Z czysto etnicznego punktu widzenia Albania jest krajem dość jednorodnym. W rzeczywistości etniczni Albańczycy stanowią absolutną większość populacji, około 98 % całkowitej populacji liczącej około 2,8 miliona osób. Ich cechą wyróżniającą jest przede wszystkim język albański, język indoeuropejski, ale z gałęzi odizolowanej od innych (w przeciwieństwie na przykład do języków neołacińskich lub germańskich). Pochodzenie języka albańskiego jest sporne, choć uważa się, że wywodzi się on z języka iliryjskiego lub starotrackiego.
Typową cechą języka albańskiego jest to, że jest on podzielony na dwa główne warianty, które mają tę samą godność (przynajmniej kiedyś), podobnie jak w języku norweskim (którego dwa warianty, Bokmål i Nynorsk, są współurzędowe w Norwegii).
W przypadku języka albańskiego mamy Tosk (na południu) i Guego (w północnej Albanii, Kosowie, Macedonii Północnej i części Czarnogóry). Istnieją znaczne różnice między Tosk i Gégois, zwłaszcza w fonetyce, ale także w morfologii i składni.
Wymuszone przyjęcie języka
Jak wspomniano w poprzednim artykule, komunistyczny reżim Envera Hodży (który trwał od 1944 do 1985 r.), ze swoim złudzeniem wszechmocy i wszechobecności we wszystkich aspektach życia Albańczyków, zastosował przymusową "standaryzację" językową w celu kulturowej standaryzacji kraju i narzucił wariant Tosk w celu opracowania "standardowego" języka albańskiego ("shqipja standarde"). Wybrano go również dlatego, że Hoxha pochodził z Gjirokastry na południu, obszaru, w którym mówi się tym wariantem, a partia komunistyczna miała swoje historyczne i kulturowe podstawy na południu.
Oczywiście przymusowe przyjęcie języka opartego na wariancie jednej części populacji spowodowało pokrzywdzenie drugiej części i podsyciło podziały i napięcia w narodzie, również na poziomie religijnym (np. prawosławni chrześcijanie są skoncentrowani na południu, katolicy na północy itp.)
Tosco jest również wariantem używanym przez Albańczyków z Włoch (zwanych "arbëreshë" w arbërisht, języku włosko-albańskim), społeczności założonej na południu półwyspu między XV a XVIII wiekiem po inwazji osmańskiej na Bałkany. Język ten ma jednak archaiczne cechy, które nie występują już we współczesnym albańskim, a także jest pod silnym wpływem dialektów włoskich i południowowłoskich. Arbërisht" jest uznawany i chroniony we Włoszech jako język mniejszości. Albańczycy stanowią również 92,9 % populacji Kosowa (państwa o ograniczonym uznaniu, do którego Serbia rości sobie prawo jako do części swojego terytorium), prawie 9 % populacji Republiki Czarnogóry i 25 % Macedonii Północnej.
Mniejszości etniczne w Albanii
Największą mniejszością etniczną obecną w Albanii są Grecy, którzy stanowią około 2 % populacji. Są oni skoncentrowani głównie na południu kraju, zwłaszcza w regionach Gjirokastra i Saranda, w pobliżu granicy z Grecją. Jest to społeczność o bardzo starych korzeniach, sięgających czasów greckich kolonii na wybrzeżu Morza Jońskiego. Do dziś albańscy Grecy cieszą się pewnym stopniem autonomii kulturowej i językowej, mimo że byli w centrum różnych napięć z Grecją, zwłaszcza w latach reżimu Hodży, który tłumił wszelkie formy autonomii kulturowej, językowej i religijnej.
Inne mniejszości obejmują Macedończyków (mówiących językiem słowiańskim, spokrewnionym z bułgarskim), około 0,2 % populacji, w południowo-wschodniej części kraju (w pobliżu granicy z Macedonią Północną); Ormianie (którzy mówią językiem neołacińskim bardzo podobnym do rumuńskiego i są uważani za potomków romańskich, tj. zlatynizowanych populacji tego obszaru) w południowych górach (od kilku tysięcy do 30 000 osób); Romowie (od 10 000 do 100 000), którzy, podobnie jak w innych krajach europejskich, żyją często w niepewnych warunkach ekonomicznych i społecznych.
