Ziemia Abrahama, czyli Irak, który chce odwiedzić papieżNasza podróż przez niektóre z krajów, w których narodziło się i rozkwitło chrześcijaństwo, prowadzi nas do jednego z tradycyjnych miejsc "ogrodu, który Bóg zasadził na Wschodzie" (Eden): Iraku. Niestety, nawet tutaj musimy zobaczyć, jak inna kolebka niektórych z największych i najstarszych cywilizacji (takich jak Egipt, Syria, Iran, Etiopia, Liban, Izrael i Palestyna) jest dziś teatrem niestabilności, cierpienia i niepewności dla wszystkich zamieszkujących ją ludów.
Niektóre dane
Irak znajduje się na Bliskim Wschodzie, ma powierzchnię 438 317 km² i populację nieco ponad 40 milionów, z czego 75-80 % to etniczni Arabowie, 15-20 % etniczni Kurdowie (kurdyjski jest językiem irańskim, a więc indoeuropejskim), głównie na obszarze irackiego Kurdystanu w północno-wschodniej części kraju. Istnieją również mniejszości etniczne, takie jak Asyryjczycy (głównie w Bagdadzie i na północy kraju, zwłaszcza w Mosulu i okolicach: słynna "Równina Niniwy", głównie syryjsko-chrześcijańska i mówiąca po aramejsku, również semicka) i Turkmeni.
Islam jest dominującą religią (95-98 % populacji to muzułmanie, 60 % szyici i 40 % sunnici). Mniejszości nieislamskie stanowią mniej niż 2 %, w szczególności chrześcijanie, żydzi, mandejczycy i jazydzi.
Jednak do 2003 r. Irak był domem dla jednej z największych mniejszości chrześcijańskich na Bliskim Wschodzie, liczącej 1,5 miliona wiernych: stanowili oni 6,% populacji (12,% w 1947 r.), ale obecnie pozostało ich mniej niż 200 000. Społeczność żydowska była również bardzo liczna (co najmniej 150 000 osób do czasu powstania państwa Izrael i masowego exodusu do niego w latach 1950-51), obecnie zredukowana do trzech osób!
Starożytna Mezopotamia
Nazwa "Irak" jest pochodzenia akadyjskiego, wywodzi się z języka sumeryjskiego, a później połączyła się z arabskim poprzez aramejski i staroperski (Erak). Toponim ten odnosi się do starożytnego Uruk (sumeryjski: Unug), pierwszego prawdziwego miasta w historii ludzkości (założonego w IV tysiącleciu pne). Szacuje się, że osiągnęło ono populację 80 000 mieszkańców trzy tysiące lat przed naszą erą i było nie tylko pierwszym miejscem w historii ludzkości, które można zdefiniować jako miasto (ze względu na dwie podstawowe cechy: stratyfikację społeczną i specjalizację pracy), ale także domem mitycznego sumeryjskiego króla Gilgamesza (stąd słynny Epos o Gilgameszu, napisany w języku akadyjskim, semickim języku ludów asyryjskich i babilońskich: pierwszy epicki poemat w historii).
Jednak przed podbojem arabskim (VI-VII w. n.e.) najbardziej znaną nazwą tego regionu była Mezopotamia (po grecku: "ziemia między rzekami", odnosząc się do Tygrysu i Eufratu), kraina, w której narodziły się starożytne cywilizacje, które wniosły ogromny wkład w historię ludzkości. W rzeczywistości między dwiema najbardziej znanymi (Sumerami i Asyro-Babilończykami) istnieje ciągłość, jak to często bywa w przypadku sąsiadujących ze sobą cywilizacji, a obie były w każdym razie pod silnym wpływem innych ludów, od zachodu Amorytów, od wschodu Amorytów i Babilończyków. Perski (oczywiście z wzajemnym wpływem).
Sumerowie byli ludem niesemickim (sumeryjski jest izolowanym językiem) i są uważani za pierwszą cywilizację miejską w historii, wraz ze starożytnymi Egipcjanami, a także jednymi z pierwszych, którzy praktykowali rolnictwo i wynalazcami piwa, systemu szkolnictwa, pierwszej formy pisma ludzkości (pismo klinowe), arytmetyki i astronomii.
