Dwa lata temu miałem przyjemność i zaszczyt przeprowadzić wywiad z bp. Arjan DodajArcybiskup metropolita diecezji Tirana (Albania). Była to wspaniała okazja, aby poznać historię wyjątkowego człowieka i zbliżyć się do kraju, który jest bardzo ważny dla nas, Włochów.
W rzeczywistości, oprócz bliskości geograficznej, łączy nas z Albanią szereg wydarzeń, nie zawsze szczęśliwych, które jednak wzmocniły nasze relacje. Dlatego też większość Albańczyków biegle włada językiem włoskim i śledzi włoskie kanały telewizyjne. Co ważniejsze, kilka włoskich regionów jest domem dla starożytnych wiosek i miast założonych przez albańskich wygnańców, którzy uciekli ze swojego kraju między XV a XVIII wiekiem po osmańskim podboju terytoriów bizantyjskich. Ta mniejszość etniczno-językowa licząca około 100 000 osób jest dobrze zakorzeniona w południowych Włoszech i zachowuje starożytny język albański i obrządek bizantyjski, do tego stopnia, że nie należy do lokalnych diecezji, ale ma własne eparchie bezpośrednio podlegające Stolica Apostolska.
Jednak kilka kilometrów od mojego rodzinnego miasta, Sant'Arcangelo, w Basilicata, znajduje się kilka albańskojęzycznych i albańsko-kulturowych wiosek (takich jak San Costantino Albanian i San Paolo Albanian).
Po raz pierwszy usłyszałem o Albanii w 1990 roku, kiedy miałem 11 lat. Był to pierwszy raz, kiedy Włochy doświadczyły masowej imigracji i ze zdumieniem obserwowaliśmy w telewizji, jak barki płynęły po Adriatyku i Morzu Jońskim, wypełnione ludźmi stłoczonymi w ładowniach, na pokładach, trzymającymi się poręczy. Wypełniali każdą przestrzeń, każdy zakątek, aby uciec przed biedą i niepewnością, które panowały w ich kraju po upadku reżimu komunistycznego, który uciskał ich przez dziesięciolecia.
Synowie Orła
Albania, położona w zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego, jest bardzo małym krajem, choć Albańczycy zamieszkują również sąsiednie kraje, takie jak sporny region Kosowa, Czarnogóra i Macedonia Północna (gdzie stanowią znaczną mniejszość) oraz Grecja. O powierzchni 28 748 km², graniczy z Czarnogórą na północy, Kosowem na północnym wschodzie, Macedonią Północną na wschodzie i Grecją na południu. Od zachodu graniczy z Morzem Adriatyckim, a od południowego zachodu z Morzem Jońskim.
Nazywane jest królestwem orłów, ponieważ współczesna nazwa kraju, Shqipëria, oznacza w języku albańskim "orle gniazdo", a jego mieszkańcy nazywani są "shqiptar", "synowie orła" (nawet albańska flaga przedstawia czarnego dwugłowego orła na czerwonym tle, zaczerpniętego z bizantyjskiego sztandaru, nawiązując do bardzo silnego związku Albańczyków z Bizancjum). Toponim ten wszedł jednak do użytku w okresie panowania osmańskiego. W rzeczywistości w średniowieczu używano terminów "Arban" i "Arbër" (prawdopodobnie od Albanopolis, które później stało się Arbanon, miastem w starożytnej Ilirii w pobliżu dzisiejszego Durres). Wcześniej jednak terytorium dzisiejszej Albanii było częścią Ilirii, większego obszaru, który obejmował część bałkańskiego wybrzeża Adriatyku, od południowej Dalmacji do północnej Grecji w pobliżu Epiru.
Od Ilirów do Rzymian i Bizantyjczyków
Albania była zamieszkana od czasów prehistorycznych (zwłaszcza od neolitu). Istnieją ślady obecności różnych populacji, głównie indoeuropejskojęzycznych, ale charakterystyczną cywilizacją tej części Europy była cywilizacja Ilirów, podzielonych na kilka często walczących plemion (Albańczycy, Amantowie, Dardanowie i inni), którzy posługiwali się językiem iliryjskim, językiem słabo poświadczonym, ale o wyraźnym pochodzeniu indoeuropejskim (nie jest jednak jasne, czy współczesny albański jest w jakikolwiek sposób związany ze starożytnym językiem iliryjskim). Ludy pochodzenia iliryjskiego dotarły aż do Włoch (na przykład Iapi z Apulii byli pochodzenia iliryjskiego).
