Zakon Maltański: sprawy bieżące i architekturaPablo Muñoz RuizWitraże są klejnotami, które nas oświetlają".Ten pierwszy pomysł może wydawać się dziwny, biorąc pod uwagę temat artykułu, a w szczególności w świetle autor ponieważ żyje dzięki niej. Ale myślę, że musimy zacząć od uznania, że liturgia nie potrzebuje architektura sakralna. Jedynymi absolutnie niezbędnymi rzeczami materialnymi są chleb i wino. Dobrze jest nawet pamiętać, że to nie Bóg potrzebuje liturgii, ale my jej potrzebujemy.
Katolicyzm jest religią wcieloną. Nie może pozostać w świecie idei i teorii, musi zostać wprowadzony w czyn. Musimy pamiętać, że jesteśmy istotami cielesnymi i dlatego nie ma sensu oddzielać tego, co myślimy, od tego, co robimy.
Czym jest architektura?
Aby odpowiedzieć na pytanie, czym jest architektura sakralna, musimy najpierw wyjaśnić, czym jest architektura. Ponieważ jest to zbyt złożone pytanie, uprośćmy je i zgódźmy się, że architektura dotyczy budynków.
Co sprawia, że pusty pokój jest sypialnią, jadalnią, łazienką lub kuchnią? Nawet przy obecnym minimalistycznym trendzie, jako cywilizacja mamy tendencję do charakteryzowania przestrzeni poprzez przedmioty, które definiują jej misję: łóżko, wanna, stół, ogień...
Dlatego nie możemy traktować architektury jako niezależnej konstruktywnej obudowy, ale będziemy musieli uwzględnić wszystkie te obiekty, które charakteryzują przeznaczenie przestrzeni.
Co zatem czyni architekturę świętą?
Architektura sakralna
Powiedzenie, że coś jest święte oznacza, że zostało poświęcone Bogu, że jest konsekrowane. Aby pokazać to poświęcenie, używamy oleju do namaszczania ludzi, gdy są chrzczeni, bierzmowani lub wyświęcani, lub przedmiotów.
W przypadku architektury, gdy kościół jest konsekrowany, ściany lub filary są namaszczane olejem, a wraz z konstrukcją namaszczany jest również obiekt, który nadaje budynkowi jego główny wyróżnik - ołtarz.
Czym jest ołtarz?
Słowo to pochodzi od łacińskiego "altus", co oznacza wzniesienie, przestrzeń oddzieloną od ziemi. Jednak w Piśmie Świętym często używa się greckiego terminu "Thysiasterion". Pojęcie to tłumaczone jest jako "miejsce poświęcenia", co daje nam pełniejszy obraz misji obiektu.
Ołtarz jest miejscem, gdzie ofiara Chrystusa jest odnawiana. Na ołtarzu Chrystus na nowo staje się Ciałem i Krwią, wciela się. Tam objawia i daje nam siebie, zostaje przemieniony. To, co było bezwładne, staje się życiem. Rzeczywiście, ołtarz jest symbolem samego Chrystusa.
Jest to miejsce, w którym Niebo spotyka się z Ziemią. Gdzie jesteśmy zjednoczeni z Bogiem i całym Kościołem. Kościołem triumfującym, Kościołem walczącym i Kościołem oczyszczającym.
Geneza
Teraz musimy zadać sobie pytanie o pochodzenie ołtarza. Aby do tego dojść, musimy przyjrzeć się pewnym epizodom ze Starego Testamentu, takim jak ofiara Izaaka. Historia ta jest dość niepokojąca na pierwszy rzut oka i chociaż możemy przyjrzeć się wielu szczegółom, zacznijmy od skupienia się na aspekcie materialnym.
Abraham i Izaak idą na górę Moria, jak wskazuje im Bóg, i tam budują ołtarz. Abraham buduje więc górę na górze, próbując zbliżyć się do nieba, gdzie jest Bóg. Fragment ten jest również istotny, ponieważ Izaak zapowiada Chrystusa. Wyrażenie "Bóg zapewni ofiarę", Izaak niosący drewno, jagnię, które znaleźli uwięzione....
Tabernakulum
Ołtarz ofiarny spotykamy ponownie, gdy Mojżesz zbudował Przybytek, miejsce, w którym Bóg mieszkał z ludźmi. Miał on zewnętrzną obudowę, w której stał ołtarz ofiar całopalnych, wykonany z drewna pokrytego brązem. Sam przybytek miał dwa pomieszczenia, z których najgłębsze było miejscem najświętszym, gdzie umieszczona była Arka Przymierza. Arka nie była ważna ze względu na to, co znajdowało się w jej wnętrzu, ale dlatego, że nad nią, między skrzydłami serafinów, znajdowało się miejsce miłosierdzia, gdzie przebywała Boża obecność.
