Etiopia: ojczyzna ludzkości (II)W dwóch poprzednich artykułach na temat EgiptMówimy o tym kraju jako o kolebce jednej z najstarszych cywilizacji w historii, a także chrześcijaństwa koptyjskiego, które opisujemy poniżej. Istnieje jednak inny kraj, o którym niewiele się mówi, choć ma jeszcze starszą historię i jest równie ważny kulturowo, a także religijnie: Etiopia.
Historia starożytna
Etiopia to ogromny kraj w Afryce Subsaharyjskiej, położony w Rogu Afryki, o powierzchni 1 127 127 km² i populacji ponad 121 milionów, z czego 62% to chrześcijanie, w większości należący do Etiopskiego Kościoła Prawosławnego zwanego Tawahedo, który stał się autonomiczny od Koptyjskiego Kościoła Prawosławnego w Egipcie w 1959 r. (pod względem chrystologicznym jest również określany jako Myophysite, a więc nie-chalcedoński).
Obecna nazwa kraju i jego mieszkańców wywodzi się z greckiego Αἰθιοπία, Aithiopia, terminu złożonego z αἴθω, aítho ("palić") i ὤψ, ops ("twarz"), dosłownie "spalona twarz", w odniesieniu do ciemnej skóry mieszkańców tych miejsc. To Herodot po raz pierwszy użył tego terminu, wspomnianego również w Iliadzie, w odniesieniu do ziem odpowiadających dzisiejszej Nubii, Rogowi Afryki i Sudanowi. Etiopia była również rzymską nazwą tego regionu, która ostatecznie została przyjęta przez miejscową ludność, zwłaszcza mieszkańców królestwa Aksum.
Inną nazwą, pod którą znana jest cała Etiopia - choć nazwa ta odnosi się dokładniej do płaskowyżu etiopskiego zamieszkałego przez ludy pochodzenia semickiego - jest Abisynia, od Habeshat (Abisyńczyków), jednego z najwcześniejszych ludów mówiących językiem semickim w Etiopii, pochodzenia południowoarabskiego (sabejskiego), który skolonizował płaskowyż etiopski już w czasach przedchrześcijańskich i na co istnieją dowody w inskrypcjach sabejskich, do tego stopnia, że sami Arabowie, zarówno przed, jak i po nadejściu islamu, nadal nazywali ten obszar Al-Habashah.
Nazwaliśmy Etiopię ojczyzną ludzkości, ponieważ znaleziono tu najstarsze szczątki hominidów, datowane na 4 miliony lat, a także słynną Lucy, afrykańską australopitekkę, która zmarła w wieku 3 lat około 3,2 miliona lat temu.
Etiopska prehistoria zaczyna się zatem 4 miliony lat temu i rozciąga się do 800 r. p.n.e., wraz z pojawieniem się królestwa D'mt. Niewiele o nim wiadomo, z wyjątkiem tego, że było w jakiś sposób powiązane z Sabejczykami, południowoarabskim ludem semickojęzycznym, który żył na obszarze dzisiejszego Jemenu i od którego podobno pochodzi słynna Królowa Saby. Jest ona opisana zarówno w Biblii, jak iw źródłach etiopskich (Kebra Nagast, etiopska księga epicka, nazywa ją Machedà) i islamskich (w Koranie nazywa się Bilqis).
Ze względu na historyczne powiązania z Sabejczykami, zarówno królestwem D'mt, jak i późniejszymi Aksumitami, Etiopczycy twierdzą, że mają żydowskie pochodzenie i boski rodowód, ponieważ królowa Saby, zgodnie z biblijnym opisem, udała się do Jerozolimy, aby spotkać się z królem Salomonem i miała z nim syna, Menelika, który miał zostać cesarzem Etiopii. Historia ta jest również opowiedziana we wspomnianej wcześniej Kebra Nagast, która opowiada również o tym, że Menelik, gdy dorośnie, wróci do Jerozolimy, aby dołączyć do swojego ojca, gdzie ukradnie Arkę Przymierza i zabierze ją do Etiopii.