Kontynuatorami Sumerów (których język w formie mówionej wymarł już ponad 2000 lat przed Chrystusem) byli Asyryjczycy i Babilończycy (stanowiący językowe kontinuum, ponieważ językiem używanym przez oba ludy był akadyjski, tj. najstarszy poświadczony język semicki, który później ewoluował w odrębne dialekty).
Asyryjczycy osiedlili się w północnej części współczesnego Iraku i wzięli swoją nazwę od pierwszego miasta, które założyli, Assur. Na przestrzeni wieków (między 1950 a 612 r. p.n.e.) rozszerzyli swoje terytorium, tworząc rozległe imperium, którego stolica, Niniwa (obecnie Mosul), jest dobrze znana z Biblii (zwłaszcza z Księgi Jonasza) i dokumentów historycznych jako wielkie miasto z 12-kilometrowymi murami obronnymi i około 150 000 mieszkańców w szczytowym okresie, a także z bogactwa architektonicznego i kulturowego, w tym wielkiej biblioteki króla Aszurbanipala, która zawierała 22 000 tabliczek z pismem klinowym.
W 612 r. p.n.e., wraz ze zniszczeniem Niniwy przez Medów i Chaldejczyków, cywilizacja asyryjska upadła na rzecz cywilizacji perskiej na wschodzie i cywilizacji babilońskiej na południowym wschodzie wzdłuż doliny Mezopotamii.
Babilończycy byli "kuzynami" Asyryjczyków (mówili praktycznie tym samym językiem). Nazywano ich Babilończykami od Babilonu, jednego z ich miast (nad Eufratem), słynącego z wiszących ogrodów i bogactwa, ale także akadyjskiego (mówili językiem akadyjskim) i stali się tak ważni, że podporządkowali sobie całą Mezopotamię. Są również znani ze swoich osiągnięć w historii, literaturze, astronomii, architekturze i cywilizacji. Na przykład Kodeks Hammurabiego (1792-1750 p.n.e.), pierwszy zbiór praw w historii ludzkości, zawiera nawet kodeks postępowania dla lekarzy.
Innym słynnym babilońskim władcą jest Nabuchodonozor, słynny niszczyciel Jerozolimy i jej Świątyni (587 p.n.e.) oraz deportacji Żydów do Babilonu (za co został również upamiętniony w operze Verdiego "Nabucco").
Mezopotamia została podbita przez Persów, a następnie zaanektowana przez Cesarstwo Rzymskie. Następnie, od IV wieku n.e., ponownie wpadła w ręce Persów, a w VII wieku, na krótko przed ostatecznym podbojem islamskim, ponownie znalazła się w orbicie Bizancjum.
Pojawienie się islamu i współczesność.
W 636 r. przybyły wojska arabskie, a w 750 r. Irak stał się centrum kalifatu Abbasydów (poprzednia dynastia Umajjadów miała siedzibę w Damaszku), zwłaszcza po założeniu Bagdadu w 762 r., który wkrótce stał się światową metropolią, centrum kulturalnym i intelektualnym dla całego świata (rywalizującym z Kordobą), Był to złoty wiek islamu, aż do inwazji Mongołów w 1258 r., która oznaczała jego upadek, gdy kraj znalazł się pod panowaniem najpierw dynastii turecko-mongolskich, a następnie został zakwestionowany między Imperium Perskim (rządzonym przez szyicką dynastię Safawidów, turecko-azerską w języku i kulturze) a sunnickim Imperium Osmańskim, które ostatecznie włączyło go w 1638 r. (Traktat Qasr-e Shirin).
Panowanie osmańskie zakończyło się dopiero po I wojnie światowej, po zakończeniu której Imperium Brytyjskie (ponownie!) uzyskało mandat nad krajem (w innych artykułach wspominaliśmy o różnych umowach, które Wielka Brytania zawarła w tym czasie, aby uzyskać kontrolę nad Bliskim Wschodem i pozyskać sojuszników przeciwko Imperium Osmańskiemu i Niemcom). podczas wojny), który był nominalnie samorządny dzięki monarchii haszymidzkiej króla Faisala I. Irak uzyskał jednak pełną niepodległość w 1932 r., po podpisaniu traktatu angielsko-irackiego przez brytyjskiego wysokiego komisarza Francisa Humphrysa i irackiego premiera Nuriego al-Saida.