Religią Albańczyków jest "albańskość".
W Albanii istnieje powiedzenie: "religią Albańczyków jest 'albańskość'" ("Feja e shqiptarit është shqiptaria"). Wynika to z faktu, że poczucie przynależności do grupy etnicznej, a nie religijnej, jest bardzo silne w tym kraju, a kultura tolerancji i pokojowego współistnienia między różnymi społecznościami jest również bardzo rozwinięta, chociaż w epoce osmańskiej nastąpiła postępująca islamizacja, po której nastąpiło stłumienie prawa do praktyk religijnych pod rządami reżimu komunistycznego, w szczególności od 1967 r., który narzucił państwowy ateizm do 1991 r. Po tej dacie praktyki religijne zostały wznowione. Po tej dacie praktyki religijne zostały wznowione, ale społeczeństwo pozostało zasadniczo świeckie.
Islam
Islam jest najbardziej rozpowszechnioną religią w Albanii, a około 58,8 % populacji twierdzi, że jest muzułmaninem (według spisu ludności z 2011 r., ostatniego dostępnego oficjalnego spisu ludności). Większość muzułmanów to sunnici (około 56,7 % Albańczyków), głównie w centrum i na południu kraju.
Istnieje również szyicka mniejszość Bektashi. Bektaszi są częścią szyickiego nurtu sufickiego (lub bractwa) i stanowią od 2 % do 5 % populacji, co czyni ich niewielką mniejszością; Jednak ich społeczność (której doktryna rozwinęła się w XIII wieku w Anatolii, a następnie rozprzestrzeniła się na Bałkanach) ma tak ważne historyczne i kulturowe korzenie w Albanii, że kilku albańskich przywódców politycznych jest lub było Bektaszami (w tym sam Enver Hoxha, który jednak ustanowił system co najmniej 31 lagrów, zgodnie z raportem Amnesty International z 1991 r., wymierzonych w przeciwników i członków zakonów religijnych, tj. księży katolickich i prawosławnych, imamów itp.)).
Społeczność Bektashi jest szczególnym przykładem pokojowego współistnienia i tolerancji religijnej, które są wspierane przez jej doktrynę, i odegrała ważną rolę w utrzymaniu równowagi międzywyznaniowej w kraju.
Podczas rządów osmańskich Bektaszyści byli powiązani z janczarami, elitarnymi oddziałami Sublime Porte, ale wraz z przybyciem Atatürka, Bektaszyzm został zakazany w Turcji (1925), a jego członkowie zostali zmuszeni do opuszczenia kraju, znajdując schronienie w Albanii, przy wsparciu lokalnego monarchy tamtych czasów, Zoga I.
W rzeczywistości to właśnie w Tiranie przeniosło się światowe centrum duchowe bektashi (Tekke), a w kraju bałkańskim bractwo sufickie nadal promowało wartości otwartości i dialogu międzyreligijnego, znajdując podatny grunt, ponieważ Albania nigdy nie rozwinęła tożsamości narodowej opartej na przynależności do tej, a nie innej wiary, a dialog międzyreligijny był już wypróbowaną i przetestowaną rzeczywistością.
We wrześniu 2024 r. premier Edi Rama (ochrzczony katolik, ale zdeklarowany agnostyk) zaproponował utworzenie mikropaństwa bektashi w Tiranie (rodzaj mikropaństwa). Watykan 27-hektarowe miniaturowe obiekty religijne i mieszkalne) w celu zapewnienia społeczności autonomicznej przestrzeni do praktykowania swojej wiary i zachowania tradycji. W intencjach obecnego rządu byłby to również sposób na zapewnienie większego głosu i widoczności bardziej tolerancyjnego poglądu na islam. Propozycja ta spotkała się jednak z krytyką, zarówno dlatego, że Albania nie jest tak naprawdę krajem islamskim, ponieważ Bektaszi nie stanowią nawet większości muzułmanów, jak i dlatego, że sekularyzm jest fundamentalnym elementem społeczeństwa i kultury tego małego bałkańskiego kraju.