Jednak historycznie poświadczone jest, że tradycyjne ludy etiopskie - a mianowicie Amhara, Tigrinya i Tigrinya - są wynikiem związku między pierwszymi południowoafrykańskimi osadnikami, którzy przybyli do Abisynii z obszaru Jemenu po przekroczeniu Morza Czerwonego, a rdzenną ludnością. Języki tych samych tradycyjnych ludów są również semickie (najstarszym z nich, używanym w liturgii etiopskiej, jest Ge'ez, który jest blisko spokrewniony z językami południowoarabskimi, takimi jak sabejski).
Judaizm (tradycja głosi, że został wprowadzony do Etiopii przez Menelika) stał się religią królestwa Aksum, które powstało około IV wieku p.n.e., prawdopodobnie w wyniku zjednoczenia kilku królestw w okolicy. Aksum było jednym z największych imperiów starożytności, obok Imperium Rzymskiego, Imperium Perskiego i Chin.
W 330 r. n.e. Frumentius (święty w Etiopskim Kościele Ortodoksyjnym i Katolickim, a także we Wschodnim Kościele Ortodoksyjnym) przekonał młodego króla Aksumitów Ezanę do przejścia na chrześcijaństwo, czyniąc Etiopię pierwszym krajem, obok Armenii, który przyjął chrześcijaństwo jako religię państwową. Frumencjusz, po opuszczeniu Etiopii i udaniu się do Aleksandrii, został mianowany biskupem w 328 r. przez patriarchę Atanazego i wysłany z powrotem do Aksum, aby sprawować ten mandat (stąd bezpośredni związek między Kościołem Etiopii a Kościołem Egiptu, który zostanie omówiony bardziej szczegółowo w drugim artykule na temat Etiopii).
Ponad 600 lat później, około roku 1000, królestwo Aksum wpadło w ręce królowej Judyty (mówi się, że była Żydówką lub poganką, w zależności od źródeł), która próbowała przywrócić judaizm jako religię państwową, ale poniosła porażkę i zniszczyła wszystkie chrześcijańskie miejsca kultu. Jednak po jej śmierci, wraz z dynastią Zaguè, chrześcijaństwo mogło być ponownie wyznawane i to właśnie z tego okresu pochodzą najważniejsze i najsłynniejsze zabytki chrześcijańskie w kraju, takie jak niesamowite monolityczne kościoły w Lalibeli.
Imperium
W 1207 roku Yekuno Amlak ogłosił się cesarzem Etiopii, tworząc dynastię, która pozostała na tronie przez osiem wieków i twierdziła, że pochodzi bezpośrednio od króla Salomona. Etiopscy cesarze przyjęli tytuł Negus Negesti, dosłownie król królów, i ostatecznie nawiązali dobre stosunki z europejskimi potęgami, zwłaszcza Portugalczykami, którzy wspierali ich, zwłaszcza cesarza Dawida II, w jego wojnach z muzułmanami. Jednak sam Dawid II odmówił podporządkowania się Kościołowi katolickiemu, podczas gdy jezuici wkroczyli do kraju i rozpoczęli pracę misyjną, powodując, w odpowiedzi, podział terytorium na kilka lenn dowodzonych przez lokalnych wodzów. Wśród nich był Gondar, który był zdominowany przez Oromo (mówiących językiem kuszyckim, kolejną gałęzią języków afroazjatyckich oprócz semickich i kamickich).
Cesarzowi Teodorowi II, który wstąpił na tron w 1885 r., udało się później zjednoczyć kraj pod silną władzą centralną, ale musiał stawić czoła kolonialistycznym celom mocarstw europejskich, zwłaszcza Włoch, które podbiły Erytreę w 1888 r. i ruszyły w głąb lądu w kierunku Abisynii.