Następny okres był naznaczony niestabilnością (Farhoud z 1941 r., pogrom, który oznaczał koniec harmonijnego współistnienia Żydów, chrześcijan i muzułmanów i doprowadził do masakry setek, być może ponad tysiąca Żydów), aż zamach stanu w 1958 r. położył kres monarchii, a kolejny (8 lutego 1963 r.) wyniósł do władzy Saddama Husajna.
Saddam Husajn i partia Baasz
Saddam Husajn (1937-2006) był przedstawicielem partii Baas (po arabsku "zmartwychwstanie"), arabskiej partii nacjonalistycznej i socjalistycznej utworzonej po II wojnie światowej przez syryjskiego chrześcijanina Michela Aflaqa i jego muzułmańskiego rodaka Salaha al-Din al-Bitara. W przeciwieństwie do marksizmu, arabski socjalizm nie ma materialistycznego poglądu na życie; wręcz przeciwnie, Baath opowiada się za rodzajem "duchowego" marksizmu, który odrzuca wszelkie formy walki klasowej (ale także religię), uważane za "czynnik wewnętrznego podziału i konfliktu", ponieważ "wszystkie różnice między synami [narodu arabskiego] są przypadkowe i fałszywe". Nie rozważając ateizmu, ideologia baasistowska chroni wolną inicjatywę prywatną w sferze gospodarczej jako dziedzictwo islamu, który uważałby ją za najlepszą działalność człowieka ("al-kāsib ḥabīb Allāh", tj. "ten, kto zarabia, jest kochany przez Boga").
Baas, jako forma panarabskiego nacjonalizmu socjalistycznego, dominowała również przez dziesięciolecia w Syrii (obecny prezydent Assad jest jej przedstawicielem) oraz, wraz z innymi partiami tego samego pochodzenia, w dużej części świata arabskiego w drugiej połowie XX wieku i pierwszej dekadzie XXI wieku.
Pod rządami Saddama Husajna Irak stał się dyktaturą (gdzie, paradoksalnie, prawa mniejszości niemuzułmańskich były jednak znacznie bardziej gwarantowane i chronione niż obecnie) naznaczoną krwawymi wojnami (wojna irańsko-iracka, 1980-1988; inwazja na Kuwejt i pierwsza wojna w Zatoce Perskiej, 1991; konflikt z Kurdami; druga wojna w Zatoce Perskiej, 2003).
Ostatnie kilka lat
Ostatnia z nich, druga wojna w Zatoce Perskiej, doprowadziła do inwazji na kraj przez koalicję dowodzoną przez USA pod pretekstem (który później okazał się fałszywy) rzekomego wspierania przez Husajna islamskiego terroryzmu oraz produkcji i ukrywania broni masowego rażenia.
W 2011 r. Stany Zjednoczone wycofały się z kraju, pozostawiając go, podobnie jak dzisiejszy Afganistan, w stanie upadku (przed 2003 r., również dzięki ogromnym rezerwom ropy naftowej, Irak był jednym z najlepiej prosperujących krajów arabskich i szczycił się doskonałym systemem opieki zdrowotnej i doskonałym poziomem edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego).
Silne podziały plemienne i sekciarskie, niezdolność irackich rządów, korupcja i protesty doprowadziły do odrodzenia się przemocy, zwłaszcza po Arabskiej Wiośnie (2011) i pojawieniu się osławionego Islamskiego Państwa Iraku i Syrii (ISIS), które najechało kraj w latach 2013-14, plądrując całe prowincje, zwłaszcza na północy, i popełniając straszliwe zbrodnie, zwłaszcza przeciwko mniejszościom jazydów i chrześcijan, ale także przeciwko samym szyitom i sunnitom, aż do 2017 r., kiedy ISIS zostało pokonane przez wojska rządowe sprzymierzone z Kurdami.
Od tego czasu kraj, który od 2005 r. stał się republiką parlamentarną, federalną i demokratyczną (kodeks cywilny przewiduje prawo islamskie jako źródło prawa, a trzy główne urzędy państwowe są rozdzielone między główne społeczności etniczno-religijne: prezydentura republiki dla Kurdów, rząd dla szyitów i parlament dla sunnitów), nadal znajduje się w tragicznych warunkach gospodarczych, z rosnącymi nierównościami i nietolerancją religijną, zwłaszcza wobec mniejszości chrześcijańskiej.
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
