Profesor Fernando Arredondo - który w Hiszpanii wie najwięcej o poezji Joaquína Antonio Peñalosy - powiedział mi, że to, co mu się przydarzyło, przydarzyło mu się tak jak mnie: najpierw zaczął poznawać i podziwiać ogromną liryczną jakość poezji Peñalosy - to był powód, który skłonił go do napisania pracy doktorskiej na jego temat - a potem odkrył to, co wielu Meksykanów odkryło przed nami: jego książki z żartami, czyli jego zdrowy humor religijny, oparty na czterech fundamentach: łasce, prawdzie, dobroci i poezji.
Wystarczy spojrzeć na niektóre z jego małych książek, takich jak Humor z wodą święconą -z ponad 30.000 egzemplarzy sprzedanych w jego kraju - lub do jego Podręcznik niedoskonałej homiliiuświadomić sobie, że, jak sam powiedział: "Nie ma miłości bez humoru, ani humoru bez miłości. Ponieważ miłość bez humoru, czysty zamrożony szacunek, ustanowiłaby odległości, przepaści bez mostów, blokując spotkanie między dwiema istotami". Jeśli dodamy do tego to, co powiedział francuski pisarz Georges Bernanos: "Przeciwieństwem narodu chrześcijańskiego jest [...] naród smutnych ludzi", doskonale zdefiniujemy poetykę tego autora, którego liryczna twórczość z każdym dniem ma coraz więcej zwolenników.
"Do listy uczynków miłosierdzia", pisał, "chcielibyśmy dodać ten najbardziej potrzebny udręczonemu i załamanemu światu: rozśmieszanie smutnych, równie pilne jak karmienie głodnych". Tak więc cała twórczość literacka Peñalosy jest wiernym odzwierciedleniem jej fundamentu w optymizmie, w dobrym humorze, co w żadnym wypadku nie oznacza, że jest ona nieświadoma konfliktów i trudności współczesnego człowieka. Wręcz przeciwnie: jeśli istnieje twórczość pisarska zakorzeniona w egzystencjalnych problemach istot ludzkich, niezależnie od ich rodzaju, to jest to właśnie jego dzieło. "Humor", podkreśla, "jest zjawiskiem tylko dla dorosłych, gatunkiem literackim dla poważnych czytelników, kwiatem ducha dla dojrzewających dusz. Tylko oni wiedzą, że humor nie jest obrazą, ale współczuciem, nie raną, ale balsamem, nie brakiem, ale nadmiarem miłości. Miłość, humor: tylko dźwięk różnicy".
Przynależność do tego, co jest znane, szczególnie w San Luis Potosí, jako Pokolenie lat 50Peñalosa jest przede wszystkim człowiekiem praktycznym, przykładnym księdzem, radosnym jak każdy inny człowiek, świadomym, że jego zadaniem jest żyć zakorzenionym w Bogu i dawać Go poznać nie tylko swoim życiem, ale także darem pisania: "Nie pisze się na marginesie własnego życia. Pisanie jest sposobem na życie, na samorealizację, na nadanie sensu i pełni efemerycznemu i transcendentnemu faktowi bycia człowiekiem. Bycie pisarzem i bycie mężczyzną to nie dwie mniej lub bardziej równoległe linie, które czasami się stykają. Wszystkie one łączą się w istotnej syntezie".
Franciszkanizm poetycki
Zrozumiałym wierszem, jasnymi liniami, bez ozdób i moralizatorstwa, udaje mu się sprowokować czytelnika do zbliżenia się do Boga i jego tajemnic, a czyni to z tego, co uczeni nazywają poetyckim franciszkanizmem Peñalosa, to znaczy wychodząc od ujmującego spojrzenia na wszechświat, w którym Bóg, stwórca nieba i ziemi, jest postrzegany jako kochający, opatrznościowy Ojciec, a wszystkie istoty, ożywione i nieożywione, jako bracia i siostry.
Ten witalny i liryczny światopogląd pozwala mu bronić ciągłego planetarnego ekologizmu, a jednocześnie prowadzi go do współczucia na rzecz pokrzywdzonych, wykluczonych. U Peñalosy oczywiście wszystko jest pieśnią, pieśnią do stworzenia, do Pisma Świętego, do istot materialnych lub duchowych, ponieważ to, co pochodzi lub wyszło z rąk Boga, jest zawsze piękne: "I dlaczego mieliby być brzydcy / kulawe psy, które wolą jazz / rzeźba zdekapitowana przez gwarancję starożytności / piegowata dziewczyna usiana jak droga mleczna / fosforyzujący łysy mężczyzna dodający neonu do miejskiej nocy [...] / jednooka dziewczyna z marynarskim powołaniem latarni morskiej / garbusy ze złotego rodu wielbłądowatych / [....nic nie jest brzydkie / brzydota jest pięknem w g-moll", tak wyraża się w Teoría de lo feo, jednej z wielu jego kompozycji, w której na podstawie nieco irracjonalnych obrazów i godnej pozazdroszczenia ekspresyjnej prostoty udaje mu się przykuć uwagę czytelnika, wzbudzając delikatne emocje, nigdy nie granicząc z sentymentalizmem.
