Ziemia Abrahama, czyli Irak, który chce odwiedzić papieżPodróż papieża do Iraku ma już oficjalny programZ perspektywy geopolitycznej Irak jest krajem wyróżniającym się jako ziemia przejścia, miejscem, które przez wieki było placem zabaw dla graniczących i odległych mocarstw. Irak był najdalej na wschód wysuniętą własnością Imperium Rzymskiego, choć jego pozycja była zawsze słaba z powodu presji Persów. Później Irak stał się krwawą granicą rywalizujących ze sobą imperiów Bizancjum i Sassanidów.
Po podbojach arabskich Irak zyskał rangę nie widzianą od czasów starożytnego Babilonu. Za czasów dynastii Abbasydów powstał Bagdad, który miał służyć jako stolica kalifatu. Zbiegło się to z początkiem złotego wieku islamu. Bagdad to serce kwitnącego imperium i jedno z najbogatszych i najlepiej prosperujących miast na świecie w okresie wczesnego średniowiecza. Ten okres świetności zakończył się gwałtownie wraz z najazdami Mongołów. W 1258 roku Bagdad został zrównany z ziemią, a jego mieszkańcy wytępieni. Po Mongołach nastąpiła Czarna Śmierć, a potem kolejna inwazja ze wschodu. W 1401 roku Tamerlane zdobył miasto w masakrze, która zakończyła ten mroczny okres.
Bagdad nigdy nie odzyskałby swojej świetności. Irak nie byłby już graczem i centrum, jak to miało miejsce za czasów dynastii Abbasydów, ale powróciłby do pozycji spornej linii podziału rywalizujących imperiów. Osmanowie i Safawidowie walczyli o jego kontrolę w XVI i XVII wieku. Irak ostatecznie przypadł Osmanom, choć nigdy nie przestał być teatrem wojny między Osmanami a Persami.
I wojna światowa oznacza koniec panowania tureckiego wraz z podbojem brytyjskim. Powstał nowoczesny Irak, jaki znamy dzisiaj. Brytyjczycy ukształtowali ją ze związkiem trzech prowincji osmańskich. Londyn wymyślił też monarchię, która miała rządzić krajem. Na tronie osadzili członka rodziny Haszymidzkiej z Arabii. Zarówno Brytyjczycy, jak i Haszymidzi podjęli historyczną decyzję, by w zarządzaniu krajem oprzeć się na sunnickiej mniejszości arabskiej. Konsekwencje tego hazardu są wciąż namacalne.
Po wycofaniu się Brytyjczyków w 1954 roku, monarchia została brutalnie obalona w 1958 roku. Irak stał się wtedy republiką pod kontrolą socjalistycznego wojska. Z czasem władzę przejął nurt wewnątrz wojska, który ustanowił w Iraku jednopartyjną dyktaturę: Baas. Była to partia świecka, nacjonalistyczna, radykalnie socjalistyczna, sprzymierzona z Moskwą, antysyjonistyczna. Stopniowo jedna z postaci wewnątrz partii, Saddam Husajn, zaczął przejmować dźwignie władzy, aż stał się dyktatorem.
Burzliwe lata, 1980 - 2000
Po rewolucji islamskiej w Iranie, Saddam postanowił wykorzystać sytuację i dokonać inwazji na ten kraj. W wyniku wojny irańsko-irackiej (1980-1988) zginęło około miliona osób, a dwa kraje zostały zniszczone. Następnie Saddam wciągnął Irak w kolejną wojnę, najeżdżając w 1990 roku Kuwejt. Wojna w Zatoce Perskiej była dla Saddama upokarzającą porażką. Jego armia została unicestwiona i wypędzona z Kuwejtu. Mając dość brutalności polityki Saddama i faktu, że kontynuował on swoją politykę faworyzowania arabskiej mniejszości sunnickiej, Kurdowie z północy i szyici z południa postanowili się zbuntować i obalić reżim. Jednak wobec braku wsparcia Zachodu, rebelianci zostali brutalnie rozgromieni przez Saddama (przeciwko ludności cywilnej użyto nawet broni chemicznej).
W latach 90. Irak był osłabionym krajem, poddanym surowym sankcjom gospodarczym i narzuconym przez USA strefom zakazu lotów na północy i południu, aby uniemożliwić Saddamowi ponowne zagazowanie lub zbombardowanie ludności kurdyjskiej i szyickiej. Mimo międzynarodowych nacisków Saddam nadal kierował krajem. W 2003 roku Waszyngton postanowił zakończyć impas poprzez inwazję na ten kraj. Reżim partii Baas został zdemontowany, a Saddam stracony. Następnie rozpoczął się chaotyczny proces transformacji, w którym wojska amerykańskie znalazły się w samym środku wojny domowej między ludnością szyicką i sunnicką. Mniejszość sunnicka w panice obserwowała, jak w demokratycznym Iraku wyparowały wpływy polityczne i gospodarcze, którymi cieszyła się przez ostatnie 100 lat. W nowym systemie nieuchronnie przeważałyby liczby. W poszczególnych wyborach szyici wyraźnie zaznaczyli swoją demograficzną dominację. Niektórzy sunnici, obawiając się szyickich represji i niezadowoleni ze swojej sekciarskiej polityki, rzucili się najpierw w ramiona Al-Kaidy, a potem Państwa Islamskiego, by stawić czoła bagdadzkiemu rządowi, który postrzegali jako skorumpowany. Tymczasem Kurdowie wykorzystali okoliczności, by stworzyć państwo. de facto niezależny od północy.
Chociaż wojska amerykańskie opuściły kraj w 2011 roku, to w 2014 roku zostały zmuszone do powrotu, aby poradzić sobie z nową niestabilnością. Wraz z pokonaniem Państwa Islamskiego nie powrócił w pełni pokój i stabilizacja. W ostatnich latach Irak stał się placem zabaw dla regionalnych i zagranicznych potęg, w tym Iranu, USA i monarchii z Zatoki Perskiej.
Obecnie
Pomimo wojen, powstań i zmian reżimu, Irak doświadczył spektakularnej eksplozji populacji. Od 1980 roku liczba ludności wzrosła trzykrotnie. Jedyną grupą, która została pominięta w tym procesie jest mniejszość chrześcijańska, która w ostatnich latach przeszła ze 10% spisu powszechnego do niespełna 1%. Chrześcijanie są jedyną grupą sierot w kraju. Bez potężnych zagranicznych sojuszników i dostępu do elit kraju, ignorowana mniejszość chrześcijańska nie jest istotnym aktorem w państwie. Co gorsza, stał się on ujściem dla sekciarskiego gniewu przy każdym z nieszczęść kraju w ostatnich latach.
Doktor historii i profesor stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Francisco de Vitoria.