Ilirowie, dumny i wojowniczy lud, byli podzieleni na kilka autonomicznych jednostek i chociaż znajdowali się pod wpływami greckimi (Grecy założyli kilka kolonii w Ilirii, w tym Apollonię, Epidamnos-Dirrachion - współczesne Durres - i Lissos, współczesne Alexis), byli w stanie utrzymać swoją niezależność i opierać się obcym inwazjom przez długi czas, przynajmniej do II wieku pne, kiedy to Rzymianie przeprowadzili serię kampanii mających na celu podbój ich terytorium, które stało się częścią rzymskich dominiów w 168 r. p.n.e. jako prowincja Illyricum (Illyricum).
W czasach rzymskich lokalne miasta, takie jak Durazzo (Dyrrachium) i Butrint (Buthrotum), których imponujący park archeologiczny można podziwiać, były ważnymi ośrodkami handlowymi i wojskowymi.
Po podziale Cesarstwa Rzymskiego Albania stała się częścią Cesarstwa Wschodniorzymskiego lub Cesarstwa Bizantyjskiego. W tym czasie region został najechany przez różne ludy, w tym Słowian i Wizygotów, co do pewnego stopnia zmieniło skład etniczny terytorium.
Położenie między Wschodem a Zachodem oraz między dwiema częściami Imperium Rzymskiego sprawiło, że Albania stała się punktem spotkań różnych cywilizacji i tradycji.
Chociaż wpływy bizantyjskie pozostały dominujące, ostatecznie pojawiły się małe lokalne księstwa i królestwa (w tym księstwo Arbanon), które z typową albańską dumą starały się zapewnić sobie niezależność od Konstantynopola. Między XII a XIV wiekiem kraj był najeżdżany i okupowany przez różne regionalne potęgi, w tym Normanów i Serbów.
Bohater narodowy: Skanderbeg
W XIV wieku Imperium Osmańskie rozpoczęło ekspansję na Bałkany, w tym do Albanii. Tutaj jednak Turcy napotkali uparty opór ze strony Albańczyków, dowodzonych przez przywódcę o imieniu George Castriota, ale przydomku Scanderbeg, albańskiego chrześcijańskiego szlachcica, który po służbie jako osmański generał zbuntował się przeciwko Sublime Porte i prowadził długi i uciążliwy opór w latach 1443-1468.
Jako pierwszy zjednoczył liczne albańskie klany i skutecznie bronił terytorium przez ponad dwie dekady, zdobywając poparcie europejskich potęg, takich jak Królestwo Neapolu i Republika Wenecka. Jego wyczyny zostały również docenione na Zachodzie, do tego stopnia, że wielki włoski kompozytor Antonio Vivaldi skomponował poświęconą mu operę, a papież Kalikst III nadał mu tytuł "Athleta Christi et Defensor Fidei" (Atleta Chrystusa i Obrońca Wiary), a papież Pius II "nowego Aleksandra" (w nawiązaniu do Aleksandra Wielkiego).
Skanderbeg stał się kimś w rodzaju Cyda Campeadora dla Albańczyków, którzy pragnęli wolności i niezależności, ale przede wszystkim dla wygnańców, wielu Albańczyków, którzy po jego śmierci i ostatecznym podboju kraju przez Osmanów zostali zmuszeni do ucieczki do Włoch, tworząc włoską diasporę albańską.
Albania przez ponad cztery stulecia pozostawała pod panowaniem Wysublimowanej Porty, co miało znaczący wpływ na jej kulturę, religię (postępująca islamizacja) i zwyczaje.
Współczesna Albania
Podobnie jak inne kraje Europy Wschodniej znajdujące się pod jarzmem osmańskim (przede wszystkim Bułgaria i Grecja), w Albanii w XIX wieku rozwinął się ruch nacjonalistyczny, który dążył do wyzwolenia kraju spod rządów Wysublimowanej Porty. Liga Prizreńska, założona 10 czerwca 1878 r. w Prizrenie (w dzisiejszym Kosowie), miała na celu zachowanie etnicznie albańskich (i głównie islamskich) terytoriów przydzielonych innym prowincjom osmańskim lub innym państwom (Grecji, Czarnogórze, Serbii) na mocy traktatów z St. Stephen i Berlina, w celu objęcia ich jedną autonomiczną albańską administracją (vilayet) w ramach Imperium Osmańskiego. Jego głównymi przedstawicielami byli Abdyl i Sami Frashëri.