Przybytek rozpadł się, gdy lud Izraela się przeprowadził. Po osiedleniu się w Ziemi Obiecanej, król Salomon kazał zbudować jego ostateczną wersję. Pierwsza świątynia była zgodna z planami namiotu, z dwoma pokojami oddzielonymi zasłoną.
Babilończycy zniszczyli świątynię Salomona. Siedemdziesiąt lat później, po powrocie z wygnania, druga świątynia została zbudowana, przebudowana i rozbudowana przez Heroda Wielkiego. Ten drugi budynek był zgodny z planami poprzedniego, ale Miejsce Najświętsze pozostało puste, ponieważ Arka została utracona. Ta świątynia również została zniszczona jakiś czas później.
Synagogi
Przez cały pierwszy wiek ofiary składano wyłącznie w świątyni w Jerozolimie, więc Żydzi w Judei, Galilei i innych miejscach zazwyczaj czcili Boga w swoich lokalnych synagogach.
Synagogi, podobnie jak świątynia, były inspirowane tabernakulum. Arka przymierza była reprezentowana przez arkę Tory, która również była zasłonięta i miała własną przestrzeń w pomieszczeniu. Sam typ architektoniczny jest dość prosty, sala zgromadzeń z centralną przestrzenią wyznaczoną przez kolumny, podobnie jak grecki bouleuterion.
Benedykt XVI w "Duchu liturgii" podsumowuje trzy główne zmiany, które zachodzą, gdy synagoga staje się kościołem:
-Orientacja: Modlitwa w synagodze była zawsze skierowana w stronę Jerozolimy, w stronę świątyni. Dla chrześcijan świątynia została zniszczona i odbudowana w ciągu trzech dni, więc modlitwa była skierowana na wschód "ad orientem", w kierunku światła reprezentującego Chrystusa.
-Segregacja: W synagodze tylko mężczyźni mogli uczestniczyć w nabożeństwach, kobiety były oddzielone w galeriach na piętrze. W kościele kobiety i mężczyźni w równym stopniu uczestniczyli w nabożeństwach i zajmowali tę samą przestrzeń, choć oddzielnie.
Najbardziej znaczącą różnicą jest ołtarz, który zajmuje miejsce Arki.
Ołtarz
Wiemy bardzo niewiele o tym, jak czczono wczesny Kościół, a jeszcze mniej o materialnych szczegółach. Archeologia sakralna to pole minowe spekulacji i ideologii, ale z bardzo niewielką ilością dowodów materialnych. Mimo to wydaje się, że najwcześniejsze ołtarze były drewnianymi, mniej lub bardziej zwykłymi stołami przeznaczonymi do świętego celu.
Możemy jednak zbadać urządzenia architektoniczne ołtarza, które rozwinęły się we wczesnych wiekach Dolnego Cesarstwa. Piotra, zbudowany przez Konstantyna, jest paradygmatycznym przykładem, który posłuży jako model dla wielu kościołów.
Obszar otaczający ołtarz jest ograniczony kolumnadą, zwaną "pergulą" lub "templonem", która tworzy cyborium nad ołtarzem. Ta pergola została później przekonfigurowana przez św. Grzegorza Wielkiego, który zbudował oddzielne cyborium nad ołtarzem. Cała platforma ołtarzowa wznosi się nad nawą, aby pomieścić grób św.
Justyn użył tych samych urządzeń architektonicznych, prawie niezmienionych, w wielkim kościele Zofii w Konstantynopolu. "Pergula" służy do zawieszania lamp, a cyborium jest zamykane zasłonami zwanymi tetravela, które są otwierane podczas liturgii. Jest to piękny symbol, przypominający, jak zasłona świątyni została rozdarta na dwoje, gdy Jezus umarł, znak, że Boża obecność i obietnica nie były już ograniczone do świątyni, ale zostały objawione w ciele i krwi.
Święte obrazy
Święte obrazy były częścią kultury kościelnej od samego początku. Nic więc dziwnego, że ołtarz opracował własne zastosowanie obrazów, aby przyczynić się do tego, co Euzebiusz nazywa "świadectwem oka".
Te dekoracje ołtarzowe mogły być rzeźbione bezpośrednio na ołtarzu, ale często przybierały formę nakładanych elementów ozdobnych z drewna, kości słoniowej, metalu itp. Przestrzeń z przodu ołtarza została szybko wykorzystana, więc narodziła się grzbietowa lub "retrotabula", w tym samym formacie co przednia, na tylnej krawędzi ołtarza. Ta "retrotabula", wolna od ograniczeń wielkości ołtarza, stawała się coraz większa i większa, łącząc się w niektórych miejscach z dekoracją ścienną na ścianach, dając w ten sposób początek ołtarzowi we wszystkich jego niezliczonych odmianach.