Chrześcijaństwo
Albańscy chrześcijanie stanowią około 16,9 % populacji, podzielonej między katolików (10 %) i prawosławnych (6,8 %).
Katolicy są szczególnie skoncentrowani w regionach północnych. Tradycja katolicka w Albanii ma głębokie korzenie sięgające czasów, gdy kraj był częścią Imperium Rzymskiego. Albański Kościół Katolicki wyróżnia się, według słów arcybiskupa Tirany, Msgr. Arjan DodajBył to Kościół męczeński w całej swojej historii, prześladowany w czasach rzymskich, w epoce osmańskiej, a przede wszystkim w czasach reżimu komunistycznego. Jest bardzo obecny w życiu kraju, w stałej harmonii z innymi wyznaniami religijnymi, z którymi prowadzi dialog i współpracę opartą na wspólnych inicjatywach w różnych dziedzinach.
Z drugiej strony prawosławni koncentrują się głównie w południowych regionach wokół granicy z Grecją. Kościół prawosławny ma również długą tradycję (sięgającą czasów bizantyjskich) i jest związany z Patriarchatem Konstantynopola, ale w 1937 r. uzyskał autokefalię (autonomię kościelną).
Tradycje kulturowe
Podczas gdy mniej niż 90 % Albańczyków deklaruje jakąkolwiek przynależność religijną, ponad 10 % nie uznaje się za wyznawców żadnej religii (jest to jeden z krajów europejskich o najwyższym odsetku ateistów i agnostyków). Wielu z nich określa siebie jako przede wszystkim Albańczyków, a następnie jako wyznawców określonego kultu.
Ciekawostką tego małego kraju jest między innymi obecność starożytnego kodeksu praw zwyczajowych, Kanun (z arabskiego "qanun", prawo), przekazywanego ustnie przez wieki, ale spisanego w XV wieku przez Lekë Dukagjini, XV-wiecznego przywódcę i współczesnego Scanderbega. Kanun reguluje różne aspekty życia społecznego i rodzinnego, zajmując się kwestiami takimi jak prawa własności, honor i zemsta.
Jednym z jego kluczowych pojęć jest "besa", oparta na słowie honoru i świętej gościnności, fundamentalnych pojęciach w albańskich społecznościach, zwłaszcza wiejskich. Kanun reguluje również zemstę krwi ("gjakmarrja"), podając dokładne zasady dotyczące sposobu i czasu jej wykonywania (jeśli członek klanu zostanie zabity, rodzina ma prawo i obowiązek zemsty, co często prowadzi do długich konfliktów między rywalizującymi klanami, ale Kanun określa dokładne granice wykonywania "gjakmarrja") oraz chroni honor kobiet, które jednak odgrywają podrzędną rolę w tradycyjnym społeczeństwie.
W ostatnich latach wpływ kanun zmniejszył się, ale pozostaje on fundamentalną częścią albańskiej tożsamości kulturowej, zwłaszcza w północnych regionach górskich, i jest wspólny dla wszystkich wyznań religijnych.
"Communitas" w Albanii
Może to być również przykład "communitas", koncepcji, która według antropologa Victora Turnera reprezentuje rodzaj "antystruktury", stanu, w którym jednostki przekraczają podziały religijne, tworząc więzi wspólnotowe poprzez inne elementy. W przypadku Albanii istnieją zatem również kulty, festiwale i sanktuaria wspólne dla różnych wyznań. Przykładem tego jest św. Jerzy (pomyśl także o znaczeniu imienia Scanderbeg, również George, lub o tym, że muzułmanie często identyfikują św. Jerzego z Al-Khadr, zielonym prorokiem, który pojawia się w surze XVIII, aby pomóc Mojżeszowi, lub Bektashi znają go jako Hidrellez, związanego z wiosną i płodnością). Rzeczywiście, według historyka Fredericka Williama Haslucka, istnieją "niejednoznaczne świątynie", które często symbolizują synkretyzm kulturowy i religijny, który wykracza poza indywidualne doktryny.
Podsumowując, na tak małym terytorium jak Albania współistnieją niezwykle bogate tradycje kulturowe i religijne. Dlatego jako Włoch wstydzę się, że jeszcze tam nie byłem!
