie diecezji Aachen miało nastąpić dopiero 13 sierpnia 1930 r., decyzją papieża Piusa XI. Joseph Vogt został pierwszym biskupem diecezji po swoim wyborze w grudniu 1930 roku. Od września 2016 r. funkcję biskupa pełni Helmut Dieser, dotychczas biskup pomocniczy Trewiru.
Dzisiejsza katedra w Akwizgranie została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO we wrześniu 1978 roku podczas drugiej sesji komitetu UNESCO.