Jeszcze ważniejsze były rządy Menelika II. Jeszcze bardziej centralistyczny i podkreślający salomońskie pochodzenie swojej dynastii, założył miasto Addis Abeba w 1896 roku, czyniąc je nową stolicą Imperium. Jednak w 1895 r. wybuchła wojna Etiopii z Królestwem Włoch, a sam Menelik II okazał się wielkim przywódcą, zdecydowanie sprzeciwiając się Włochom, a nawet pokonując ich w 1896 r. w niesławnej bitwie pod Adua, jedynej bitwie w historii, w której lud afrykański pokonał europejską potęgę kolonialną.
Po śmierci Menelika II kraj został ponownie podzielony na lenna, zanim na tron wstąpił Ras Tafarì (amharski: przerażający przywódca) Maconnèn, który przyjął imię Hajle Sellasje I. Pod jego rządami Etiopia stała się pierwszym afrykańskim krajem, który dołączył do Ligi Narodów w 1923 roku.
Hajle Sellasje i koniec imperium
Bardziej oświecona polityka Hajle Sellasje nie wystarczyła do odparcia włoskich ataków (w międzyczasie faszystowski reżim Mussoliniego ugruntował swoją pozycję w Rzymie) i w 1936 roku włoskie wojska wkroczyły do Addis Abeby: Etiopia została wchłonięta przez włoską Afrykę Wschodnią (która obejmowała również Erytreę i znaczną część dzisiejszej Somalii), choć przez kilka lat do 1941 r., kiedy cesarz Selassie powrócił z wygnania i odzyskał pełnię władzy, zainicjował politykę reform i stał się symbolem rastafarianizmu. Stało się tak, ponieważ Selassie wezwał do powrotu wszystkich rozproszonych Afrykanów do Afryki, a nawet zapewnił ziemię w rejonie Shashamane dla tych, którzy zamierzali wrócić. Jego intencją, zgodnie z doktryną znaną jako "etiopianizm", było zjednoczenie wszystkich czarnych populacji świata pod monarchią etiopską.
W ten sposób stał się prawdziwym symbolem antykolonializmu (a dla rastafarian Jezusa w jego powtórnym przyjściu lub przynajmniej boskiej manifestacji) nawet po jego śmierci w 1975 r., kiedy kraj wpadł w ręce socjalistycznej dyktatury DERG, która położyła kres stuletniemu imperium etiopskiemu. Dyktatura zakończyła się w 1985 r. straszliwą klęską głodu.
W ten sposób narodziła się dzisiejsza Republika Etiopii, która dziś ma federalną konstytucję z silnym autonomistycznym piętnem na etnicznych, językowych i politycznych podstawach różnych stanów tworzących ten kraj.
Pomimo wojny z Erytreą (krajem sąsiednim i silnie powiązanym, ale z którym zawsze istniały różnice - między innymi z powodu metod terrorystycznych stosowanych przeciwko ludności Erytrei przez samego Hajle Sellasje i innych władców Etiopii - i nadal istnieją), która zakończyła się w 1993 r. wraz z niepodległością tego ostatniego kraju, i konflikty międzyetniczne (ostatni z nich, w 2020 r., między rządem centralnym a Armią Wyzwolenia Tigray, regionem na wschodzie kraju zamieszkałym przez ludy Tigray i Tigrinya, co spowodowało dziesiątki ofiar śmiertelnych i tysiące uchodźców), Etiopia doświadcza obecnie silnego wzrostu i jest najbardziej rozwiniętym gospodarczo i społecznie krajem afrykańskim. Od 2018 r. Etiopia ma kobietę na stanowisku prezydenta, dyplomatkę Sahle-Uork Zeudé.
Pisarz, historyk i ekspert w dziedzinie historii, polityki i kultury Bliskiego Wschodu.
Etiopia: ojczyzna ludzkości (II)