Tabernakulum
Ostatnim elementem mającym kontakt z ołtarzem było tabernakulum. W tamtych czasach zarezerwowane gatunki były przechowywane w szafce w zakrystii, a nie na zewnątrz w kościele. Z czasem niektóre praktyki ewoluowały, na przykład przechowywano je w pyxach zawieszonych na cyborium lub umieszczano na ołtarzu w formie gołębi lub wież; w późnym średniowieczu wieże sakramentalne stały się powszechnym elementem, szczególnie w Niemczech, gdzie były wbudowane w bok sanktuarium.
Z biegiem czasu, motywowane przede wszystkim wzrostem pobożności eucharystycznej i obroną królewskiej obecności podczas kontrreformacji, tabernakulum znalazło się w centrum sanktuarium wraz z ołtarzem. Jednak aż do XVII wieku tabernakula te nie były zaprojektowane tak, aby były dostępne dla celebransa z ołtarza i wymagały pewnych umiejętności wspinaczki. Przez kilka stuleci tabernakulum było nierozerwalnie związane z ołtarzem.
Co sprawia, że architektura sakralna jest dobra?
Witruwiusz, rzymski architekt, napisał traktat, w którym zdefiniował cechy każdego budynku w następujący sposób:
- "Firmitas", twierdza.
- "Venustas", piękno.
-utilitas", użyteczność.
Nie będę się zbytnio rozwodził nad pierwszym punktem. Jest on oczywisty. Każdy docenia to, że budynek się nie zawali, że nie przecieka, że jest trwały i dobrze skonstruowany.
Piękno
Jeśli chodzi o drugi punkt, Venustas, czyli piękno, wylano już rzeki atramentu, ale mimo to odniosę się do niego pokrótce. Tomasz z Akwinu, podobnie jak Witruwiusz, powiedział, że piękno ma trzy różne cechy:
-Integritas", integralność, kompletność, pełnia, doskonałość.
-Consonantia", proporcja, harmonia.
- "Claritas", jasność, świetlistość
Pierwsze dwie właściwości odnoszą się do budowy obiektu, niczego nie może brakować i nic nie może być zbędne, wszystko musi mieć swój cel. Jednocześnie relacja między wszystkimi tymi częściami musi być harmonijna, proporcjonalna, uporządkowana. W końcu proporcja jest tylko odbiciem porządku istniejącego w stworzeniu.
Wreszcie, "claritas" jest być może najbardziej niepewną cechą. Zamiast dokonywać bardzo dosłownej interpretacji, lubię Jaquesa Maritaina, rozumiejąc tę "claritas" jako to, jak dobrze ujawnia ona swoją "ontologiczną tajemnicę", czym naprawdę jest, a ujawniając swoją prawdziwą istotę, ukazuje Stwórcę. Tą ontologiczną rzeczywistością ołtarza i kościoła jest spotkanie nieba i ziemi, wieloraki wymiar Eucharystii, komunia całego kościoła.....
Przydatność
Jeśli chodzi o użyteczność, nie można było łatwo pominąć tej właściwości, podobnie jak "firmitas", biorąc pod uwagę, że dotyczy ona tylko przyziemnych kwestii, które są dobre i pożądane, takich jak kontrola klimatu, dostępność lub inne rzeczy, które sprawiają, że miejsce jest użyteczne w sensie materialnym i koszmarem jest dostosowanie go do przepisów budowlanych.
Można by sięgnąć nieco głębiej i powiedzieć: OK, to wszystko dobrze, ale jakie jest "prawdziwe" przeznaczenie tego budynku? Liturgia
Musimy więc również rozważyć, czy przestrzeń ta jest odpowiednia do sprawowania liturgii, czy jest zaaranżowana w taki sposób, aby uwzględnić i pomieścić elementy i ruchy właściwe dla obrzędów. Czy została zaprojektowana z myślą o tym?
Sztuki piękne
Kończę tym fragmentem z "Sacrosanctum Concilium":
"Sztuki piękne są słusznie uważane za jedne z najszlachetniejszych działań ludzkiego geniuszu, a dotyczy to zwłaszcza sztuki religijnej i jej najwyższego osiągnięcia, jakim jest sztuka sakralna.
Sztuki te, ze swej natury, są zorientowane na nieskończone piękno Boga, które próbują w jakiś sposób przedstawić poprzez pracę ludzkich rąk;
Osiągają one swój cel, jakim jest oddanie chwały i uwielbienia Bogu w takim stopniu, w jakim są skierowane wyłącznie na jeden cel, jakim jest zwrócenie ludzkich umysłów ku Bogu".
Kierownik projektu w Talleres de Arte GRANDA