Pomimo porażki w pierwszej wojnie bałkańskiej (1912-1913), Liga przyczyniła się do przebudzenia świadomości narodowej, wpłynęła na albański renesans i przyciągnęła uwagę europejskich mocarstw. Rozwiązana w 1881 r., bezskutecznie próbowała się zreorganizować.
W dniu 28 listopada 1912 r. Ismail Qemali ostatecznie ogłosił niepodległość Albanii od Porty w mieście Vlora, ale była to krótkotrwała niepodległość i od razu naznaczona wielkimi trudnościami, w tym interwencją mocarstw europejskich, które na nowo wytyczyły granice kraju. W kolejnych latach raczkujący naród stanął w obliczu znacznej niestabilności politycznej, co wykorzystali Włosi. Albania stała się włoskim protektoratem w 1939 roku i była okupowana przez armię Mussoliniego podczas II wojny światowej.
Enver Hoxha
Pod koniec wojny niepodległa Albania stała się państwem socjalistycznym pod przywództwem Envera Hodży.
Hoxha ustanowił jeden z najbardziej represyjnych reżimów bloku komunistycznego, rządząc krajem żelazną ręką aż do swojej śmierci w 1985 r., narzucając narodowi niezwykle sztywną izolację międzynarodową (zerwał ze swoimi głównymi sojusznikami, Związkiem Radzieckim w 1961 r. i Chinami w 1978 r.) i totalitarną kontrolę nad wszystkimi aspektami życia społecznego, w całkowitej ideologicznej i politycznej autarchii.
Rząd Hodży promował także państwowy ateizm, zakazując praktyk religijnych (chrześcijańskich i islamskich) oraz zamykając lub niszcząc miejsca kultu, takie jak kościoły i meczety. Represje polityczne były intensywne, z aresztowaniami, doraźnymi egzekucjami i tworzeniem obozów pracy przymusowej, w których dysydenci i przeciwnicy często umierali z głodu. Gospodarka opierała się na pięcioletnich planach rozwoju i przymusowej kolektywizacji, ale rozwój nigdy nie nadszedł; wręcz przeciwnie, ubóstwo stawało się coraz bardziej powszechne.
Reżim komunistyczny starał się ingerować nawet w język używany przez obywateli, stosując politykę centralizacji i standaryzacji języka albańskiego (tradycyjnie podzielonego na dwa dialekty, Tosk i Guego) oraz narzucając użycie jednego z nich, Tosk, jako oficjalnej i pisanej formy, marginalizując Guego i inne dialekty. Celem było kulturowe zjednoczenie kraju i wzmocnienie tożsamości narodowej poprzez wyeliminowanie podziałów regionalnych i promowanie używania jednolitego języka albańskiego jako narzędzia propagandy i kontroli społecznej.
Izolacja Albanii trwała nadal po śmierci Envera Hodży w 1985 roku.
Przejście do demokracji
W rzeczywistości, począwszy od 1991 r., po upadku komunizmu w Europie Wschodniej, kraj ten rozpoczął trudną transformację w kierunku demokracji i gospodarki rynkowej. Okres postkomunistyczny charakteryzował się niestabilnością polityczną i bardzo poważnym kryzysem gospodarczym i społecznym, którego kulminacją były zamieszki w 1997 roku.
Od tego czasu kraj ten poczynił jednak znaczne postępy w kierunku stabilności politycznej i rozwoju gospodarczego, pomimo kontrowersji wokół kolejnych rządów oraz plag korupcji i handlu narkotykami (zwłaszcza marihuaną), który miał jeden z najważniejszych ośrodków na świecie w mieście Lazarat, znanym jako stolica marihuany, ponieważ tylko w tym mieście produkowano około 900 ton rocznie.
Dopiero w 2014 r. obecny premier Albanii Edi Rama (członek Socjalistycznej Partii Albanii i wielki przeciwnik swojego poprzednika Sali Berishy i jego partii, Demokratycznej Partii Albanii) nakazał zniszczenie plantacji marihuany, a 800 agentów sił specjalnych i dwa bataliony wojska obległy Lazarat.
Albania jest obecnie krajem kandydującym do UE i członkiem NATO od 2009 roku.