W ten sposób widoczne jest jego zainteresowanie ludźmi z pewnego rodzaju upośledzeniem lub uwarunkowaniami społecznymi, w tym jąkającymi się: "Kiedy pytają go, jak ma na imię / tak jak woda, która bulgocze / w kamiennych kanałach / odpowiada jo-jo-sé", garbusy: "Ciąg nieuchwytnych i złotych wielbłądów / wszystko po to, by nieść życie, jesteśmy garbaci". czy kulawy: "co za radość być kulawą dziewczyną / i zamieniać całą ziemię w wodę / falującą ziemię w wiecznym kołysaniu" - przykładowe postacie, którym przygląda się z bliska, czasem czyniąc je bohaterami swoich wierszy, przyciągniętymi na miarę serdeczności jego poetyckiej kreacji.
Uwaga na daremne
Innym razem obiektem jego inspiracji są maleńkie istoty, takie jak motyle, mrówki lub ślimaki, przedstawiane czasami w pięknych codziennych obrazach, takich jak ten, który oferuje w postaci gregueria, w Garza dormida en un pie (Czapla śpiąca na stopie): "Nie potrzebujesz dwóch łodyg / bo wiesz, że jesteś kwiatem / a korony unoszą się / w windzie", lub roślinne, jak drzewa, lub stworzone przez człowieka, jak papierowe muszki. Wyraźnie daje to do zrozumienia w Benedict of Small Things, kompozycji z jego pierwszej książki, która przypomina biblijny psalm proroka Daniela (3, 57-88): "Śpiewajmy hymn lekkich rzeczy / małych stworzeń, które dotarły do ostatniego tchnienia Boga / [...] Błogosławcie Boga za wszystkie rzeczy, małe rzeczy, które śpiewał Lugones, dzieła Pana, które Daniel śpiewał w pieśni trojga dzieci. Bo Pan jest wielki wśród swoich wielkich dzieł i największy wśród swoich najmniejszych dzieł"..
Peñalosa wie, jak najlepiej wykorzystać każdy element, zarówno naturalny, jak i sztuczny, widząc w tych pierwszych - naturalnych elementach - niezatarte znamię Boga, co znajduje odzwierciedlenie w jego Przepisie na pomarańczę - nawiasem mówiąc, jednym z jego najbardziej inspirujących i najbardziej znanych wierszy: "Nie dotykaj jeszcze tej pomarańczy / najpierw padnij na kolana i czcij jak anioły, / została stworzona wyłącznie dla ciebie, / dla nikogo innego, / jak mała ogromna miłość / która dojrzewa, / która daje się okrągła", aw drugim - sztuczne elementy - jego sprzeciw wobec konsumpcjonizmu, oczywiście wyrażony z mądrą ironią, jak można przeczytać w Hermana televisión: "Przyjeżdżasz do domu z honorami [...] / szukasz najlepszego miejsca [...] / wścibski nieznajomy / zajął salon, tu zostaję / oczywiście 23-calowa pani [...] / potem wybrałeś ekskluzywny pokój / wypierając lustra i ciotkę z artretyzmem [...] / i tam masz nas wszystkich / i tam jesteś z nami wszystkimi [...]".i tam masz nas wszystkich / z kwadratowymi oczami / połączonymi z twoją wielką zimną źrenicą / praniem mózgu, twoim zanieczyszczeniem / parszywą suką warczącą w kątach / odkąd przybyłaś nikt nie rozmawia w tym domu [...] / niestety, siostro telewizjo".
Na inną okazję zostawię na razie jego specyficznie religijną poezję: bożonarodzeniową, maryjną lub biblijną, również bardzo cenną i obfitą, w której traktuje transcendencję, rzekomo nieosiągalną, z bezpośredniością; tak jest w przypadku aniołów, tak dobrze znanych w jego wierszach.
Te wersy służą jednak wyeksponowaniu tak znakomitego meksykańskiego poety, którego warto czytać i od którego z pewnością można się wiele nauczyć. Kolokwialny, bezpośredni, zabawny poeta, któremu - jak mówi łacińskie przysłowie napisane przez komika Terencjusza - nic, co ludzkie, nie było obce.
